Lotnisko Chopina w Warszawie (ang.Warsaw Chopin Airport, zwyczajowo Okęcie, kod IATA: WAW, kod ICAO: EPWA) – międzynarodowy port lotniczy znajdujący się w Warszawie. Został otwarty w 1934. Obsługuje loty rozkładowe, czarterowe i cargo.
Lotnisko Chopina jest położone na osiedlu Okęcie (od którego pochodzi jego zwyczajowa nazwa) w dzielnicy Włochy, w odległości około 8 km na południowy zachód od centrum miasta. Jest największym portem lotniczym w Polsce.
Po 1918 zapadła decyzja o likwidacji lotniska mokotowskiego na Polu Mokotowskim i budowie zamiast niego trzech nowych lotnisk: wojskowego na Okęciu, cywilnego na Gocławiu oraz sportowego na Bielanach[4]. Lotnisko mokotowskie pełniło w tamtym czasie zarówno funkcję lotniska wojskowego, jak i cywilnego[4].
W planie regulacyjnym Warszawy z 1926 na nowe lotnisko wojskowe przeznaczono tereny na Okęciu i Paluchu o powierzchni 285 ha[5]. Projekt budowlany był oparty na nowoczesnych rozwiązaniach francuskich, zgodnie z którymi optymalnym kształtem lotniska było koło-elipsa lub wielobok, z centralnie położonym polem wzlotów i otaczającą go infrastrukturą (hangary, budynki administracyjne i magazyny)[6]. Od 1931 na budowane na Okęciu lotnisko wojskowe zaczęto przenosić z lotniska mokotowskiego 1 Pułk Lotniczy[4]. W 1932 przy nowym lotnisku powstała stacja meteorologiczna[7].
Z powodu planów zabudowania Pola Mokotowskiego podjęto decyzję o przeniesieniu na Okęcie także ruchu pasażerskiego[8]. Miała to być dla lotniska cywilnego lokalizacja tymczasowa (do czasu wybudowania nowego lotniska na Gocławiu)[4]. 29 kwietnia 1934 uroczyście otwarto tam nowy terminal, który przejął ruch pasażerski z lotniska mokotowskiego[1]. W uroczystości wzięli udział m.in. prezydent Ignacy Mościcki, premier Janusz Jędrzejewicz, korpus dyplomatyczny i dyrektorzy siedmiu europejskich linii lotniczych[1]. Mszę świętą odprawił biskup polowyJózef Gawlina[1].
Był to największy cywilno-wojskowy port lotniczy w II RP[9]. Na lotnisko prowadziła brama wjazdowa z górującą nad okolicą wieżą wysokości ok. 50 metrów, znajdująca się w rejonie skrzyżowania ulic Żwirki i Wigury i Komitetu Obrony Robotników[10]. Wokół lotniska powstał klaster przedsiębiorstw związanych z lotnictwem m.in. należąca do Państwowych Zakładów Lotniczych Wytwórnia Płatowców, Polskie Zakłady Skody (późniejsza Wytwórnia Silników PZL), Doświadczalne Warsztaty Lotnicze, a także Instytut Techniczny Lotnictwa[9]. Od 1933 w północnej części lotniska działała stacja meteorologiczna[11]. Latem 1934 oddano do użytku szeroką ul. Żwirki i Wigury, łączącą port lotniczy z ul. Wawelską i centrum miasta, obsadzoną zachowanymi do dzisiaj lipami[12][13]. W 1935 na terenie lotniska wojskowego odsłonięto 20-metrowy pomnik Józefa Piłsudskiego (zniszczony przez Niemców w 1944)[14].
Podczas obrony Warszawy we wrześniu 1939 od pierwszych godzin wojny lotnisko było celem ataków Luftwaffe[9]. Zbombardowano m.in. pas startowy, hangary i składy paliwa, przerwane zostały sieci: wodociągowa i elektryczna[9]. 8 września 1939 lotnisko zostało zajęte przez wojska niemieckie[9]. Zostało ono prowizorycznie naprawione, uporządkowano także zalegające polskie samoloty w celu umożliwienia wykonywania operacji lotniczych przez Luftwaffe[9]. 5 października 1939 na Okęciu wylądował samolot z Adolfem Hitlerem, który przyleciał do Warszawy w celu przyjęcia defilady zwycięstwa w Alejach Ujazdowskich[15].
W okresie okupacji niemieckiej lotnisko było wykorzystywane jako lotnisko transportowe[9]. Zbudowano m.in. betonową drogę startową na kierunku 300 stopni wraz z pomocniczymi drogami kołowania[9]. Stacjonowała tam część 1. Dywizji Lotniczej 6. Floty Powietrznej Roberta von Greima wyposażona w bombowce Junkers Ju 87 B[9]. W 1944, przed wybuchem powstania warszawskiego, na lotnisku znajdowało się 56 dział przeciwlotniczych[16]. W przejętych zakładach przemysłowych na Okęciu pracowali jeńcy wojenni i Żydzi[9].
