Kielce
miasto na prawach powiatu
Ilustracja
ul. Sienkiewicza, Pałac Biskupów Krakowskich, Bazylika katedralna, plac Artystów, pomnik Homo Homini, Kadzielnia
Herb Flaga
Herb Flaga
Państwo

 Polska

Województwo

 świętokrzyskie

Aglomeracja

kielecka

Prawa miejskie

przed 1259

Prezydent

Bogdan Wenta

Powierzchnia

110[1] km²

Wysokość

od 260 do 408 m n.p.m.

Populacja (1.01.2023)
• liczba ludności
• gęstość


183 885[2]
1677 os./km²

Strefa numeracyjna

41

Kod pocztowy

25-001 do 25-900

Tablice rejestracyjne

TK

Położenie na mapie województwa świętokrzyskiego
Mapa konturowa województwa świętokrzyskiego, w centrum znajduje się punkt z opisem „Kielce”
Położenie na mapie Polski
Mapa konturowa Polski, blisko centrum po prawej na dole znajduje się punkt z opisem „Kielce”
Ziemia50°52′27″N 20°38′00″E/50,874167 20,633333
TERC (TERYT)

2661011

SIMC

0945930

Urząd miejski
Rynek 1
25-303 Kielce
Strona internetowa
BIP

Kielcemiasto na prawach powiatu w południowo-wschodniej Polsce, stolica województwa świętokrzyskiego. Położone w Górach Świętokrzyskich, nad rzeką Silnicą, historycznie w Małopolsce. Centralny ośrodek aglomeracji kieleckiej, stanowi regionalne centrum gospodarcze, naukowe, kulturalne oraz wystawienniczo-targowe. Według danych GUS z 31 grudnia 2022 roku, w Kielcach mieszkało 183 885 osób[3].

Kielce uzyskały lokację miejską przed 1259 rokiem[4]. W ostatniej ćwierci XVI wieku położone były w powiecie chęcińskim województwa sandomierskiego, były własnością biskupstwa krakowskiego[5].

Położenie

Kielce położone są w Górach Świętokrzyskich. W obrębie miasta ulokowane są pasma Kadzielniańskie i Dymińskie. Kielce przecina niewielka rzeka Silnica, będąca lewostronnym dopływem Bobrzy. Na terenie miasta znajduje się szereg rezerwatów przyrody ożywionej i nieożywionej, m.in. Kadzielnia, Karczówka, Ślichowice, Wietrznia, Biesak-Białogon. Ponadto granice administracyjne miasta obejmują sporą część Chęcińsko-Kieleckiego Parku Krajobrazowego. Historycznie i kulturowo Kielce leżą w północnej Małopolsce, w ziemi sandomierskiej. Charakterystyczną mową tego regionu jest tzw. gwara kielecka, którą posługują się mieszkańcy południowej i środkowej części regionu. Miasto charakteryzuje się znaczną różnicą poziomów – od 260 (dolina Silnicy) do 408 m n.p.m. (wzniesienie Telegraf)[1].

Historia

 Osobny artykuł: Historia Kielc.

Etymologia

Kościół św. Wojciecha

Legenda wiąże powstanie Kielc z Mieszkiem, synem Bolesława Szczodrego. Przed ponad 900 laty w miejscu, gdzie dziś leży stolica województwa świętokrzyskiego, były nieprzebyte, pełne zwierzyny lasy, które przyciągały myśliwych. Polował tu także Mieszko. Kiedy w pogoni za zwierzyną zgubił swoich kompanów, wyjechał na nieznaną polanę i strudzony zasnął w trawie. Przyśniło mu się, że został napadnięty przez zbójców, a ci usiłują wlać mu do ust truciznę. Gdy zaczął już tracić siły, nagle objawił mu się św. Wojciech, uniósł pastorał i na ziemi nakreślił kręty szlak, który przemienił się w strumień wody. Mieszko obudził się, nieopodal ujrzał źródło. Woda w nim była smaczna, przejrzysta, taka jak we śnie. Poczuł przypływ nowych sił i szybko odnalazł swój orszak. Odjeżdżając z polany Mieszko zauważył ogromne, białe kły nieznanego zwierzęcia, być może dzika. Zapowiedział, że wybuduje tu gród z kościołem. Niedługo potem zbudowano w sercu puszczy osadę. Na polanie postawiono kościół pw. św. Wojciecha, a strumień, z którego woda przywróciła księciu siły, mianowano Silnicą. Osadę nazwano zaś Kiełce – na pamiątkę znalezionych tajemniczych kłów. Nazwa z biegiem czasu przekształciła się w Kielce.

Najbardziej prawdopodobna etymologiczna teoria wywodzi nazwę miasta od staropolskiego rzeczownika kielce (liczba mnoga od kielec) oznaczającego "kiełki roślinne" i odnosi się do bagnistego terenu na którym rosła ("kiełkowała") niskopienna wierzbina[6].

Obóz wojsk rosyjskich pod Kielcami w czasie powstania styczniowego w 1863 roku
Kielecki rynek na początku XX w.
Józef Piłsudski ze swoim sztabem w Kielcach w 1914
Ratusz (2012 r.)

Kalendarium

Demografia

Rynek w Kielcach nocą
 Osobny artykuł: Ludność Kielc.

Według stanu na dzień 31 grudnia 2022 w Kielcach mieszkało 183 885 osoby[3].

Na koniec czerwca 2021 roku stopa bezrobocia wyniosła 5,5%[20].

Według danych z końca czerwca 2021 roku przeciętny dochód na mieszkańca wynosił 4798,67 zł brutto[20].

  • Wykres liczby ludności Kielc na przestrzeni ostatnich 4 stuleci:

Największą populację Kielce odnotowały w 1991 roku – według danych GUS 215 005 mieszkańców[21]

  • Piramida wieku mieszkańców Kielc w 2014 roku[22].

Dzielnice i osiedla Kielc

Dzielnice i osiedla Kielc

Kielce nie posiadają jednolitego, usankcjonowanego ustawą podziału administracyjnego, stąd nie można jednoznacznie określić granic poszczególnych części. W skład miasta wchodzą m.in.: Baranówek, Barwinek, Białogon, Biesak, Bocianek, Bukówka, Cedro Mazur, Cegielnia, Centrum, Osiedle Chęcińskie, Czarnów, Dąbrowa, Dobromyśl, Domaszowice Wikaryjskie, Dyminy, Herby, Jagiellońskie, Karczówka, Łazy, Malików, Na Stoku, Nowy Folwark, Niewachlów I, Niewachlów II, Osiedle Jana Czarnockiego, Osiedle Jana Kochanowskiego, Ostra Górka, Pakosz, Panorama, Piaski, Pietraszki, Pod Dalnią, Podhale, Podkarczówka, Pod Telegrafem, Posłowice, Sady, Sandomierskie, Sieje, Sitkówka, Skrzetle, Słoneczne Wzgórze, Słowik, Szydłówek, Ślichowice, Osiedle Świętokrzyskie, Uroczysko, Wielkopole, Wietrznia, Zacisze, Zagórska Południe, Zagórska Północ, Zagórze, Zalesie oraz Osiedle Związkowiec.

