Robert Stiller
Imię i nazwisko

Robert Reuven Stiller

Data i miejsce urodzenia

25 stycznia 1928
Warszawa

Data śmierci

10 grudnia 2016

Dziedzina sztuki

tłumacz

Odznaczenia
Krzyż Kawalerski Orderu Odrodzenia Polski Srebrny Medal „Zasłużony Kulturze Gloria Artis”

Robert Reuven Stiller (ur. 25 stycznia 1928 w Warszawie[1], zm. 10 grudnia 2016[2]) – polski tłumacz, pisarz i językoznawca pochodzenia żydowskiego.

Życiorys

Urodził się w katolickiej rodzinie polskich Żydów. Dzieciństwo spędził na Białorusi, okupację w Warszawie[3][4]. Należał do Armii Krajowej[potrzebny przypis]. W 1947 roku odszedł od katolicyzmu, w którym był wychowany. W tym samym roku wstąpił do Polskiej Partii Socjalistycznej. Pracował etatowo w wojsku[5]. W 1952 roku ukończył polonistykę, studiował slawistykę, dziennikarstwo, indologię oraz nordystykę w Reykjavíku[4].

Oprócz tłumaczeń był autorem kilku książek i esejów o charakterze językoznawczym oraz sztuk teatralnych, współzałożycielem żydowskiej gminy reformowanej i propagatorem odrodzenia judaizmu reformowanego w Polsce[4]. W latach 60. i 70. publikował pod pseudonimami (Tomasz Harasiuk, Jerzy Szperak, Józef Salmanowicz), był m.in. autorem książki Semantyka zbrodni o propagandzie w sprawie zbrodni katyńskiej[potrzebny przypis]. Jest autorem wiersza pt. Serce generała, opiewającego Karola Świerczewskiego[6].

Na przełomie lat 80. i lat 90. XX wieku na łamach czasopisma „Mój Świat” opublikował krótką serię artykułów o tematyce ezoterycznej. Wspólnie z filozofem i tłumaczem Jerzym Prokopiukiem był też współredaktorem pisma „Gnosis[potrzebny przypis]. W „Literaturze na Świecie” publikował artykuły w cyklu Stół i nożyce[7]. W latach 1984–1986 kierował wydawnictwem Rekontra, działającym poza cenzurą[8].

W 2001 roku założył Żydowską Gminę Reformowaną, której następnie przewodniczył. W 2002 roku został prezesem Stowarzyszenia Kultury Żydowskiej „Keszer”[8].

W 2005 roku kandydował do Sejmu z ramienia Platformy Janusza Korwin-Mikkego[9].

Był kustoszem Muzeum Azji i Pacyfiku, prowadził Studium Sztuki Przekładu w Warszawie[5].

Deklarował znajomość ponad 30 języków, w tym: angielski, niemiecki, francuski, rosyjski, czeski, malajski, górnołużycki, dolnołużycki, ukraiński, białoruski, łacinę, niderlandzki, islandzki, szwedzki, hiszpański, jidysz, hebrajski, grekę, sanskryt i parę języków polinezyjskich[3].

Żoną Roberta Stillera była piosenkarka Nina Stiller[10].

Jest autorem 300 książek, w tym 30 dzieł oryginalnych. Stał się popularny dzięki cyklowi artykułów Pokaż język!, publikowanych w kilku czasopismach, następnie zebranych w książkach[4].

Poglądy

W latach 40. był związany z lewicą, należał do Polskiej Partii Socjalistycznej (PPS). W wywiadzie z 2001 roku twierdził, że jako pierwszy ze środowiska literackiego zerwał z działaczami PPS. Jego zdaniem za swoje poglądy spotykał się z niechęcią ze strony Związku Literatów Polskich i Ministerstwa Kultury i Sztuki[5].