1 sierpnia 1944, w godzinę „W”, lotnisko zostało zaatakowane przez żołnierzy 7 Pułku Piechoty AK „Garłuch” do których nie dotarła informacja o odwołaniu tego rozkazu. Atak zakończył się niepowodzeniem. Poległo ponad 120 powstańców, w tym wszyscy dowódcy[17].
W październiku 1944 Niemcy rozpoczęli stopniowe niszczenie infrastruktury lotniska. Przed wycofaniem się z Warszawy uszkodzili pas startowy i drogi kołowania[9] oraz wysadzili bramę wjazdową z wieżą[10].
Cywilną komunikację lotniczą z Okęcia wznowiono w marcu 1945[18].
Po wojnie zrezygnowano z planów budowy lotniska pasażerskiego na Gocławiu (do lat 70. działało tam lotnisko sportowe, na którego miejscu zbudowano osiedle mieszkaniowe Gocław-Lotnisko)[19][20]. W 1962 podjęto decyzję o rozbudowie Centralnego Portu Lotniczego Warszawa-Okęcie[21]. Prace zostały podzielone na trzy etapy[21]:
budowa głównej drogi startowej i dróg pomocniczych,
budowa zaplecza technicznego z budynkami Centrum Kontroli Ruchu Lotniczego,
budowa nowego Międzynarodowego Dworca Lotniczego, płyty przeddworcowej dla samolotów i dwupasmowej dojazdowej z parkingiem.
Prace, prowadzone przy nieprzerwanej obsłudze pasażerów[21], zakończono w 1969[22][23]. Zespół dworca, wybudowany na podstawie projektu Jana i Krystyny Dobrowolskich i Aleksandra Włodarza (konstrukcje), składał się z hali pasażerskiej, oraz bloków techniczno-administracyjnego i towarowo-pocztowego[21]. W 1978 rozdzielono ruch pasażerów w hali na przyloty i odloty przenosząc przyloty do oddzielnego pawilonu[24].
W październiku 1962 przeniesiono stację meteorologiczną na południowo-zachodnią stronę lotniska, co jeszcze bardziej ograniczyło wpływ miejskiej wyspy ciepła na wyniki pomiarów[25].
W 1973 rozpoczęto prace nad przebudową Krajowego Dworca Lotniczego (również według projektu Jana i Krystyny Dobrowolskich)[21].
W 1980 wydłużono główną drogę startową o 700 metrów, dzięki czemu lotnisko może przyjmować wszystkie typy samolotów[24].
Nazwa
Od momentu swojego otwarcia w 1934 lotnisko nosiło nazwy: Port Lotniczy Warszawa-Okęcie[26] i Centralny Port Lotniczy Warszawa-Okęcie[27].
W 2001 lotnisku nadano imię Fryderyka Chopina. W styczniu 2010 zarejestrowano w Urzędzie Lotnictwa Cywilnego nową, obowiązującą obecnie formalnie nazwę, Lotnisko Chopina. Zmiana ta jest przedmiotem kontrowersji, i jak wskazuje wiele doniesień medialnych, nie zmieniła dominującej wśród mieszkańców miasta konwencji nazywania lotniska „Okęciem”[28][29]. Zmianę nazwy lotniska uzasadniano m.in. tym, iż nazwa
Okęcie „jest nazwą zwyczajową znaną głównie Polakom, która z niczym szczególnym się nie kojarzy. Natomiast Lotnisko Chopina jest marką niosącą określone wartości, na bazie której znacznie łatwiej budować pozycję i rozpoznawalność portu w Polsce i na świecie”[30]. Wśród wspomnianych wartości władze lotniska wymieniały „klasę”, „wysoką kulturę”, „romantyzm” i „polskość”. Władze lotniska zadeklarowały jednocześnie, że nie jest ich zamiarem „zmiana normy językowej i całkowite wytępienie nazwy Okęcie z języka polskiego”[31].
Tradycyjna nazwa „Okecie” (bez polskiego „ę”) jest także wciąż używana jako identyfikator lotniska w systemach radiowej i elektronicznej łączności lotniczej. Nazwę „Warszawa-Okęcie” noszą także Placówka Straży Granicznej na lotnisku[32], obsługiwane przez nią przejście graniczne oraz zlokalizowany na lotnisku Wojskowy Port Lotniczy.