Administracja publiczna i wymiar sprawiedliwości

Sąd Okręgowy

Kielce są siedzibą władz powiatu kieleckiego[a] oraz samorządowego województwa świętokrzyskiego.

W Kielcach urzęduje wojewoda świętokrzyski oraz organy administracji niezespolonej takie jak: naczelnik urzędu celno-skarbowego, dyrektor okręgowego urzędu górniczego, naczelnik obwodowego urzędu miar, dyrektor izby administracji skarbowej, naczelnicy pierwszego i drugiego urzędu skarbowego, dyrektor urzędu kontroli skarbowej, dyrektor urzędu statystycznego, szef wojskowego centrum rekrutacji. Mieści się tu również oddział Urzędu Dozoru Technicznego, delegatura Najwyższej Izby Kontroli, Izba Administracji Skarbowej, Wojewódzka Stacja Sanitarno- Epidemiologiczna, Wojewódzki Inspektorat Weterynarii, Wojewódzki Fundusz Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej, Państwowe Gospodarstwo Wodne „Wody Polskie” – Zarząd Zlewni, Świętokrzyski oddział Narodowego Funduszu Zdrowia, Oddział Narodowego Banku Polskiego, Świętokrzyska Izba Lekarska, Okręgowa Izba Aptekarska, Delegatura Urzędu Komunikacji Elektronicznej, a także delegatura Ministerstwa Skarbu Państwa.

W Kielcach znajduje się sąd okręgowy (jednostką nadrzędną jest dla niego Sąd apelacyjny w Krakowie) oraz sąd rejonowy wraz z jednostką powołaną do rozpoznawania spraw gospodarczych i upadłościowych. Od 1 lipca 2005 roku działa również znajdujący się przy ul. Prostej wojewódzki sąd administracyjny. Funkcjonuje prokuratura okręgowa i dwie prokuratury rejonowe: Kielce-Wschód i Kielce-Zachód (obie znajdują się przy ulicy Sandomierskiej). W dzielnicy[b] Piaski, przy ulicy Zagnańskiej znajduje się areszt śledczy.

Zabytki

 Osobny artykuł: Zabytki w Kielcach.
Pałac Biskupów Krakowskich
Mapa centrum Kielc w 2006 roku
Bazylika katedralna Wniebowzięcia NMP
Pałac Tomasza Zielińskiego
Gmach Towarzystwa Wzajemnego Kredytu – obecnie BGŻ
Lapidarium z macew na cmentarzu żydowskim

Turystyka

Ulica Sienkiewicza
Panorama miasta z Pierścienicy, na pierwszym planie wyciąg narciarski i nieistniejąca już skocznia
Rezerwat przyrody Kadzielnia

Kielce są punktem początkowym:

Na terenie miasta znajdują się:

Przez Kielce przechodzi szlak turystyczny niebieski niebieski szlak turystyczny z Chęcin do Łagowa. Na terenie dawnego kamieniołomu na Kadzielni znajduje się podziemna trasa turystyczna mająca ok. 160 metrów.

Ważną instytucją turystyczną jest Geonatura Kielce.

Pomniki i tablice pamiątkowe

W Kielcach znajduje się ponad 250 pomników i tablic, nie licząc tych, które tworzą Aleję Sław[24].

Przyroda

W granicach administracyjnych Kielc znajduje się część Chęcińsko-Kieleckiego Parku Krajobrazowego, Kielecki Obszar Chronionego Krajobrazu, a także 5 rezerwatów przyrody:

Rezerwat Przyrody Ślichowice

Bezpieczeństwo publiczne

W Kielcach znajduje się centrum powiadamiania ratunkowego, które obsługuje zgłoszenia alarmowe kierowane do numerów alarmowych 112, 997, 998 i 999[25].

Policja i Straż Miejska

W Kielcach znajduje się Miejska i Wojewódzka Komenda Policji, 4 Komisariaty Policji oraz Komenda Straży Miejskiej.

Straż Pożarna

W Kielcach znajduje się Wojewódzka i Miejska Komenda Państwowej Straży Pożarnej, 3 Jednostki Ratowniczo Gaśnicze oraz jedna Ochotniczej Straży Pożarnej.

Opieka zdrowotna

Kielce posiadają cztery publiczne szpitale[26]:

W mieście znajdują się też dwie prywatne kliniki lekarskie:

  • Szpital Kielecki
  • Świętokrzyskie Centrum Matki i Noworodka w Kielcach

Gospodarka

 Osobny artykuł: Gospodarka Kielc.

Podstawą rozwoju gospodarczego miasta była – począwszy od XV wieku – eksploatacja i przetwórstwo surowców mineralnych: rud żelaza, miedzi i ołowiu oraz marmurów i piaskowców[27]. Po 1945 nastąpił rozwój przemysłu metalowego i maszynowego, powstały Zakłady Urządzeń Chemicznych Armatury Przemysłowej „Chemar” oraz Fabryka Łożysk Tocznych „Iskra”[28]. Dziś rozwija się tu m.in. przemysł budowlany, materiałów budowlanych, elektromaszynowy, a także spożywczy i przetwórczy[29]. W Kielcach swoje siedziby mają m.in. Cersanit, Barlinek, Opoczno, Echo Investment, North Fish, Kolporter, Formaster S.A. Znajdują się tu także zakłady produkcyjne WSP Społem (producent Majonezu Kieleckiego), Kerry Polska, Vive Textile Recycling Sp zoo, Womar, Iskra, Chemar, DS Smith oraz SHL (znana głównie z produkcji motocykli starszej generacji). Targi Kielce są obecnie wiceliderem rynku targowego w Polsce[30]. Od 2006 roku istnieje Kielecki Park Technologiczny, który przyciąga wiele innowacyjnych start-upów i inwestorów[31]. W miejscowości działało Państwowe Gospodarstwo Rybackie Kielce[32].

Galeria Korona

Handel

W XXI wieku w Kielcach powstały trzy duże galerie handlowe: Pasaż Świętokrzyski, Galeria Echo oraz Galeria Korona. Wyremontowany został także główny deptak miasta: ulica Sienkiewicza, na której znajduje się kilka domów handlowych, oraz wiele mniejszych sklepów, butików i lokali usługowych. Oprócz centrów handlowych, w mieście funkcjonują 2 targowiska miejskie – w narożniku ulic Seminaryjskiej i Tarnowskiej oraz przy ulicy Piekoszowskiej, a także kilka mniejszych targowisk położonych przy osiedlach mieszkaniowych.

