Centralny organ administracji rządowej o nazwie „Generalny Dyrektor Dróg Krajowych i Autostrad” utworzono 1 kwietnia 2002 na podstawie art. 4 ustawy z dnia 1 marca 2002 r. o zmianach w organizacji i funkcjonowaniu centralnych organów administracji rządowej i jednostek im podporządkowanych oraz o zmianie niektórych ustaw[4], z połączenia:
Generalnej Dyrekcji Dróg Publicznych – urzędu państwowego podlegającego Ministrowi Transportu i Gospodarki Morskiej, utworzonego 31 stycznia 1986, na mocy rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 19 grudnia 1985 r.[5], z przekształcenia Centralnego Zarządu Dróg Publicznych, działającego od 23 marca 1951 jako jednostki Ministerstwa Transportu Drogowego i Lotniczego, na podstawie uchwały nr 49 Rady Ministrów z dnia 26 lutego 1951 r.[6];
Generalna Dyrekcja Dróg Krajowych i Autostrad obsługuje i działa pod bezpośrednim kierownictwem Generalnego Dyrektora Dróg Krajowych i Autostrad, który jest centralnym organemadministracji rządowej właściwym w sprawach dróg krajowych[7].
Generalnemu Dyrektorowi Dróg Krajowych i Autostrad podlega Centrala GDDKiA w Warszawie i 16 oddziałów terenowych, których obszar działania pokrywa się z województwami. Oddziały mają w swej strukturze Rejony Dróg Krajowych zarządzające drogami w terenie. Ponadto w skład Generalnej Dyrekcji wchodzi Zespół ds. Historii Drogownictwa w Szczucinie zajmujący się ochroną zabytków drogownictwa.
Centralny organ administracji rządowej właściwy w sprawach dróg krajowych. Wykonuje zadania zarządcy dróg krajowych oraz realizuje budżet państwa w zakresie dróg krajowych. Do Generalnego Dyrektora Dróg Krajowych i Autostrad należy również:
współudział w realizacji polityki transportowej w zakresie dróg,
gromadzenie danych i sporządzanie informacji o sieci dróg publicznych,
nadzór nad przygotowaniem infrastruktury drogowej na potrzeby obrony państwa,
wydawanie zezwoleń na jednorazowy przejazd w określonym czasie i po ustalonej trasie pojazdów nienormatywnych,
współpraca z administracjami drogowymi innych państw i organizacjami międzynarodowymi,
współpraca z organami samorządu terytorialnego w zakresie rozbudowy i utrzymania infrastruktury drogowej,
zarządzanie ruchem na drogach krajowych,
ochrona zabytków drogownictwa,
wykonywanie zadań związanych z przygotowywaniem i koordynowaniem budowy i eksploatacji albo wyłącznie eksploatacji, autostrad płatnych
pobieranie opłat za przejazd zgodnie z przepisami o autostradach płatnych oraz o Krajowym Funduszu Drogowym.
W 2009 GDDKiA obchodziła 190. rocznicę powstania Centralnej Administracji Drogowej w Polsce. Początek drogownictwa na ziemiach polskich to powołanie Dyrekcji Jeneralnej Dróg i Mostów Królestwa Polskiego w 1819[8].
Utrzymanie dróg krajowych (odśnieżanie, bieżące naprawy, utrzymanie standardu drogi) w 2013 kosztowało budżet GDDKiA 1,27 mld zł. Część (niemal 1150 km) dróg pod nadzorem Dyrekcji jest utrzymywania przez prywatne firmy, które wyłoniono w przetargach[9].
Szef Krajowej Administracji Skarbowej jest twórcą i nadzorcą systemu e-TOLL, wdrożonego 24 czerwca 2021 jako system poboru opłaty elektronicznej na drogach zarządzanych przez GDDKiA. Zastąpi on funkcjonujący do 30 września 2021 system viaTOLL[10].
Paweł Woźniak – p.o. Generalnego Dyrektora od 8 marca 2024
Grzegorz Dziedzina – p.o. zastępcy od stycznia 2022
Budżet, zatrudnienie i wynagrodzenia
Wydatki Generalnej Dyrekcji Dróg Krajowych i Autostrad są realizowane w części 39budżetu państwa – Transport.
W 2018 wydatki (bez środków na budowę dróg) GDDKiA wyniosły 580,57 mln zł[2]. Przeciętne zatrudnienie w przeliczeniu na pełne etaty wyniosło 4456 osób, a średnie miesięczne wynagrodzenie brutto 6516 zł[3].
W ustawie budżetowej na 2019 wydatki GDDKiA zaplanowano w wysokości 603,15 mln zł[22].
Kontrowersje
W 2010 NIK zarzucił urzędnikom GDDKiA nadużycia uprawnień i zaniedbania, które doprowadziły do znacznych strat Skarbu Państwa w systemie rekompensat za bezpłatne przejazdy autostradami samochodów, które miały opłacone winiety[23].
W sierpniu 2010 ABW zatrzymała dwie osoby z kierownictwa katowickiego oddziału GDDKiA pod zarzutem korupcji trwającej od 1998 do 2007 roku[24][25]. Również w 2010 roku pod zarzutem korupcji i pomocy w zmowie handlowej[26] zatrzymany został dyrektor oddziału warszawskiego[27].