W 2001 roku informował, że po wydaniu Semantyki zbrodni był przez cztery lata obserwowany przez Służbę Bezpieczeństwa[5]. Według dokumentów IPN, (o czym napisała Joanna Siedlecka, autorka książki Kryptonim „Liryka”. Bezpieka wobec literatów, wydana w 2009 r.) Robert Stiller od 1955 do 1981 był tajnym współpracownikiem Służby Bezpieczeństwa pod pseudonimami „Kryspin”, „Stanisław Wisłocki”, „Literat” i „Tras”, zostawił 20 tomów donosów. Rozpracowywał m.in. Związek Literatów, którego był członkiem od 1949 roku, środowisko miesięcznika „Kultura” i czasopisma „Zapis[11]. Stiller stwierdził, że te informacje są nieprawdziwe, a dokumenty SB sfałszowane i zapowiedział wytoczenie pisarce procesu[12] (jednak do grudnia 2014 r. żaden proces się nie odbył)[potrzebny przypis].

Był zdeklarowanym feministą[4].

Wybrane przekłady

Ponadto Stiller przetłumaczył na język angielski wiersz Konstantego Ildefonsa Gałczyńskiego „Strasna zaba”. Tłumaczenie ukazało się w „Literaturze na Świecie” w numerze 1/78 z 1981 roku[21]. Ogółem tłumaczył książki z angielskiego, niemieckiego, francuskiego, szwedzkiego, rosyjskiego, malajskiego, hebrajskiego, jidysz, sanskrytu, czeskiego i słowackiego[22].

Przekłady Stillera (np. Burgessa, Carrolla) wyróżniają dołączone do wydań artykuły na temat stosowanego przez autora języka, neologizmów, gwary, a także warsztatu tłumacza.[potrzebny przypis] Tłumaczenia powieści Nabokova spotkały się z krytyką ze strony Michała Kłobukowskiego (który również tłumaczył Lolitę) i Henryka Dasko[23].

Twórczość własna

  • Baśnie
    • Chomik – baśń o chomikach[potrzebny przypis]
    • Klatin brat Klatona (1964)[5]
    • Niewinny tygrys – baśnie indonezyjskie (1966)[potrzebny przypis]
    • Córka długozębych (1970)[5]
    • Mały płowy rekin (1970)[potrzebny przypis]
    • Narzeczony z morza (1971)[5]
    • Zardzewiały miecz (1977)[5]
    • Skamieniały statek (1967)[5]
    • Małpa i jej małżonek (1986)[5]
    • Lemie! po co umarłeś? (Kraków, 2006) – obszerne komentarze na temat twórczości Stanisława Lema[24]
    • Pokaż język!, czyli Rozróbki i opowieści o polszczyźnie oraz 111 innych językach (2001)[25]
    • Pokaż język!, czyli Rozróbki i opowieści o polszczyźnie oraz 222 innych językach T. 2 (Kraków, 2013)[potrzebny przypis]
    • Semantyka zbrodni. Nota katyńska z 25 kwietnia 1943 i sowiecki sposób myślenia (Kraków, 2007) – obszerna, logiczno-językowa analiza noty protestacyjnej wystosowanej przez rząd ZSRR w związku z odkryciem masowych grobów polskich oficerów w Katyniu (pod pseudonimem Tomasz Harasiuk)[potrzebny przypis]
    • Żydowskie Abecadło twórców literatury polskiej, czyli Od A do Żet z prawa na lewo (Kraków, 2011)[potrzebny przypis]
    • Abecadło żydowskich pisarzy z Polski, Wydawnictwo Vis-a-vis Etiuda (Kraków, 2015)[potrzebny przypis]
  • Poezja
    • Listy do kochanki (1986)[8]
    • Pierwszy raz w życiu. Wiersze 1945-1950 (Warszawa, 1999)[potrzebny przypis]
    • Romans archeologa (2000)[8]
    • Kto uderzy w gong (2003)[8]
    • Poetyka pierwszej dziewiątki (Katowice, 2009)
    • Z czarnowłosych gwiazd (Warszawa, 2002)