Roszczenia do gruntów zajmowanych przez lotnisko
Właściciel lotniska toczy spór sądowy ze spadkobiercami rodziny Branickich, którzy domagają się odszkodowania w wysokości co najmniej 235 mln z tytułu bezumownego korzystania z ok. 30 ha gruntów, przejętych po wojnie przez Skarb Państwa na podstawie dekretu o reformie rolnej[33].
Przyszłość lotniska
W listopadzie 2017 rząd Beaty Szydło podjął decyzję, że cywilny ruch lotniczy z Lotniska Chopina zostanie przejęty po 2027 przez nowo wybudowany Port Solidarność – Centralny Port Komunikacyjny (CPK) dla Rzeczypospolitej Polskiej w Stanisławowie w gminie Baranów, 45 km na zachód od Warszawy[34][35].
Decyzja o dalszym funkcjonowaniu Lotniska Chopina ma zostać podjęta po opracowaniu w latach 2019–2020 studium wykonalności dla CPK[36].
Kalendarium
1933 – Kosztem ponad 10 mln złotych ukończono budowę lotniska obejmującego trzy hangary, warsztaty, garaże, kotłownię oraz budynek dworca lotniczego wraz z betonową płytą postojową dla samolotów.
1934 – 29 kwietnia – uroczyste otwarcie lotniska przez prezydenta RP Ignacego Mościckiego. Przenosiny lotów z lotniska mokotowskiego. W pierwszym roku działalności lotnisko obsłużyło 10750 pasażerów.
1937 – Zainstalowano wyposażenie radionawigacyjne w postaci radiolatarni Lorentz – do lądowania w trudniejszych warunkach atmosferycznych.
1939 – Do września z lotniska utrzymywane były regularne połączenia lotnicze z 6 krajowymi oraz 17 zagranicznymi lotniskami.
1939–1945 – W czasie okupacji niemieckiej na terenie lotniska znajdowały się dwie szkoły lotnicze oraz zakład naprawczy Luftwaffe. Lotniskiem zarządzała spółka Junkers utrzymując na nim swój ośrodek badawczy. W okresie tym wybudowano na lotnisku pierwszą betonową drogę startową.
1945 – styczeń – Zniszczenie lotniska przez wycofujące się wojska niemieckie.
1969 – 27 kwietnia – Uroczyste oddanie do użytku Międzynarodowego Dworca Lotniczego[37] (MDL, użytkowany do 1992) i uruchomienie nowej linii autobusowej nr 175 do śródmieścia[37]
1975 – Oddanie do użytku Krajowego Dworca Lotniczego (KDL, obecnie Terminal General Aviation) przy ul. 17 Stycznia (od 2019 ul. Komitetu Obrony Robotników)
1979 – Oddanie do użytku nowej hali przylotów MDL (użytkowanej do 1992, po przebudowie zamieniona na terminal „Etiuda”).
1992 – 1 lipca – Oddanie do użytku Terminalu 1 (obecnie stara część Terminalu A, architektonicznie i funkcjonalnie zintegrowana z nową częścią w latach 2012–2015).
2004 – Otwarcie terminalu „Etiuda” dla tanich linii lotniczych.
2005 – Otwarcie Terminalu VIP Aviation (obecnie pod nazwą Terminal General Aviation) w zmodernizowanym budynku d. Krajowego Dworca Lotniczego przy ul. 17 Stycznia (od 2019 ul. Komitetu Obrony Robotników).
2006 – 1 grudnia – Oddanie do użytku części przylotowej Terminala 2.
2008 – 7 marca – Oddanie do użytku części odlotowej Terminala 2.
2008 – 30 marca – Wprowadzenie przepisów Schengen.
2009 – 29 marca – Zamknięcie terminalu „Etiuda”[38].
2010 – Przemianowanie terminali 1 i 2 w Terminal A.
2011 – 8 sierpnia – Oddanie do użytku pirsu centralnego i południowego Terminalu A.
2012 – 13 września – Rozpoczęcie modernizacji starej części Terminala A.
2014 – Wybudowanie nowej płyty postojowej dla samolotów cargo i dwóch dróg odlodzeniowych oraz dwóch nowych dróg kołowania[39].
2015 – 22 maja – Otwarcie zmodernizowanej części Terminala A w tym. m.in. bezpośredniego połączenia hali przylotów ze stacją kolejową Warszawa Lotnisko Chopina. Na dachu zmodernizowanej części terminala umieszczono elektrownię słoneczną[40]. Udostępniony został także oszklony i zadaszony taras widokowy[41]. Modernizacja terminala kosztowała ok. 400 mln zł netto i była częściowo finansowana ze środków UE (Program Operacyjny Infrastruktura i Środowisko 2007–2013)[42].