Transport

Drogowy

Drogi ekspresowe (na niebiesko), krajowe (na czerwono) i wojewódzkie (na żółto) na terenie Kielc i sąsiednich gmin
Zachodnia obwodnica Kielc

Sieć drogowa na terenie miasta składa się z dróg ekspresowych, dróg krajowych, wojewódzkich, powiatowych, gminnych i wewnętrznych. Wszystkimi drogami publicznymi (poza drogami klasy S) zarządza Miejski Zarząd Dróg w Kielcach[33], którego dyrektorem jest Grzegorz Staszewski. Kielce stanowią węzeł komunikacyjny, przez miasto przebiegają drogi międzynarodowe i krajowe:

Na terenie miasta znajduje się 5 dróg wojewódzkich:

Łączna długość sieci drogowo-ulicznej na terenie miasta wynosi 384 km i obejmuje:

  • drogi krajowe przebiegające przez 9 ulic o łącznej długości 23,1 km;
  • drogi wojewódzkie przebiegające przez 15 ulic o łącznej długości 25,5 km;
  • drogi powiatowe, w skład których wchodzi 109 ulic o łącznej długości 114,9 km;
  • drogi gminne obejmujące 446 ulic o łącznej długości 220,9 km;
  • drogi wewnętrzne, położone na gruntach będących własnością gminy Kielce, w skład których wchodzi 69 ulic o łącznej długości 19,6 km (położone są głównie na terenie osiedli mieszkaniowych)[33].

Nawierzchnię twardą ulepszoną (bitumiczną, betonową, z kostki prefabrykowanej) posiada 220,6 km dróg (57,5% wszystkich dróg) – drogi krajowe i wojewódzkie oraz część dróg powiatowych i gminnych. Nawierzchnię twardą nieulepszoną (tłuczniową, żużlową itp.) posiada 32,4 km dróg (8,4% wszystkich dróg). Nawierzchnię gruntową posiada 131 km dróg. (34,1% wszystkich dróg). Na terenie miasta funkcjonuje około 60 ulic nie zakwalifikowanych do żadnej z powyższych kategorii[33].

Kolejowy

 Osobny artykuł: Kielce Główne.
Schemat tras pociągów IC, TLK, REGIO ze stacji Kielce Główne. (2023)
Dworzec Kielce Główne przed przebudową w latach 2022-2023

Transport kolejowy jest obecny w Kielcach od 1885 roku, kiedy to ukończono budowę linii łączącej Iwanogród (Dęblin) z Dąbrową Górniczą, przebiegającej przez centrum miasta. Obecnie Kielce stanowią skrzyżowanie linii kolejowych łączących Warszawę, Kraków i Częstochowę:

W granicach administracyjnych miasta znajduje się stacje kolejowe: dworzec kolejowy Kielce Główne, Kielce Białogon i Kielce Herbskie, przystanki: Kielce Ślichowice (stanowiący część stacji Kielce Herbskie) i Kielce Słowik, oraz przystanek Kielce Piaski z leżącym tuż obok posterunkiem odgałęźnym Piaski koło Kielc. Przez teren miasta przebiegają także dwie łącznice kolejowe:

W planach jest budowa nowej linii kolejowej tzw. "szprychy nr 7" do Centralnego Portu Komunikacyjnego, która swój bieg będzie miała od Nowego Sącza przez Tarnów, Busko-Zdrój, Kielce, Opoczno do CPK.

Dojazd do stacji Kielce Główne możliwy jest z niektórych większych miast w Polsce. Bezpośredni dojazd mają mieszkańcy m.in. Gdańska, Lublina, Warszawy, Częstochowy, Katowic, Koszalina, Krakowa, Wrocławia czy Olsztyna[34].

Lotniczy

 Osobny artykuł: Port lotniczy Kielce-Obice.

Cywilne lotnisko sportowe Kielce-Masłów, posiadające drogę startową o długości 1155 m, może przyjmować samoloty do 20 pasażerów. Rozmowy pomiędzy władzami województwa a prywatną firmą lotniczą na temat uruchomienia regularnych połączeń zakończyły się fiaskiem[35].

W 2006 r. zapadła decyzja o lokalizacji nowego portu lotniczego na terenach Obic i Grabowca w gminach Morawica i Chmielnik[36]. W 2012 wykonano pierwsze prace budowlane, polegające na przebudowie napowietrznej linii elektroenergetycznej. Jednakże z końcem 2013 wygasła wydana przez Urząd Lotnictwa Cywilnego promesa zezwalająca na założenie lotniska cywilnego w Obicach. Kilka miesięcy wcześniej Generalna Dyrekcja Ochrony Środowiska uchyliła decyzję środowiskową. Do maja 2014 roku na planowaną inwestycję przeznaczono ponad 31 mln zł[37]. Po przejęciu władzy przez nowego prezydenta Kielc, zaniechano plany budowy portu lotniczego. Obecnie istnieją zamiary przekształcenia terenów, na których port miał powstać, w przestrzeń inwestycyjną[38].

Najbliższe międzynarodowe lotniska znajdują się w Radomiu-Sadkowie, Krakowie-Balicach, Katowicach-Pyrzowicach, Warszawie-Okęciu, Łodzi-Lublinku, Rzeszowie-Jasionce oraz Lublinie-Świdniku.

W 2011 roku przy ul. Grunwaldzkiej oddano do użytku sanitarne lądowisko, a w 2018 roku na dachu Szpitala Kieleckiego przy ul. Kościuszki.

Publiczny transport zbiorowy

Komunikacji miejska w Kielcach funkcjonuje od 22 lipca 1951 roku, gdy powstał Wydział, a następnie Zakład Komunikacji Miejskiej w ramach Miejskiego Przedsiębiorstwa Gospodarki Komunalnej w Kielcach, istniejący do dzisiaj pod nazwą Miejskiego Przedsiębiorstwa Komunikacji.

W 2003 roku, w formie zakładu budżetowego gminy Kielce, powstał Zarząd Transportu Miejskiego z siedzibą przy ul. Głowackiego 4. Organ zarządza i nadzoruje komunikację miejską w imieniu miasta Kielce (tworzy rozkłady, nakłada kary na przewoźnika itp.). Dyrektorem ZTM jest Barbara Damian. Przewoźnikiem jest Miejskie Przedsiębiorstwo Komunikacji, z siedzibą i bazą przy ul. Jagiellońskiej 92.

W latach 2004–2009 liczba pasażerów kieleckiej komunikacji miejskiej spadła z 33,9 mln do 30,3 mln. W następnych czterech latach zaczęła rosnąć, osiągając w 2013 poziom 35,1 mln osób. Główny powód wzrostu stanowiły: zakup 40 autobusów i utworzenie 13 nowych linii komunikacyjnych, zakup Systemu Informacji Pasażerskiej oraz wprowadzenie systemu Kieleckiej Karty Miejskiej[39]. Od 1 lutego 2018 roku na liniach 34, 46, 50, 51 i 54 kursują autobusy hybrydowe (oznaczane numerami seryjnymi 5xxx dla zwykłych i 6xxx dla przegubowych)[40][41].

