W Polsce oficjalnym tytułem premiera (szefa rządu) od 1921 roku (tj. od wejścia w życie części przepisów Konstytucji marcowej) jest prezes Rady Ministrów. W latach 1917–1921 szefa rządu oficjalnie określano jako „prezydenta ministrów”.
Zgodnie z obowiązującą Konstytucją Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 2 kwietnia 1997 roku prezesem Rady Ministrów jest osoba powołana przez prezydenta Rzeczypospolitej w trybie art. 154 ust. 1 zd. 2, art. 154 ust. 3 zd. 2 lub art. 155 ust. 1 zd. 1 Konstytucji RP (Dz.U. z 1997 r. nr 78, poz. 483, ze zm.), która sprawuje obowiązki do czasu powołania nowego prezesa Rady Ministrów w przepisanym trybie.
W III Rzeczypospolitej obowiązywały trzy akty rangi konstytucyjnej regulujące procedurę wyłaniania nowego rządu:
od 7 kwietnia 1989 do 7 grudnia 1992 Konstytucja PRL z 1952 (od 31 grudnia 1989 jako Konstytucja RP) w wersji po noweli kwietniowej, wedle której proces powołania nowego rządu oparty był na stosownych uchwałach Sejmu (podejmowanych samoistnie bądź na wniosek Prezydenta RP) w sprawie odwołania urzędującego prezesa Rady Ministrów z jednoczesnym powołaniem nowego prezesa Rady Ministrów z misją składania wniosków co do składu Rady Ministrów. Do wyłącznej kompetencji Sejmu należało dymisjonowanie urzędującego rządu i jednoczesne powierzanie mu dalszego sprawowania obowiązków do czasu wyłonienia nowego składu Rady Ministrów. Misja kompletowania składu nowego rządu przez premiera kończyła się z chwilą podjęcia przez Sejm uchwały wyrażającej nowemu gabinetowi wotum zaufania w składzie przedstawionym przez premiera. Uchwały te publikowane w Monitorze Polskim wchodziły w życie z chwilą ich podjęcia. Poszczególni ministrowie byli odwoływani uchwałami Sejmu.
Nowo powołany prezes Rady Ministrów do czasu skompletowania własnego składu Rady Ministrów stał na czele dotychczasowej Rady Ministrów.
od 8 grudnia 1992 do 16 października 1997 tzw. Mała Konstytucja, która stanowiła, że nowy rząd powoływany i odwoływany był zarządzeniem Prezydenta RP, po którym Rada Ministrów winna uzyskać w Sejmie wotum zaufania.
od 17 października 1997 Konstytucja RP reguluje proces powołania rządu w tzw. systemie trzech kroków oraz konstruktywnym wotum nieufności. Do powołania nowej Rady Ministrów niezbędne jest postanowienie Prezydenta RP. Wotum zaufania udzielane jest przez Sejm i jest warunkiem niezbędnym do dalszego sprawowania władzy przez Radę Ministrów.
Przerywana pogrubiona linia oznacza poszczególne kadencje Sejmu.
Długość urzędowania premierów
Premierem najdłużej sprawującym swój urząd na przestrzeni lat był Józef Cyrankiewicz, który w ramach pięciu gabinetów RP i PRL urzędował 8239 dni. W okresie międzywojennym najdłużej urzędującym premierem był Felicjan Sławoj Składkowski (1233 dni), wśród premierów rządu na uchodźstwie Antoni Pająk (3565 dni), a w III RP Donald Tusk (2630 dni).
Najkrócej urzędującym premierem był gen. Jan Nepomucen Umiński, który stanowisko prezesa Rządu Narodowego stracił tego samego dnia, w którym je uzyskał.
Najwięcej rządów w III RP stworzył Mateusz Morawiecki (3 rządy, przy czym ostatni nie uzyskał wotum zaufania), oraz Donald Tusk.
Obecnie urzędujący premier swój urząd sprawuje nieprzerwanie 128 pełnych dni, a łącznie z poprzednimi kadencjami 2630 (według stanu na 19 kwietnia 2024).