W 2010 roku w celu ujednolicenia nazewnictwa budynków zlokalizowanych w Porcie Lotniczym im. Fryderyka Chopina w Warszawie zarządzono, że dotychczasowe budynki „Terminal 1” i „Terminal 2” otrzymają wspólną nazwę Terminal A[60]. Druga zmiana dotyczyła przemianowania byłego Terminala VIP Aviation na Terminal General Aviation.
d. Terminal 1 – starsza część pasażerskiego Terminalu A lotniska im. Fryderyka Chopina została oddana do użytku 1 lipca 1992. Jej początkowa przepustowość to około 3,5 mln pasażerów rocznie, powiększona w wyniku przebudowy dworca do ok. 5,5 mln pasażerów. Liczba stanowisk odprawy w tej części terminalu wynosiła 46 (numeracja nr 101-146), a pierwotna liczba bramek – 12. Była nazywana, ze względu na kolor dachu, filarów i ścian, „buraczkową”[61]. We wrześniu 2012 rozpoczęła się przebudowa terminala, której celami były architektoniczne i funkcjonalne zintegrowanie budynku z nową częścią, oraz wybudowanie przejścia podziemnego łączącego bezpośrednio halę przylotów z nową stacją kolejową[62][63]. Zmodernizowana część terminala, oddana do użytku w maju 2015, ma siedem kondygnacji o powierzchni 60 tys. m², 48 stanowisk odprawy biletowo-bagażowej i 6 stanowisk samoobsługowych[64]. Na dachu umieszczono także elektrownię słoneczną. Panele z ogniwami fotowoltaicznymi pokrywają 80% powierzchni dachu (7 tys. m²), co ma pozwolić na wyprodukowanie ok. 575 MWh energii elektrycznej rocznie (ok. 20% dziennego zapotrzebowania terminala przy idealnych warunkach pogodowych)[40].
d. Terminal 2 – nowsza część Terminalu A przystosowana jest do obsługi 6,5 mln pasażerów rocznie. Liczba stanowisk odprawy biletowo-bagażowej wynosi 70 (nr 201-282). Hala przylotów została oddana do użytku 1 grudnia 2006. Strefa odlotów w ówczesnym Terminalu 2 dostała pozwolenie na użytkowanie 7 marca 2008. 12 marca 2008 otwarto terminal i rozpoczęto odprawy pasażerów lotów czarterowych[65], a 18 marca pozostałych lotów rozkładowych[66];
pirs centralny i południowy – w ramach dalszej rozbudowy Terminalu A do istniejącego pirsu północnego dobudowano pirs centralny oraz dokończono prace przy pirsie południowym (otwarcie 8 sierpnia 2011); dzięki dokończeniu inwestycji pasażerowie oczekujący na wejście do samolotu mają do dyspozycji jednolitą, przestronną halę, której długość wynosi 725 m.; linie lotnicze i pasażerowie zyskały 11 nowych rękawów, zlokalizowanych w pirsie południowym i centralnym; łączna liczba bramek wynosi 45, a rękawów – 27[67][68].
Od sierpnia 2014 roku wszystkie osoby znajdujące się w Terminalu A mogą korzystać z bezpłatnego i nielimitowanego dostępu do Internetu[69].
Na terenie terminalu znajdują się dwie kaplice: w części ogólnodostępnej w hali odlotów, oraz otwarta w 2015 kaplica w strefie tranzytowej w pobliżu wyjścia nr 37 wraz z osobnym pokojem modlitwy dla pasażerów różnych religii.
Terminal General Aviation (d. Terminal VIP Aviation) przy ul. Komitetu Obrony Robotników. Został otwarty 8 lipca 2005. Służy odprawie pasażerów korzystających z prywatnych lub korporacyjnych samolotów lotnictwa ogólnego (ang.general aviation). Zlokalizowany jest w zmodernizowanym budynku byłego krajowego dworca lotniczego z 1975.
Na terenie lotniska wdrożono zintegrowany system ratowania życia w przypadkach nagłego zatrzymania krążenia, na który w 2016 składało się m.in. 49 defibrylatorów[70].
Nieczynne terminale
Terminal Etiuda – dawny terminal tanich linii lotniczych, działający w latach 2004–2009. W latach 1979–1992 była to hala przylotów, zwana „fińską”, do której przeniesiono całość odpraw podróżnych do Warszawy. Obecnie siedziba Welcome Airport Services;
Krajowy Dworzec Lotniczy przy ul. Żwirki i Wigury – od 8 maja 2008 przestał pełnić swoją funkcję ze względu na budowę pirsów centralnego i południowego.
Specjalistyczne dworce lotnicze
Dworzec Towarowy CARGO – zlokalizowany w południowej części lotniska przy ul. Wirażowej.