Odznaczenia

Przypisy

  1. Robert Stiller w bazie filmpolski.pl
  2. Zmarł Robert Stiller [online], fahrenheit.net.pl [dostęp 2016-12-17].
  3. a b Robert Stiller, Robert Stiller [online] [dostęp 2015-06-29] (pol.).
  4. a b c d e Jubileusz 80-lecia Roberta Stillera [online], 7 stycznia 2009 [dostęp 2015-06-29].
  5. a b c d e f g h i j Robert Stiller - mistrz nie tylko przekładu. ferdys.com.pl. [dostęp 2023-11-25]. [zarchiwizowane z tego adresu (2015-03-25)].
  6. Kazimierz Konieczny, Henryk Wiewióra, Karol Świerczewski Walter. Zbiory Muzeum Wojska Polskiego w Warszawie, Warszawa: Wydawnictwo „Nasza Księgarnia”, 1971, s. 396–399.
  7. Szymańska 2016 ↓, s. 236.
  8. a b c d e f g Stiller Robert Reuven, [w:] Encyklopedia PWN [dostęp 2023-11-25].
  9. Joanna Kuciel: Robert Stiller: Zdarzyła nam się upiorna historia. poranny.pl, 2008-06-19. [dostęp 2023-11-25].
  10. Spotkanie z Robertem Stillerem. bn.org.pl, 2010-01-26. [dostęp 2023-11-25].
  11. Siedlecka 2009 ↓, s. 29.
  12. T.W. Kryspin. trojka.polskieradio.pl, 2009-01-13. [dostęp 2023-11-25].
  13. a b c d e f g h i j k l m n o p q r s t u v w x Przekłady z angielskiego. robertstiller.eu. [dostęp 2023-11-25].
  14. Zofia Zaleska: Wyrywanie wątroby. Rozmowa z Michałem Kłobukowskim. dwutygodnik.com, 2013. [dostęp 2023-11-25].
  15. a b Szymańska 2016 ↓, s. 236–237.
  16. Szymańska 2016 ↓, s. 247.
  17. Polskie przekłady wiersza „Jabberwocky”. home.agh.edu.pl. [dostęp 2023-11-26].
  18. a b c d e f g h i j Przekłady z niemieckiego. robertstiller.eu. [dostęp 2023-11-25].
  19. Przekłady z epiki światowej. robertstiller.eu. [dostęp 2023-11-25].
  20. Przyboś 1968 ↓, s. 662.
  21. Puławski 2019 ↓, s. 234.
  22. Ewa Likowska: Zawód tłumacz. tygodnikprzeglad.pl, 2004-10-10. [dostęp 2023-11-25].
  23. Majer 2021 ↓, s. 70.
  24. Łukasz Radwan: Nie ma Lema?. wprost.pl, 2006-08-06. [dostęp 2023-11-25].
  25. Robert Stiller. wydawnictwowarstwy.pl. [dostęp 2023-11-25].
  26. M.P. z 2003 r. nr 39, poz. 573
  27. Lista laureatów medalu Zasłużony Kulturze – Gloria Artis [online], Ministerstwo Kultury i Dziedzictwa Narodowego [dostęp 2017-01-21].

Bibliografia

  • Krzysztof Majer. Retranslacja jako krytyka przekładu, czyli Benito Cereno ponowiony. „Przekładaniec”. 42, 2021. 
  • Julian Przyboś. Gilgamesz. „Nowe Książki”. 10, 1968. 
  • Krzysztof Puławski. Gałczyński w tłumaczeniu: Strasna zaba czyli Potwołna łopucha. „Bibliotekarz Podlaski”. 44 (3), 2019. 
  • Joanna Siedlecka: Kryptonim „Liryka”. Bezpieka wobec literatów. Warszawa: 2009. ISBN 978-83-7469-795-8.
  • Katarzyna Szymańska. Miłość do trzech pomarańczy Roberta Stillera: O niedokończonym projekcie translatorskim i fragmencie Sprężynowej pomarańczy (wersji N). „Przekładaniec”. 33, 2016. 

Linki zewnętrzne

  • Strona poświęcona Robertowi Stillerowi

Witaj

Uczę się języka hebrajskiego. Tutaj go sobie utrwalam.

Źródło

Zawartość tej strony pochodzi stąd.

Odsyłacze

Generator Margonem

Podziel się