Do 31 sierpnia 2023 roku jedynym przewoźnikiem w Kielcach było MPK, natomiast od 1 września drugim przewoźnikiem zostało BP Tour[42].

Obecnie kursują 53 linie autobusowe, wśród których są dwie linie nocne (N1 i N2) oraz dwie linie bezpłatne kursujące w centrum miasta (0W i 0Z)[43].

Kilkukrotnie, w latach 30. i 80. XX wieku oraz na początku XXI wieku planowano budowę linii tramwajowej w Kielcach[44][45].

Komunikacja międzymiastowa

Dworzec autobusowy w Kielcach w trakcie przebudowy w 2020 roku

Historia komunikacji autokarowej w Kielcach sięga 1945, kiedy to powołano Okręgową Bazę PKS. Już w 1946 organizowane były regularne kursy do Krakowa, Warszawy, Jeleniej Góry, Cieplic oraz do ościennych miejscowości. W 1984 oddano do użytku Dworzec PKS w Kielcach, wówczas jeden z najnowocześniejszych tego typu obiektów w Europie. Jego nietypowa architektura oraz nowatorskie rozwiązania komunikacyjne kwalifikują go do grona najciekawszych atrakcji miasta[46]. Po roku 1990 kielecki PKS został przemianowany na Przedsiębiorstwo Państwowej Komunikacji Samochodowej SA w Kielcach, od tego czasu prowadzi regularną komunikację pasażerską dalekobieżną i międzynarodową. W listopadzie 2010 roku Ministerstwo Skarbu Państwa podjęło decyzję o postawieniu spółki w stan likwidacji ze względu na złą kondycję finansową. Obecnie Dworzec należy do gminy Kielce. Władze miasta rozpoczęły gruntowną rewitalizację obiektu, która trwać miała dwa lata (2018). Miejsce to stało się centrum komunikacyjnym Kielc[47]. Dworzec otwarto ostatecznie pod koniec sierpnia 2020 roku, natomiast 1 września tegoż roku przyjechały pierwsze busy[48].

Przewoźnicy prywatni

W Kielcach intensywnie rozwijają się indywidualne usługi przewozowe. Usługi taksówkarskie oferuje 12 korporacji. Kursy dalekobieżne obsługiwane są przez minibusy należące w większości do Świętokrzyskiego Zrzeszenia Transportu Prywatnego. Przedsiębiorstwo dysponuje dworcem busowym zlokalizowanym przy ul. Żelaznej 18.

Oświata i nauka

Uniwersytet Jana Kochanowskiego
Rektorat i Instytut Historii Uniwersytetu Jana Kochanowskiego
Instytut Chemii UJK
Instytut Edukacji Muzycznej UJK
Instytut Sztuk Pięknych UJK
Centrum Przedsiębiorczości i Biznesu
Centrum Języków Obcych
Centrum Edukacji Artystycznej
Wydział Pedagogiczny i Artystyczny UJK
Wydział Matematyczno-Przyrodniczy UJK
Wydział Zarządzania i Administracji UJK
Wydział Nauk o Zdrowiu UJK
Akademiki UJK
 Osobny artykuł: Szkoły w Kielcach.

Kielce są ośrodkiem naukowym w którym znajduje się dziesięć szkół wyższych[49]:

Ponadto, w Kielcach znajduje się 16 publicznych szkół ponadpodstawowych[50] i 28 podstawowych[51], a także wiele prywatnych placówek oświatowych.

Kultura

Pałac Biskupów Krakowskich obecnie Muzeum Narodowe
Teatr Żeromskiego
Kieleckie Centrum Kultury
Dom kultury „Zameczek”
Biblioteka Uniwersytecka w Kielcach
Muzeum Zabawek i Zabawy
Dworek Laszczyków – siedziba Muzeum Wsi Kieleckiej

Kielce są zdecydowanie centrum kulturalnym regionu, to tutaj odbywa się większość koncertów i imprez kulturalnych.

Festiwale

Cykliczne wydarzenia kulturalne, odbywające się na terenie Kielc.

  • Festiwale muzyczne
  • Festiwale filmowe i teatralne
    • NURT
    • Plebiscyt publiczności 'O Dziką Różę'
  • inne
    • Kielecki Festiwal Tańca
    • OFF Fashion
    • Sabat Czarownic

Instytucje kulturalne działające na terenie Kielc

Muzea

Media

Siedziba Radia Kielce

Historia kieleckich mediów sięga 1870 roku, kiedy to w trudnych czasach przepełnionych carskimi represjami wyszedł pierwszy numer Gazety Kieleckiej, ukazującej się dwa razy w tygodniu w środy i w soboty (wersja zdigitalizowana dostępna w Wojewódzkiej Bibliotece Publicznej). W tym samym roku działalność rozpoczęli redaktorzy periodyku Pamiętnik kielecki, zawierającego artykuły o tematyce historyczno-krajoznawczej. Po II wojnie światowej wydawano dzienniki: „Słowo Ludu” (od 27 września 1949) oraz „Echo Dnia” (od 1971). Historia radiofonii w Kielcach sięga początków lat 50. XX wieku[58]. Wówczas to, 2 października 1952, Radio Kielce nadało swoją pierwszą audycję za pomocą sieci radiowęzłowej rozmieszczonych w całym mieście. Stacja zyskała swój pierwszy nadajnik radiowy w 1957 roku, na terenie ówczesnej siedziby radia przy ul. Świerczewskiego (dziś Jana Pawła II). Sygnał nadawany był na częstotliwości 1484 kHz, zaś jego zasięg wynosił około 20 km wokół miasta. Pierwsza prywatna stacja radiowa w mieście – Radio Fama rozpoczęło nadawanie 17 września 1995 r. Pierwszą prywatną telewizją w Polsce była Telewizja Kablowa Kielce, która powstała w 1991 r. Jej dziennikarze przygotowywali programy informacyjne między innymi dla Polsatu. Ostatnim dyrektorem TKK był Władysław Burzawa.

1 stycznia 2005 r., po wielu latach starań, uruchomiono samodzielny oddział Telewizji PolskiejTVP3 Kielce z siedzibą w Kieleckim Centrum Kultury. W 2020 roku została podpisana umowa pomiędzy TVP a konsorcjum PBO Śląsk na budowę świętokrzyskiego oddziału TVP przy ulicy Ściegiennego 2[59]. Oprócz tego w mieście działa Nowa TV Kielce dostępna w sieci telewizji kablowej Vectra, oraz utworzona w 2007 roku z inicjatywy władz miasta Internetowa Telewizja Kielce.

prasa lokalna

  • dzienniki
  • kulturalne
    • Dedal, Nasza Baba Jaga
    • Wici.Info
  • bezpłatne
    • Kielce Plus
    • Teraz Kielce
    • Extra Kielce
    • Magazyn Impuls

rozgłośnie radiowe

lokalne stacje telewizyjne

  • TVP3 Kielce
  • Internetowa Telewizja Kielce
  • Telewizja Świętokrzyska

historyczne media

Polityka

Władze miasta

4 listopada 2018 roku, w drugiej turze wyborów samorządowych, prezydentem został wybrany Bogdan Wenta.