Żyjący byli premierzy
Obecnie żyje 12 byłych premierów Polski. Najstarszym jest urodzony w 1940 Jerzy Buzek. Ostatnia śmierć byłego premiera, Edwarda Babiucha, miała miejsce 1 lutego 2021. Babiuch był najdłużej żyjącym byłym premierem Polski w historii (93 lata).
↑Tego dnia złożył dymisję, ale prezesem Rządu Narodowego był formalnie do 25 września 1831 r.
↑ abW oparciu o przepisy Konstytucji marcowej z 1921, od dnia śmierci lub rezygnacji prezydenta Rzeczypospolitej, jego obowiązki sprawuje tymczasowo marszałek Sejmu.
↑Objęcie urzędu – pierwszy dzień urzędowania – zaprzysiężenie.
↑W oparciu o przepisy Ustawy z dnia 11 września 1944 r. o kompetencji Prezydenta Krajowej Rady Narodowej w związku z uznaniem opróżnienia urzędu Prezydenta RP jego obowiązki sprawuje tymczasowo od chwili ogłoszenia ustawy 20 września 1944 Przewodniczący Krajowej Rady Narodowej, a od 31 grudnia 1944 Prezydent Krajowej Rady Narodowej. Obowiązki pełnił Bolesław Bierut.
↑Jako nowo mianowany prezes Rady Ministrów do czasu zgłoszenia wniosków co do składu własnej Rady Ministrów i ich zaakceptowania przez Prezydenta RP kieruje Radą Ministrów w dotychczasowym składzie osobowym tj. gabinetem Edwarda Osóbki-Morawskiego do 6 lutego 1947.
↑Jako nowo mianowany prezes Rady Ministrów do czasu zgłoszenia wniosków co do składu własnej Rady Ministrów i ich zaakceptowania uchwałą Sejmu PRL kieruje Radą Ministrów w dotychczasowym składzie osobowym tj. pierwszym gabinetem Józefa Cyrankiewicza do 21 listopada 1952.
↑Jako nowo mianowany prezes Rady Ministrów do czasu zgłoszenia wniosków co do składu własnej Rady Ministrów i ich zaakceptowania uchwałą Sejmu PRL kieruje Radą Ministrów w dotychczasowym składzie osobowym tj. gabinetem Bolesława Bieruta i Józefa Cyrankiewicza do 27 lutego 1957.
↑Jako nowo mianowany prezes Rady Ministrów do czasu zgłoszenia wniosków co do składu własnej Rady Ministrów i ich zaakceptowania uchwałą Sejmu PRL kieruje Radą Ministrów w dotychczasowym składzie osobowym tj. drugim gabinetem Józefa Cyrankiewicza do 18 maja 1961.
↑W oparciu o przepisy Konstytucji Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej z 1952 roku Radę Państwa reprezentuje Przewodniczący lub jego zastępca. Wskutek wakatu Radę Państwa reprezentowali zastępcy Stanisław Kulczyński, Oskar Lange, Edward Ochab oraz Bolesław Podedworny.
↑Jako nowo mianowany prezes Rady Ministrów do czasu zgłoszenia wniosków co do składu własnej Rady Ministrów i ich zaakceptowania uchwałą Sejmu PRL kieruje Radą Ministrów w dotychczasowym składzie osobowym tj. trzecim gabinetem Józefa Cyrankiewicza do 25 czerwca 1965.
↑Jako nowo mianowany prezes Rady Ministrów do czasu zgłoszenia wniosków co do składu własnej Rady Ministrów i ich zaakceptowania uchwałą Sejmu PRL kieruje Radą Ministrów w dotychczasowym składzie osobowym tj. czwartym gabinetem Józefa Cyrankiewicza do 28 czerwca 1969.
↑Jako nowo mianowany prezes Rady Ministrów do czasu zgłoszenia wniosków co do składu własnej Rady Ministrów i ich zaakceptowania uchwałą Sejmu PRL kieruje Radą Ministrów w dotychczasowym składzie osobowym tj. gabinetem Józefa Cyrankiewicza i Piotra Jaroszewicza do 29 marca 1972.