Wojskowy Port Lotniczy Warszawa-Okęcie – zlokalizowany przy ul. Żwirki i Wigury przed wjazdem do cywilnego portu lotniczego. Port był obsługiwany przez flotę samolotów 36 Specjalnego Pułku Lotnictwa Transportowego (rozformowany w sierpniu 2011). Terminal Wojskowego Portu Lotniczego (Terminal WPL) obsługiwany przez 1 Bazę Lotniczą[71] służy w szczególności do obsługi transportu członków najwyższych władz państwowych, przyjmowania rządowych delegacji zagranicznych i innych zadań związanych z obsługą administracji państwowej.
Obsługa lotniska
Widok ogólny lotniska od strony al. Krakowskiej (północno-zachodniej)
Obsługą samolotów na lotnisku, w szczególności załadunkiem i rozładunkiem bagażu, wyważaniem samolotów, transportem pasażerów po płycie lotniska, wypychaniem i holowaniem zajmują się wyspecjalizowane spółki:
Według raportu OAG Punctuality Report z 2015, lotnisko należy pod względem punktualności do światowej czołówki. Blisko 90% lotów odbywa się w wyznaczonym czasie[72].
na kierunku 15/33, 3690 × 60 m, o nośności PCN 88 F/C/X/T;
na kierunku 11/29, 2800 × 50 m, o nośności PCN 77 R/A/W/T.
Samoloty poruszają się po 21 drogach kołowania. W ciągu godziny na lotnisku im. Fryderyka Chopina w Warszawie można wykonać 42 operacje lotnicze.
Pomoce nawigacyjne
RWY 11: światła Calvert kat. II (960 m), PAPI, ILS/DME kat. II
RWY 29: światła SALS (420 m), PAPI
RWY 15: światła SALS (420 m), PAPI
RWY 33: światła ALPA-ATA kat. II, PAPI, ILS/DME kat. IIIa
Dla wszystkich podejść dostępna jest również radiolatarniaVOR/DME OKC 113,45 MHz
Preferencyjny system dróg startowych
Z uwagi na kierunki wiatrów najczęściej wiejących w Polsce, układ ruchu lotniczego w przestrzeni nad Warszawą, stosowane na Lotnisku Chopina przepisy dotyczące ograniczania hałasu, układ dróg startowych, kołowania i szybkiego zjazdu, jak i wyposażenie w pomoce nawigacyjne, obowiązuje następujący system preferencyjny dróg startowych:
Problemem portu lotniczego pozostają oszukujący pasażerów taksówkarze. Ich ofiarami padają głównie nieświadomi obcokrajowcy – cena kursu do centrum miasta może sięgnąć 150 zł lub więcej. Stało się to przedmiotem kampanii prasowej i tematem wielu publikacji „Gazety Stołecznej”[121]. W 2016 Urząd Lotnictwa Cywilnego poszerzył granice administracyjne lotniska o tereny parkingów i dróg dojazdowych przed terminalem aż do ul. Gordona Bennetta. Dzięki temu Służba Ochrony Lotniska może karać mandatami nieuczciwych kierowców, którzy stojąc w hali przylotów podchodzą do nieświadomych podróżnych, a hala przylotów została oznakowana w kilku językach informacjami o legalnych korporacjach taksówkowych[122].
Warszawa Zbliżanie (Warsaw Approach) – 128,805 MHz (Południe) oraz 125,055 MHz (Północ)
Warszawa Director (Warsaw Director) – 129,380 MHz
Obszar ograniczonego użytkowania wokół lotniska
20 czerwca 2011 r. Sejmik Województwa Mazowieckiego podjął uchwałę nr 76/11 w sprawie utworzenia obszaru ograniczonego użytkowania dla Portu Lotniczego im. Fryderyka Chopina w Warszawie[123]. Uchwała weszła w życie 4 sierpnia – po upływie 14 dni od dnia jej ogłoszenia w Dzienniku Urzędowym Województwa Mazowieckiego. (Dz. Urz. Woj. Maz. nr 128, poz. 4086).
↑ abcdDominik Sipiński, Paweł Cybulak, Paweł Placha: Lotniska w Polsce. Łódź: Dom Wydawniczy Księży Młyn, s. 153. ISBN 978-83-7729-241-9.
↑ abcdeLiczba obsłużonych pasażerów oraz wykonanych operacji w ruchu krajowym i międzynarodowym – regularnym i czarterowym w latach 2020–2022. [w:] Urząd Lotnictwa Cywilnego [on-line]. marzec 2023. [dostęp 2023-05-09].