W Radzie Miasta Kielce zasiada 25 radnych wybieranych co 5 lat (do 2018 roku co 4 lata)[60]. Są oni wybierani w 5 okręgach wyborczych, z których wybiera się po 5 radnych[61][c]:

  • okręg 1 (śródmiejski);
  • okręg 2 (północno-zachodni);
  • okręg 3 (północny);
  • okręg 4 (wschodni);
  • okręg 5 (południowo-zachodni).

Przy Radzie Miasta działa 10 komisji oraz powołana w 2016 roku Młodzieżowa Rada Miasta Kielce[62].

Okręgi wyborcze w wyborach do parlamentu RP i Parlamentu Europejskiego

Mieszkańcy miasta wybierają posłów z okręgu nr 33 (obejmującego całe województwo świętokrzyskie), a senatora z okręgu nr 83 (wraz z powiatem kieleckim). Ponadto, Kielce są siedzibą Okręgowej Komisji Wyborczej, pod którą podlegają okręgi 81 i 82 w wyborach do senatu[63].

Posłów do Parlamentu Europejskiego mieszkańcy Kielc wybierają z okręgu wyborczego nr 10, obejmującego województwa świętokrzyskie i małopolskie.

Referendum z 2016 roku

Dzięki inicjatywie „Kieleckiego Komitetu Referendalnego” 12 czerwca 2016 roku mieszkańcy miasta mieli okazję uczestniczyć w „Referendum w sprawie odwołania prezydenta miasta Kielce Wojciecha Lubawskiego”. Zorganizował je Arkadiusz Stawicki, przedstawiając m.in. listę ponad 150 zarzutów wobec działań ówczesnego prezydenta. Niezgadzający się z nimi Lubawski, odwołał się do sądu, ten jednak przyznał rację Stawickiemu[64].

Frekwencja wynosiła ok. 20%, by referendum było wiążące potrzebne było 25%, czyli 39,371 osób. Niemniej jednak, od czasu referendum, poparcie dla Wojciecha Lubawskiego spadło o ok. 10–15%, utrzymując się na poziomie 30–35% w sondażach. Potwierdziły to również wyniki ostatnich wyborów samorządowych.

Wyróżnienia

W 2015 Kielce zostały wyróżnione Odznaką Honorową za Zasługi dla Rozwoju Gospodarki Rzeczypospolitej Polskiej[65].

Sport

Mecz el. ME 2008 Polska – Armenia
Suzuki Arena - Stadion Miejski w Kielcach

W mieście funkcjonuje 89 zarejestrowanych klubów i stowarzyszeń sportowych[66]. Do dyspozycji mieszkańców udostępniona jest bogata baza sportowa, na którą składa się m.in. jeden z najnowocześniejszych stadionów piłkarskich w Polsce – Stadion Miejski w Kielcach, 9 hal sportowych (w tym Hala Legionów z widownią na 4200 miejsc), Stadion Lekkoatletyczny przy ul. Bocznej 15 oraz 5 krytych pływalni. W miejscowości Miedziana Góra, 12 km od centrum miasta znajduje się Tor wyścigowy Kielce, będący jednym z 2 tego typu obiektów w Polsce[67]. Do najbardziej utytułowanych kieleckich klubów sportowych należą:

  • Błękitni Kielce – nieistniejący klub sportowy, z którego wywodziło się wielu medalistów mistrzostw Polski w boksie
  • Budowlani Kielce – nieistniejący klub sportowy, z sekcji lekkoatletycznej wywodziło się wielu medalistów mistrzostw Polski
  • Klub Sportowy „Tęcza – Społem” w Kielcach – najstarszy wielosekcyjny klub sportowy, mający wielu medalistów oraz wicemistrzów i mistrzów Polski, Europy i Świata
  • UMKS Kielce – zespół koszykówki, awans do pierwszej ligi w sezonie 2011/2012
  • Buskowianka Kielce – nieistniejący zespół piłki siatkowej mężczyzn, powstały na licencji i po wycofaniu się z rozgrywek Farta Kielce w sezonie 2012/2013, który awansował do PlusLigi w sezonie 2009/2010
  • Kielecki Klub Karate Kyokushin – jeden z największych klubów karate kyokushin w Polsce
  • Korona Kielce – zespół piłki nożnej, awans męskiej drużyny do Ekstraklasy w sezonach 2004/2005, 2008/2009 oraz 2021/2022, finalista Pucharu Polski w sezonie 2006/2007
  • Korona-Swim Kielce – Miejski Uczniowski Klub Pływacki
  • Nosan Kielce – zespół bilardowy, wielokrotny medalista drużynowych mistrzostw Polski
  • Industria Kielce – zespół piłki ręcznej, 20-krotny mistrz Polski[68], 17-krotny zdobywca pucharu Polski[68] oraz wielokrotny uczestnik Ligi Mistrzów (3. miejsce w sezonach 2012/2013 i 2014/2015, 2. miejsce w sezonach 2021/2022[69] i 2022/2023[70], 1. miejsce w sezonie 2015/2016)
  • Korona Handball – zespół piłki ręcznej kobiet,
  • Towarzystwo Sportowe Akwedukt Kielce – klub triathlonowy, mający wielu medalistów mistrzostw polski i reprezentantów na zawodach międzynarodowych.
  • Stella Kielce – klub łuczniczy odnoszące wiele sukcesów na mistrzostwach Polski, oraz posiadający zawodników w ścisłej kadrze narodowej
  • Czarnovia Kielce – klub piłkarski grający w Klasie B, gr. Kielce I
  • Orlęta Kielce – klub piłkarski grający w IV lidze, gr. świętokrzyskiej[71]
  • Jokers Kielce – klub futbolu amerykańskiego
  • UMKS Żak Kielce – judo, klub mający wielu medalistów mistrzostw Polski juniorów i seniorów. W 2015 zdobył drużynowe wicemistrzostwo Polski seniorów.

Wspólnoty wyznaniowe

Kościół NMP Królowej Polski (garnizonowy) dawna cerkiew (1902–1904)
Kościół ewangelicko-augsburski Świętej Trójcy
Kościół pw. św. Karola Boromeusza i klasztor palotynów na Karczówce

Na terenie miasta działalność prowadzą następujące kościoły i związki wyznaniowe:

Kościoły katolickie

Kościoły protestanckie

Kościoły prawosławne

Świadkowie Jehowy

Rodzimowiercy

  • Stowarzyszenie „Gontyna”[90]

Buddyzm

Osoby uhonorowane przez miasto

Nagrody Miasta Kielce

 Osobny artykuł: Nagroda Miasta Kielce.
 Z tym tematem związana jest kategoria: Laureaci Nagrody Miasta Kielce.