W 2009 roku ABW ustaliła, że kontrolerzy GDDKiA podmieniali próbki asfaltu pobierane do badań, które były jednym z warunków odbioru nowych odcinków drogi od wykonawcy[28]. Proceder odbywał się przy współpracy dyrektora laboratorium oraz dyrektora śląskiego oddziału Dyrekcji[29]. Według GDDKiA patologie miały miejsce do 2009 roku, kiedy pobierano jedynie 700 próbek, w 2013 jest ich ponad 60 tys.[29]
Wykonawcy wielokrotnie zarzucali GDDKiA „niewłaściwe przygotowanie budowy i brak należytej weryfikacji dokumentacji na etapie jej przygotowywania”, co skutkuje wypowiadaniem umów przez wykonawców i opóźnienia w budowach[30][31][32].
W 2014 NIK po kontroli sześciu oddziałów GDDKiA wskazała na liczne nieprawidłowości w łódzkim oddziale: zaniedbania w umowach z wykonawcami, spory kompetencyjne ze służbami ratowniczymi oraz przypadku „oczywistego konfliktu interesów”. m.in. zasiadanie w komisjach przetargowych krewnych wykonawców, przyjmowanie przez pracowników GDDKiA zleceń od firm, które wygrywały przetargi i formalnie były wykonywane „poza godzinami pracy”. a w rzeczywistości niejednokrotnie były realizowane w czasie pracy i przy użyciu samochodów należących do Generalnej Dyrekcji[33].
↑Paweł Woźniak - p.o. Generalny Dyrektor Dróg Krajowych i Autostrad. gov.pl. [dostęp 2024-03-12]. (pol.).
↑ abSprawozdanie z wykonania budżetu państwa za okres od 1 stycznia do 31 grudnia 2018 r. (druk nr 3490), [w:] Sejm Rzeczypospolitej Polskiej [online], sejm.gov.pl, 30 maja 2019, 2/67 [dostęp 2019-12-24].
↑ abInformacja o wynikach kontroli wykonania budżetu państwa w 2018 r. w części 39 Transport, [w:] Najwyższa Izba Kontroli [online], nik.gov.pl, czerwiec 2019, s. 42 [dostęp 2018-12-24].
↑Art. 18 ustawy z dnia 21 marca 1985 r. o drogach publicznych (Dz.U. z 2022 r. poz. 1693)
↑190 rocznica Centralnej Administracji Drogowej w Polsce :: Generalna Dyrekcja Dróg Krajowych i Autostrad – Serwis informacyjny [online], gddkia.gov.pl [dostęp 2017-11-23].
↑KonradK.MajszykKonradK., Rusza wielkie sprzątanie na polskich drogach. I walka o ogromne pieniądze [online], Infor PL, 11 marca 2014 [dostęp 2014-03-15].
↑Nowy system poboru opłat e-TOLL - Pomorski Urząd Wojewódzki w Gdańsku [online], gdansk.uw.gov.pl [dostęp 2021-07-19](pol.).
↑Poczet dyrektorów administracji drogowej :: Generalna Dyrekcja Dróg Krajowych i Autostrad – Serwis informacyjny [online], gddkia.gov.pl [dostęp 2020-01-31].
↑ abcdefghLista osób zajmujących kierownicze stanowiska, odpowiedzialnych za kontrolowaną działalność, [w:] Informacja o wynikach kontroli prawidłowości rozliczania opłat za przejazd po drogach krajowych [online], Najwyższa Izba Kontroli, 2011, s. 37 [dostęp 2014-02-17].
↑Serwis GDDKiA • Archiwum 2005, [w:] Generalna Dyrekcja Dróg Krajowych i Autostrad [online], Generalna Dyrekcja Dróg Krajowych i Autostrad [dostęp 2014-02-13].
↑ abKotlarek zrezygnował z funkcji szefa GDDKiA [online], GREMI BUSINESS COMMUNICATION Sp. z o.o., 22 stycznia 2008 [dostęp 2014-02-13] [zarchiwizowane z adresu 2014-02-23].
↑ abOdwołanie L. Witeckiego i powołanie nowego szefa GDDKiA [online], edroga.pl, 13 stycznia 2014 [dostęp 2014-02-13] [zarchiwizowane z adresu 2014-02-13].
↑ abAndrzejA.KublikAndrzejA., Kierująca GDDKiA odwołana. Będzie nowy program budowy dróg [online], gazeta.pl, 23 kwietnia 2015 [dostęp 2015-04-23].
↑Jacek Bojarowicz na czele GDDKiA [online], wyborcza.biz, 3 grudnia 2015 [dostęp 2015-12-10] [zarchiwizowane z adresu 2015-12-13].
↑ abNagła dymisja szefa GDDKiA. Decyzję podjęła premier Beata Szydło [online], businessinsider.com.pl, 9 listopada 2017 [dostęp 2017-11-09].
↑Nowy p.o. Generalnego Dyrektora Dróg Krajowych i Autostrad [online] [zarchiwizowane z adresu 2018-09-05].
↑PGO, Będzie nowy szef od dróg. Współpracownik Adamczyka odwołany [online], www.money.pl, 5 stycznia 2024 [dostęp 2024-01-05](pol.).