↑ abIlość obsłużonego cargo on board (w kg) w polskich portach lotniczych w ruchu krajowym i międzynarodowym w roku 2021-2022. [w:] Urząd Lotnictwa Cywilnego [on-line]. marzec 2023. [dostęp 2023-05-09].
↑ abcdRyszard Mączewski: Warszawa między wojnami. Łódź: Księży Młyn, 2009, s. 63. ISBN 978-83-61253-51-8.
↑Jerzy Gromski: Ochota w latach 1916–1939, [w:] Dzieje Ochoty. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1973, s. 128.
↑Zdzisław Suwiński: Krajowa Baza Operacyjna nr 1 z Okęcia we wrześniu 1939 roku. Oświęcim: Wydawnictwo NapoleonV, 2016, s. 23. ISBN 978-83-65652-72-0.
↑Bernard Budzyński. Zarys historii instrumentalnych obserwacji pogody w Warszawie. „Kronika Warszawy”. 2 (154), s. 42, 2016.
↑Grzegorz Mika: Od wielkich idei do wielkiej płyty. Burzliwe dzieje warszawskiej architektury. Agencja Wydawniczo-Reklamowa Skarpa Warszawska, 2017, s. 186. ISBN 978-83-63842-67-3.
↑ abcdefghijkKrzysztof Komorowski (red.): Warszawa walczy 1939–1945. Leksykon. Warszawa: Fundacja Polska Walczy i Wydawnictwo Bellona, 2015, s. 552. ISBN 978-83-1113474-4.
↑Bernard Budzyński. Zarys historii instrumentalnych obserwacji pogody w Warszawie. „Kronika Warszawy”. 2(154), s. 42, 2016.
↑Jan Bystroń: Warszawa. Warszawa: Państwowy Instytut Wydawniczy, 1977, s. 311.
↑Encyklopedia Warszawy. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 1994, s. 1035. ISBN 83-01-08836-2.
↑Warszawa – Pomnik Józefa Piłsudskiego na Okęciu. sztuka.net, 13 listopada 2015. [dostęp 2019-11-23].
↑Tomasz Szarota: Okupowanej Warszawy dzień powszedni. Warszawa: Czytelnik, 2010, s. 21. ISBN 978-83-07-03239-9.
↑Piotr Rozwadowski (red.): Wielka Ilustrowana Encyklopedia Powstania Warszawskiego. Tom 1. Warszawa: Dom Wydawniczy Bellona, 2005, s. 424. ISBN 83-11-09261-3.
↑Adam Borkiewicz: Powstanie warszawskie. Zarys działań natury wojskowej. Warszawa: Instytut Wydawniczy „Pax”, 1969, s. 72–73.
↑Bronisław Dostatni: Ochota ośrodkiem komunikacji lotniczej, [w:] Dzieje Ochoty. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1973, s. 188–189.
↑Marcin Białas. Lotnisko na Gocławiu. „Stolica”, s. 53, kwiecień 2016.
↑Encyklopedia Warszawy. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 1994, s. 926. ISBN 83-01-08836-2.
↑ abcdeKrystyna Krzyżakowa: Warszawskie osiągnięcia, [w:] Kalendarz Warszawski'88. Warszawa: Krajowa Agencja Wydawnicza, 1987, s. 148. ISBN 83-03-01684-9.
↑Bronisław Dostatni: Ochota ośrodkiem komunikacji lotniczej, [w:] Dzieje Ochoty. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1973, s. 189.
↑Encyklopedia Warszawy. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1975, s. 84.
↑ abKrystyna Krzyżakowa: Warszawskie osiągnięcia, [w:] Kalendarz Warszawski'88. Warszawa: Krajowa Agencja Wydawnicza, 1987, s. 149. ISBN 83-03-01684-9.
↑Bernard Budzyński. Zarys historii instrumentalnych obserwacji pogody w Warszawie. „Kronika Warszawy”. 2 (154), s. 45–46, 2016.
↑Encyklopedia Warszawy. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 1994, s. 568, 671. ISBN 83-01-08836-2.
↑Sebastian Lucinski: 10 lat „Lotniska Chopina”. Ale nazwa „Okęcie” wciąż popularniejsza. www.mmwarszawa.pl. [dostęp 2011-04-08].
↑Am/PAP: Chopin zamiast Okęcia. Newsweek.pl. [dostęp 2011-04-08].
↑Radosław Żuk, Dyrektor Biura Public Relations Lotniska Chopina: Od lat dziesięciu Chopin rządzi na Okęciu. old.lotnisko-chopina.pl. [dostęp 2016-01-31].
↑Placówka Straży Granicznej Warszawa – Okęcie. [dostęp 2015-04-08].
↑Małgorzata Zubik. Chcą milionów od lotniska. „Gazeta Stołeczna”, s. 1, 16 września 2017.