Nagroda Miasta Kielce to prestiżowe, przyznawane corocznie (od 1995 roku) wyróżnienie dla osób, które swoją postawą, pracą i działalnością przyczyniły się do promocji i rozwoju Kielc. Laureat otrzymuje statuetkę oraz drobną nagrodę pieniężną[93].

Nadzieje Kielc

Nagroda przyznawana jest uczniom i absolwentom szkół ponadgimnazjalnych danego roku szkolnego za wybitne osiągnięcia w dziedzinie nauki, kultury, sportu oraz działalności społecznej, a w szczególności[94]:

  • laureatom olimpiady przedmiotowej lub konkursu naukowego,
  • laureatom ogólnopolskiego konkursu artystycznego (muzyka, sztuka, rzemiosło),
  • mistrzom i wicemistrzom świata, Europy i Polski w olimpijskiej konkurencji sportowej o dobrych wynikach w nauce,
  • osobom szczególnie wyróżniającym się w działalności społecznej.

Honorowi obywatele

Pomnik Czynu Legionowego

Poniżej w kolejności chronologicznej wymienione są osoby, które otrzymały od miasta honorowe obywatelstwo. W przypadku Józefa Piłsudskiego obywatelstwo to zostało zawieszone aż do lat 90. XX wieku[95].

Ponadto do 2019 roku honorowe obywatelstwo posiadało 31 żołnierzy Armii Czerwonej. Wykreśleni zostali z tej listy 21.02.2019r.[96]

Ludzie urodzeni w Kielcach

 Z tym tematem związana jest kategoria: Ludzie urodzeni w Kielcach.

Kielce jako garnizon wojskowy

 Osobny artykuł: Garnizon Kielce.

Kielce to także garnizon wojskowy o długich tradycjach, w których stacjonowało wiele jednostek organizacyjnych wojska. Obejmuje on swoim zasięgiem miasto Kielce oraz powiaty: kielecki, buski, jędrzejowski, kazimierski, pińczowski, skarżyski, starachowicki, włoszczowski oraz konecki[97].

Współpraca międzynarodowa

Miasta partnerskie, z którymi Miasto Kielce współpracuje[98]:

Miasto Kraj Data podpisania
umowy partnerskiej
Herning  Dania 20 listopada 1991 r.
Orange  Francja 1992 r.
Winnica  Ukraina 10 sierpnia 1993 r.
Gotha  Niemcy 2 maja 1997 r.
Budapeszt, Csepel  Węgry 21 kwietnia 2005 r.
Ramla  Izrael 29 maja 2006 r.
Yuyao(inne języki)  Chiny 25 września 2013 r.
Taizhou 11 października 2016 r.
Třebíč  Czechy 7 lipca 2023 r.[99]

Ponadto Miasto Kielce współpracuje z 3 miastami projektowymi z którymi nie ma podpisanej umowy po partnerstwie, są nimi[98]:

Miasto Kraj
Sandviken  Szwecja
Bacău  Rumunia
Flensburg  Niemcy

Od 5 października 2009 roku działa w Kielcach konsul honorowy Republiki Federalnej Niemiec. Funkcję tę pełni prezes Targów Kielce dr Andrzej Mochoń.

Od 13 listopada 2013 roku działa również konsul honorowy Republiki Finlandii. Funkcję tę pełni prezes dr Tadeusz Pęczek[100].

4 lutego 2022 roku ogłoszono powstanie konsulatu honorowego Węgier w Kielcach[101].

 Zobacz więcej w artykule Urzędy konsularne w Polsce według miast, w sekcji Kielce.

Zobacz też

Uwagi

  1. Same Kielce nie wchodzą w skład powiatu, patrz: miasto na prawach powiatu.
  2. Kielce nie posiadają oficjalnego podziału na dzielnice i/lub osiedla, dlatego określenie "dzielnica" może być mylące.
  3. Okręgi nie posiadają oficjalnego nazewnictwa i są jedynie ponumerowane - określenia podane w nawiasach określają przybliżone położenie na terenie miasta Kielce.