↑Jako nowo mianowany prezes Rady Ministrów do czasu zgłoszenia wniosków co do składu własnej Rady Ministrów i ich zaakceptowania uchwałą Sejmu PRL kieruje Radą Ministrów w dotychczasowym składzie osobowym tj. gabinetem Piotra Jaroszewicza do 27 marca 1976.
↑Jako nowo mianowany prezes Rady Ministrów do czasu zgłoszenia wniosków co do składu własnej Rady Ministrów i ich zaakceptowania uchwałą Sejmu PRL kieruje Radą Ministrów w dotychczasowym składzie osobowym tj. gabinetem Piotra Jaroszewicza i Edwarda Babiucha do 3 kwietnia 1980.
↑Wiceprezes Rady Ministrów pełniący obowiązki prezesa Rady Ministrów od 24 sierpnia 1980.
↑Jako nowo mianowany prezes Rady Ministrów do czasu zgłoszenia wniosków co do składu własnej Rady Ministrów i ich zaakceptowania uchwałą Sejmu PRL kieruje Radą Ministrów w dotychczasowym składzie osobowym tj. gabinetem Edwarda Babiucha, Józefa Pińkowskiego i Wojciecha Jaruzelskiego do 12 listopada 1985.
↑Jako nowo mianowany prezes Rady Ministrów do czasu zgłoszenia wniosków co do składu własnej Rady Ministrów i ich zaakceptowania uchwałą Sejmu PRL kieruje Radą Ministrów w dotychczasowym składzie osobowym tj. gabinetem Zbigniewa Messnera do 14 października 1988.
↑Jako nowo mianowany prezes Rady Ministrów do czasu zgłoszenia wniosków co do składu własnej Rady Ministrów i ich zaakceptowania uchwałą Sejmu PRL kieruje Radą Ministrów w dotychczasowym składzie osobowym tj. gabinetem Mieczysława Rakowskiego do 12 września 1989.
↑Desygnacja aktem prezydenta lub uchwałą Sejmu RP.
↑Objęcie urzędu – pierwszy dzień urzędowania – zaprzysiężenie.
↑Akt desygnowania na prezesa Rady Ministrów podpisany przez prezydenta PRL Jaruzelskiego i przedstawiony Sejmowi PRL do zatwierdzenia na mocy art. 32f ust. 1 pkt 6 Konstytucji PRL.
↑Uchwała Sejmu PRL powołująca na urząd Prezesa Rady Ministrów.
↑Jako nowo mianowany prezes Rady Ministrów do czasu zgłoszenia wniosków co do składu własnej Rady Ministrów i ich zaakceptowania uchwałą Sejmu PRL kieruje Radą Ministrów w dotychczasowym składzie osobowym tj. gabinetem M. Rakowskiego.
↑Uchwała Sejmu PRL wyrażająca wotum zaufania dla rządu w składzie zaproponowanym przez premiera Mazowieckiego.
↑ abWaldemar Pawlak urzędował łącznie jako premier w dwóch gabinetach 531 dni.
↑Powołana Uchwałą Sejmu RP z dnia 10 lipca 1992 r. w sprawie powołania prezesa Rady Ministrów (M.P. z 1992 r. nr 23, poz. 167) na prezesa Rady Ministrów z misją przedstawienia Sejmowi składu Rady Ministrów (tryb art. 32f ust. 1 pkt 6 w zw. z art. 37 ust. 1 Konstytucji RP).
↑Rada Ministrów powołana zarządzeniem Prezydenta RP z dnia 6 marca 1995 r.
↑ abcdefDymisja na pierwszym posiedzeniu nowo wybranego Sejmu w trybie art. 162 ust. 1 Konstytucji RP.
↑Było to rozwiązanie precedensowe (dotychczas powyborcze desygnowanie premiera następowało w dniu dymisji poprzedniego gabinetu), ale – zdaniem części doktryny prawa konstytucyjnego – w tamtej sytuacji, konstytucyjnie dopuszczalne i pozwalające na szybsze utworzenie nowego rządu[21]
↑ abcdefWotum zaufania na wniosek Prezesa Rady Ministrów udzielone przez Sejm w trybie art. 160 Konstytucji RP.
↑ abDonald Tusk urzędował łącznie jako premier w trzech gabinetach 2630 dni.