↑Uchwała w sprawie przyjęcia „Koncepcji przygotowania i realizacji inwestycji Port Solidarność – Centralny Port Komunikacyjny dla Rzeczypospolitej Polskiej”. [w:] Kancelaria Prezesa Rady Ministrów [on-line]. premier.gov.pl, 7 listopada 2017. [dostęp 2017-12-20].
↑Jarosław Osowski. Lotnisko na przekór faktom. „Gazeta Stołeczna”, s. 3, 8 listopada 2017.
↑Jarosław Osowski. Powolny start nowego lotniska. „Gazeta Stołeczna”, s. 4, 31 sierpnia 2018.
↑ abKronika wydarzeń w Warszawie 1 I 1969 – 30 VI 1969. „Kronika Warszawy”. 1(70), s. 159–160, 1970.
↑Kalendarz warszawski styczeń-marzec 2009. „Kronika Warszawy”. 142, s. 91, 2009.
↑Lotnisko Chopina. Nowy terminal – nowe możliwości, Dział Public Relations P.P. „Porty Lotnicze”, 2015, s. 3.
↑ abLotnisko Chopina. Nowy terminal – nowe możliwości, Dział Public Relations P.P. „Porty Lotnicze”, 2015, s. 7.
↑Taras widokowy jest otwarty!. [w:] Lotnisko Chopina w Warszawie [on-line]. otnisko-chopina.pl. [dostęp 2018-10-12].
↑Lotnisko Chopina. Nowy terminal – nowe możliwości, Dział Public Relations P.P. „Porty Lotnicze”, 2015, s. 8.
↑Jarosław Osowski: Od dziś na lotniskach odprawa biometryczna. Boeing 737 odprawi się w 12 minut. warszawa.wyborcza.pl, 27 czerwca 2019. [dostęp 2019-06-27].
↑ abcdefghStatystyki przewozów pasażerskich i operacji lotniczych w latach 1993–2010. [w:] Urząd Lotnictwa Cywilnego [on-line]. ulc.gov.pl. s. 2–3. [dostęp 2015-08-28].
↑ abcdLiczba obsłużonych pasażerów oraz wykonanych operacji w ruchu krajowym i międzynarodowym – regularnym i czarterowym w latach 2010–2012. [w:] Urząd Lotnictwa Cywilnego [on-line]. ulc.gov.pl, marzec 2013. s. 1. [dostęp 2015-08-28].
↑ abcdefLiczba obsłużonych pasażerów oraz wykonanych operacji w ruchu krajowym i międzynarodowym – regularnym i czarterowym w latach 2012–2014. [w:] Urząd Lotnictwa Cywilnego [on-line]. ulc.gov.pl, marzec 2015. s. 1. [dostęp 2015-08-27].
↑ abcdefLiczba obsłużonych pasażerów oraz wykonanych operacji w ruchu krajowym i międzynarodowym – regularnym i czarterowym w latach 2015–2017. [w:] Urząd Lotnictwa Cywilnego [on-line]. ulc.gov.pl, marzec 2013. s. 1. [dostęp 2015-08-28].
↑ abLiczba obsłużonych pasażerów oraz wykonanych operacji w ruchu krajowym i międzynarodowym – regularnym i czarterowym w latach 2016–2018. [w:] Urząd Lotnictwa Cywilnego [on-line]. ulc.gov.pl, marzec 2019. [dostęp 2019-05-01].
↑ abLiczba obsłużonych pasażerów oraz wykonanych operacji w ruchu krajowym i międzynarodowym – regularnym i czarterowym w latach 2017–2019. [w:] Urząd Lotnictwa Cywilnego [on-line]. 4 maja 2020. [dostęp 2020-08-09].
↑ abLiczba obsłużonych pasażerów oraz wykonanych operacji w ruchu krajowym i międzynarodowym – regularnym i czarterowym w latach 2018–2020. [w:] Urząd Lotnictwa Cywilnego [on-line]. maj 2021. [dostęp 2021-06-06].
↑ abLiczba obsłużonych pasażerów oraz wykonanych operacji w ruchu krajowym i międzynarodowym – regularnym i czarterowym w latach 2019–2021. [w:] Urząd Lotnictwa Cywilnego [on-line]. 2022. [dostęp 2023-02-23].
↑ abIlość obsłużonych przesyłek „on board” (w kg) w polskich portach lotniczych w ruchu krajowym i międzynarodowym w latach 2014 i 2013. [w:] Urząd Lotnictwa Cywilnego [on-line]. maj 2015. s. 1. [dostęp 2015-08-28].