Przypisy

  1. a b Kielce – Podstawowe dane. um.kielce.pl. [dostęp 2012-04-16].
  2. GUS Powierzchnia i ludność w przekroju terytorialnym w 2023 roku.
  3. a b https://stat.gov.pl/download/gfx/portalinformacyjny/pl/defaultaktualnosci/5515/3/16/1/polski_rocznik_demograficzny_2022.pdf
  4. Robert Krzysztofik, Lokacje miejskie na obszarze Polski. Dokumentacja geograficzno-historyczna, Katowice 2007, s. 38–39.
  5. Województwo sandomierskie w drugiej połowie XVI wieku. Cz. 2, Komentarz, indeksy, Warszawa 1993, s. 112.
  6. Elżbieta Michow, Ludowe i potoczne etymologie toponimu Kielce z semantyką etniczną, „Annales Universitatis Mariae Curie-Skłodowska Lublin-Polonia”, XXVIII, 2009.
  7. Okres XVIII - XIX wieku / Historia / Poznaj miasto / Oficjalna strona Miasta Kielce [online], www.um.kielce.pl [dostęp 2023-01-19].
  8. Jerzy Jasiuk, Szkoła Akademiczno-Górnicza [online], przeglad-techniczny.pl [dostęp 2010-04-21] [zarchiwizowane z adresu 2008-06-13].
  9. Szymon Rudnicki, Żydzi w parlamencie II Rzeczypospolitej, Warszawa: Wydawnictwo Sejmowe, 2015, s. 30, ISBN 978-83-7666-363-0, ISBN 978-83-7666-412-5.
  10. Andrzej Krajewski „Pogrom reputacji” Dziennik Gazeta Prawna nr 233/2018, s. A34, A35
  11. Józef Bolesław Gargas „Oddziały Gwardii Ludowej i Armii Ludowej 1942 – 1945” Wydawnictwo MON 1971 str. 256.
  12. Rada Ochrony Pomników Walki i Męczeństwa Przewodnik po upamiętnionych miejscach walk i męczeństwa lata wojny 1939–1945, Sport i Turystyka 1988, ISBN 83-217-2709-3, s. 313.
  13. Praca zbiorowa, Między Wisłą a Pilicą. Tom 8, Kielce 2007, s. 181.
  14. Historia. Politechnika Świętokrzyska. [dostęp 2020-11-23].
  15. Ustawa z dnia 7 czerwca 2000 r. o nadaniu Wyższej Szkole Pedagogicznej im. Jana Kochanowskiego w Kielcach nazwy „Akademia Świętokrzyska im. Jana Kochanowskiego w Kielcach”. [online], isap.sejm.gov.pl [dostęp 2022-04-02].
  16. Ustawa z dnia 29 lipca 2011 r. o nadaniu nowej nazwy Uniwersytetowi Humanistyczno-Przyrodniczemu Jana Kochanowskiego w Kielcach [online], isap.sejm.gov.pl [dostęp 2022-04-02].
  17. Ustawa z dnia 29 lipca 2011 r. o nadaniu nowej nazwy Uniwersytetowi Humanistyczno-Przyrodniczemu Jana Kochanowskiego w Kielcach [online], isap.sejm.gov.pl [dostęp 2024-02-24].
  18. Prezydent Kielc zostaje. Referendum nieważne [online], TVN24 [dostęp 2020-11-08] (pol.).
  19. Uchwała Nr VII/76/2019 Rady Miasta Kielce z dnia 21 lutego 2019 r. w sprawie ustanowienia symboli Miasta Kielce oraz insygniów Prezydenta Miasta Kielce i Przewodniczącego Rady Miasta Kielce [online] [dostęp 2023-08-09].
  20. a b Urząd Statystyczny w Kielcach / Kielce [online], kielce.stat.gov.pl [dostęp 2021-08-25].
  21. GUS Bank Danych Regionalnych, faktyczne miejsce zamieszkania, stan na 31.12.1991.
  22. Kielce w liczbach [online], Polska w liczbach [dostęp 2015-12-31] (pol.), liczba ludności w oparciu o dane GUS.
  23. Kieleckie szlaki rowerowe.
  24. Pomniki i tablice pamiątkowe w Kielcach / Oficjalna strona Miasta Kielce [online], um.kielce.pl [dostęp 2021-08-25].
  25. Wykaz NKA dla lokalizacji Ab. Służb Alarmowych 112. uke.gov.pl. [dostęp 2014-12-27]. (pol.).
  26. Szpital Wojewódzki – województwo świętokrzyskie.
  27. Historia Kielc. um.kielce.pl. [dostęp 2011-10-03].
  28. Wojciech Jankowski, Mały przewodnik po Polsce, Wydawnictwo Sport i Turystyk Warszawa 1983 ISBN 83-217-2329-2, s. 148.
  29. Największe firmy w regionie. um.kielce.pl. [dostęp 2011-10-03].
  30. Targi w Polsce w 2010 roku. polfair.com.pl. s. 22–24. [dostęp 2011-10-03].
  31. Witamy na portalu KPT. [online], technopark.kielce.pl [dostęp 2021-08-25].
  32. Zarządzenie Ministra Ochrony Środowiska, Zasobów Naturalnych i Leśnictwa z dnia 26 listopada 1990 r. w sprawie uznania za rezerwaty przyrody. [online], isap.sejm.gov.pl [dostęp 2022-04-02].
  33. a b c Projekt polityki transportowej zrównoważonego rozwoju dla miasta Kielce oraz kieleckiego obszaru metropolitarnego. 06-2006. s. 40–41. [dostęp 2011-06-16].
  34. Roczny, plakatowy rozkład jazdy (odjazdy) ze stacji Kielce - od 11.12.2022 ważny do 09.12.2023 [online], PKP Polskie Linie Kolejowe S.A., 11 grudnia 2022 [dostęp 2023-06-10] (pol.).
  35. Marcin Sztandera: Świętokrzyskie bez odlotu Masłów – Warszawa. „Efekt byłby propagandowy”. kielce.gazeta.pl, 6 czerwca 2014. [dostęp 2014-12-31].
  36. A. Kowalczyk: Lotnisko w Obicach. echodnia.eu, 26 czerwca 2006. [dostęp 2014-11-15].
  37. A. Kowalczyk: Ile będzie nas kosztować lotnisko w Obicach?. echodnia.eu, 20 maja 2014. [dostęp 2014-11-15].
  38. Paweł Więcek: Tereny, na których miał powstać port lotniczy w Obicach, zostaną przekształcone w strefę inwestycyjną? W środę spotkanie w tej sprawie. echodnia.eu, 11 maja 2019. [dostęp 2019-05-15].
  39. Paweł Rydzyński: Kielce: Nieznaczny, ale stabilny wzrost liczby pasażerów komunikacji. transport-publiczny.pl, 2014-09-16. [dostęp 2014-12-31].
  40. Redakcja, „Ciepłe” guziki chętnie są używane przez pasażerów autobusów miejskich w Kielcach [online], Kielce Nasze Miasto, 2 lutego 2018 [dostęp 2020-11-04] (pol.).
  41. ZTM Kielce – Pierwsze autobusy hybrydowe w Kielcach [online], ztm.kielce.pl [dostęp 2020-11-04].
  42. KPK, Nowy przewoźnik gotowy na Kielce. Czy zdąży przed 1 września? BP Tour: "Dla pasażera nie ma znaczenia kto jest przewoźnikiem". > [online], KPK, 21 czerwca 2023 [dostęp 2023-10-25] (pol.).
  43. ZTM Kielce – Aktualności [online], ztm.kielce.pl [dostęp 2020-11-04].
  44. Kielce za małe na tramwaje, czyli międzywojenny pomysł na linię Kielce-Chęciny | Muzeum Historii Kielc [online], mhki.kielce.eu [dostęp 2021-08-24].
  45. Wyborcza.pl [online], kielce.wyborcza.pl [dostęp 2021-08-24].
  46. Dworzec autobusowy ma 25 lat. kielce.gazeta.pl. [dostęp 2011-06-16].
  47. Wyborcza.pl [online], kielce.wyborcza.pl [dostęp 2020-04-15].
  48. Kielce: Po północy pierwsze odjazdy z dworca autobusowego [online], transport-publiczny.pl [dostęp 2020-11-04] (pol.).