↑W oparciu o przepisy Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej z 1997 roku od dnia wakatu na urzędzie Prezydenta Rzeczypospolitej jego obowiązki sprawuje tymczasowo Marszałek Sejmu, w razie niemożności wykonywania tych obowiązków przez Marszałka Sejmu, funkcja ta przypada Marszałkowi Senatu. Obowiązki pełnili kolejno Bronisław Komorowski (10 kwietnia 2010 – 8 lipca 2010), Bogdan Borusewicz (8 lipca 2010) i Grzegorz Schetyna (8 lipca 2010 – 6 sierpnia 2010).
↑Uchwała Sejmu w sprawie wyboru Prezesa Rady Ministrów w trybie art. 154 ust. 3 Konstytucji RP.
↑Uchwała Sejmu w sprawie wyboru członków Rady Ministrów w trybie art. 154 ust. 3 Konstytucji RP.
↑Data uchwały Komisji Przejściowej w sprawie przekazania Radzie Ministrów departamentów Tymczasowej Rady Stanu, a Prezydentowi Ministrów – pozostałych agend TRS, a także o zawieszeniu swojej działalności. Kompetencje administracyjne Komisji formalnie zostały przejęte przez Radę Ministrów z dniem 1 lutego 1918 r., kiedy wszedł w życie dekret Rady Regencyjnej o tymczasowej organizacji Władz Naczelnych w Królestwie Polskiem z 3 stycznia 1918 r. (Dz.U. z 1918 r. nr 1, poz. 1 ze zm.). Ostatnie posiedzenia Komisja odbyła 24 stycznia 1918 r.
↑ abJózef Cyrankiewicz urzędował łącznie jako premier w sześciu gabinetach 8239 dni.
↑ abcdeWybrany w miejsce urzędującego prezesa Rady Ministrów bez odwołania Rady Ministrów.
↑Uchwała Sejmu RP z dnia 5 grudnia 1991 r. w sprawie przyjęcia ustąpienia Rządu (M.P. z 1991 r. nr 45, poz. 313), uchwała przyjmująca ustąpienie rządu Bieleckiego i powierzająca mu pełnienie obowiązków do czasu powołania nowego składu Rady Ministrów.
↑Uchwała Sejmu RP z dnia 6 grudnia 1991 r. w sprawie powołania prezesa Rady Ministrów (M.P. z 1991 r. nr 45, poz. 315).
↑Uchwała powołująca Jana Olszewskiego (w trybie art. 32f ust. 1 pkt 6 w zw. z art. 37 ust. 1 Konstytucji RP) na stanowisko prezesa Rady Ministrów z misją przedstawienia składu nowej Rady Ministrów.
↑Uchwała Sejmu z dnia 5 czerwca 1992 r. w sprawie odwołania Rady Ministrów (M.P. z 1992 r. nr 17, poz. 125), w trybie art. 32f ust. 1 pkt 6 w zw. z art. 37 ust. 1 Konstytucji RP o odwołaniu Jana Olszewskiego z urzędu prezesa Rady Ministrów i powierzeniu mu sprawowania obowiązków do czasu powołania następcy.
↑Uchwała Sejmu RP z dnia 5 czerwca 1992 r. w sprawie powołania prezesa Rady Ministrów (M.P. z 1992 r. nr 17, poz. 126), na prezesa Rady Ministrów z misją przedstawienia Sejmowi RP składu Rady Ministrów (tryb art. 32f ust. 1 pkt 6 w zw. z art. 37 ust. 1 Konstytucji RP).
↑Uchwała Sejmu RP z dnia 10 lipca 1992 r. (M.P. z 1992 r. nr 23, poz. 166), uchwała odwołująca prezesa Rady Ministrów i powierzająca mu sprawowanie obowiązków do czasu powołania następcy (tryb art. 32f ust. 1 pkt 6 w zw. z art. 37 ust. 1 Konstytucji RP).
↑Skład Rady Ministrów Hanny Suchockiej powołany uchwałą Sejmu RP z dnia 11 lipca 1992 r. w sprawie powołania Rady Ministrów (M.P. z 1992 r. nr 23, poz. 168).