↑Ilość obsłużonego cargo on board (w kg) w polskich portach lotniczych w ruchu krajowym i międzynarodowym w roku 2014-2015. [w:] Urząd Lotnictwa Cywilnego [on-line]. ulc.gov.pl. [dostęp 2016-05-31].
↑Ilość obsłużonego cargo on board (w kg) w polskich portach lotniczych w ruchu krajowym i międzynarodowym w roku 2015–2016. [w:] Urząd Lotnictwa Cywilnego [on-line]. ulc.gov.pl. [dostęp 2016-03-30].
↑Ilość obsłużonego cargo on board (w kg) w polskich portach lotniczych w ruchu krajowym i międzynarodowym w roku 2016-2017. [w:] Urząd Lotnictwa Cywilnego [on-line]. ulc.gov.pl. [dostęp 2018-05-11].
↑Ilość obsłużonego cargo on board (w kg) w polskich portach lotniczych w ruchu krajowym i międzynarodowym w roku 2017–2018. [w:] Urząd Lotnictwa Cywilnego [on-line]. ulc.gov.pl, marzec 2019. s. 1. [dostęp 2019-05-01].
↑Ilość obsłużonego cargo on board (w kg) w polskich portach lotniczych w ruchu krajowym i międzynarodowym w roku 2018-2019. [w:] Urząd Lotnictwa Cywilnego [on-line]. s. 1. [dostęp 2020-08-09].
↑Ilość obsłużonego cargo on board (w kg) w polskich portach lotniczych w ruchu krajowym i międzynarodowym w roku 2019-2020. [w:] Urząd Lotnictwa Cywilnego [on-line]. s. 1. [dostęp 2020-06-06].
↑Ilość obsłużonego cargo on board (w kg) w polskich portach lotniczych w ruchu krajowym i międzynarodowym w roku 2020−2021. [w:] Urząd Lotnictwa Cywilnego [on-line]. 2022. [dostęp 2023-02-23].
↑Historia – Lotnisko Chopina w Warszawie [online], www.lotnisko-chopina.pl [dostęp 2022-05-15](pol.).
↑Terminal na Okęciu prawie gotowy. Kiedy otwarcie?. warszawa.gazeta.pl. [dostęp 2016-05-22].
↑Rusza przebudowa Terminalu A na Lotnisku Chopina. Gazeta.pl, 2012-09-14. [dostęp 2012-11-03].
↑Lotnisko Chopina. Nowy terminal – nowe możliwości, Dział Public Relations P.P. „Porty Lotnicze”, 2015, s. 4.
↑Nowy terminal na Lotnisku Chopina już działa. [w:] Przedsiębiorstwo Państwowe „Porty Lotnicze” [on-line]. lotnisko-chopina.pl. [dostęp 2015-08-17].
↑Pierwsze loty czarterowe z ówczesnego Terminalu 2.
↑LOT poleci do Indii. Od września loty do Delhi [online].
↑Rozkład lotów – Lotnisko Chopina w Warszawie [online], www.lotnisko-chopina.pl [dostęp 2017-03-25](pol.).
↑MariuszM.PiotrowskiMariuszM., Kolejne nowe trasy LOT. Z Warszawy polecimy do Koszyc i Charkowa [online], fly4free.pl [dostęp 2015-11-09](pol.).
↑LOT Polish Airlines announces Warsaw-Los Angeles flight. eturbonews.com. [dostęp 2016-10-04]. [zarchiwizowane z tego adresu (5 października 2016)]. (ang.).
↑Paweł Cybulak: LOT: Z Warszawy do Luksemburga. pasazer.com. [dostęp 2015-11-24]. (pol.).
↑LOT Polish Airlines is coming to Miami [online], worldairlinenews.com [dostęp 2018-08-29](ang.).
↑Z aktualności ZTM: Pociągi połączyły lotnisko z centrum. [dostęp 2012-06-01]. [zarchiwizowane z tego adresu (13 sierpnia 2017)].
↑Taximafia bezkarna, bo lotnisko boi się ją przepędzić. Gazeta Wyborcza, sierpień 2012.
↑Koniec mafii taksówkowej na lotnisku Chopina? Port lotniczy wyciąga ciężkie działa.
↑Uchwała 76/11 Sejmiku Województwa Mazowieckiego z dnia 20 czerwca 2011 r. w sprawie utworzenia obszaru ograniczonego użytkowania dla Portu Lotniczego im. Fryderyka Chopina w Warszawie. Samorząd Województwa Mazowieckiego. [dostęp 2011-07-30]. [zarchiwizowane z tego adresu (2011-10-25)].
Linki zewnętrzne
Oficjalna strona internetowa Lotniska Chopina w Warszawie (pol. • ang.)
Dane lotniska na stronach Polskiej Agencji Żeglugi Powietrznej