  49. Szkoły wyższe / Edukacja / Oficjalna strona Miasta Kielce [online], um.kielce.pl [dostęp 2022-04-02].
  50. https://www.kielce.eu/pl/dla-mieszkanca/nasze-miasto/edukacja/szkoly-ponadpodstawowe.html
  51. https://www.kielce.eu/pl/dla-mieszkanca/nasze-miasto/edukacja/szkoly-podstawowe.html
  52. Galeria Korona Kielce.
  53. Kieleckie teatry w bazie Teatralny.pl [online], teatralny.pl [dostęp 2016-03-20].
  54. Tymczasowa siedziba teatru – wideo [online], Urząd Marszałkowski Województwa Świętokrzyskiego, 16 września 2020 [dostęp 2021-08-24] (pol.).
  55. Rozpoczął się remont Teatru Żeromskiego – Radio eM Kielce [online], emkielce.pl [dostęp 2021-08-24] (pol.).
  56. Lidia Cichocka: Muzeum Hammonda w Kielcach w sobotę 15 maja otworzy się w nowej siedzibie – w Pałacyku Zielińskiego. Będzie koncert. Echo Dnia, 11 maja 2021. [dostęp 2021-05-15].
  57. Ośrodek Myśli Obywatelskiej i Patriotycznej [online] [dostęp 2021-08-25] (pol.).
  58. Historia Radia Kielce. radio.kielce.pl. [zarchiwizowane z tego adresu (2009-06-22)].
  59. Telewizja Polska S.A, To już pewne, że powstanie. Umowa na budowę nowej siedziby TVP3 Kielce podpisana [online], kielce.tvp.pl [dostęp 2021-08-25] (pol.).
  60. Radni - Oficjalna strona internetowa Miasta Kielce [online], www.kielce.eu [dostęp 2023-08-12] (pol.).
  61. Radni - Witryna BIP Kielce [online], bipum.kielce.eu [dostęp 2023-08-27].
  62. Rada Miasta Kielce - Oficjalna strona internetowa Miasta Kielce [online], www.kielce.eu [dostęp 2023-08-12] (pol.).
  63. Wybory do Sejmu i Senatu Rzeczypospolitej Polskiej 2019 r. [online], sejmsenat2019.pkw.gov.pl [dostęp 2023-08-31] (pol.).
  64. Wyborcza.pl [online], kielce.wyborcza.pl [dostęp 2020-10-21].
  65. Zasłużeni dla regionu, gospodarki i obronności – odznaczeni podczas uroczystej sesji Sejmiku [online], Urząd Marszałkowski Województwa Świętokrzyskiego, 12 czerwca 2015 [dostęp 2023-10-24] (pol.).
  66. Kluby sportowe / Rekreacja / Oficjalna strona Miasta Kielce [online], um.kielce.pl [dostęp 2022-04-03].
  67. Automobilklub Kielecki – tor wyścigowy. automobilklub.kielce.pl. [zarchiwizowane z tego adresu (2010-09-28)].
  68. a b Strona główna [online], kielcehandball.pl [dostęp 2022-07-02] (pol.).
  69. To był horror. Łomża Vive Kielce po rzutach karnych przegrała finał Ligi Mistrzów [online], sport.dziennik.pl, 19 czerwca 2022 [dostęp 2022-07-02] (pol.).
  70. Rafał Szymczyk, SC Magdeburg wygrywa Ligę Mistrzów [online], 18 czerwca 2023 [dostęp 2023-06-19] (pol.).
  71. Kolejny kielecki awans. Orlęta w IV Lidze! [online], www.cksport.pl [dostęp 2022-07-02].
  72. Kielce [online], piusx.org.pl [dostęp 2023-06-14].
  73. Greckokatolicka placówka duszpasterska w Kielcach [online], grekokatolicy.pl [dostęp 2023-06-15].
  74. Diecezja krakowsko-częstochowska [online], polskokatolicki.pl [dostęp 2022-11-01].
  75. Zbory i placówki [online], chwe.pl [dostęp 2023-08-15].
  76. Zbory [online], adwent.pl [dostęp 2022-11-01].
  77. Adresy kościołów [online], kosciolbozy.pl [dostęp 2023-03-29].
  78. Zbory [online], baptysci.pl [dostęp 2022-11-01].
  79. Woj. świętokrzyskie [online], kchwe.pl [dostęp 2022-11-01].
  80. Kontakt [online], wieczernik.pl [dostęp 2022-11-01].
  81. Lokalizacje [online], kosciolchwaly.pl [dostęp 2022-11-01].
  82. Kielce – Ekumeniczna Świątynia Pokoju [online], luteranie.pl [dostęp 2022-11-01].
  83. Parafie [online], metodysci.pl [dostęp 2022-11-01].
  84. Zbory KECh w Polsce [online], kech.pl [dostęp 2022-11-01].
  85. Kontakt – Zbory [online], zboryboze.pl [dostęp 2023-03-27].
  86. Kontakt [online], zborprzymierze.pl [dostęp 2022-11-01].
  87. Dekanat krakowski [online], orthodox.pl [dostęp 2022-11-01].
  88. Dane według wyszukiwarki zborów, na oficjalnej stronie Świadków Jehowy jw.org [dostęp 2018-10-23].
  89. Inwestycja Stowarzyszenia „Strażnica” na Białogonie. gazeta.pl. [dostęp 2011-10-03].
  90. Adam Czerwiński: Ołtarzyk ze Świętowitem wisi w kącie. wyborcza.pl, 2013-10-03. [dostęp 2016-08-27].
  91. Ośrodki [online], buddyzm.pl [dostęp 2022-11-01].
  92. Buddyjski Ośrodek Medytacyjny Kielce. [dostęp 2011-06-16]. [zarchiwizowane z tego adresu (2011-04-11)].
  93. Nagrody Miasta Kielce.
  94. Regulamin przyznawania Nagrody Nadzieje Kielc.
  95. Honorowi Obywatele Kielc - Oficjalna strona internetowa Miasta Kielce [online], www.kielce.eu [dostęp 2023-08-26] (pol.).
  96. Instytut Pamięci Narodowej, Sowieccy żołnierze pozbawieni honorowego obywatelstwa Kielc [online], Instytut Pamięci Narodowej [dostęp 2021-08-24] (pol.).
  97. ..:: Centrum Przygotowań do Misji Zagranicznych :: Dowództwo Garnizonu Kielce ::.. [online], archiwum-cpdmz.wp.mil.pl [dostęp 2020-11-23].
  98. a b Miasta Partnerskie – Biuletyn Informacji Publicznej Urzędu Miasta Kielce [online], bip.kielce.eu [dostęp 2022-04-01].
  99. Marcin Marszałek, Kielce nawiązały współpracę z nowym miastem partnerskim [online], 7 lipca 2023 [dostęp 2023-07-10] (pol.).
  100. Konsulat Honorowy Finlandii [online], EPRD Biuro Polityki Gospodarczej i Rozwoju Regionalnego Sp. z o.o. [dostęp 2022-04-01] (pol.).
  101. W Kielcach zostanie otwarty Konsulat Honorowy Węgier - Oficjalna strona internetowa Miasta Kielce [online], www.kielce.eu, 4 lutego 2022 [dostęp 2023-07-13] (pol.).

Bibliografia

  • Kalendarz świętokrzyski 2005. Z dnia na dzień przez stulecia. Kielce 2004.
  • Kielecka Platforma Komunikacja (Historia komunikacji miejskiej)

Linki zewnętrzne

  • [www.komunikacja-kielce.pl Kielecka Platforma Komunikacyjna]
  • Kielce.pl
  • Szlaki PTTK w okolicach Kielc
  • Urząd Miasta Kielce
  • Kielce, [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. IV: Kęs – Kutno, Warszawa 1883, s. 21.

Witaj

Uczę się języka hebrajskiego. Tutaj go sobie utrwalam.

Źródło

Zawartość tej strony pochodzi stąd.

Odsyłacze

Generator Margonem

Podziel się