Onomastyka – dział językoznawstwa zajmujący się nazwami (imionami) własnymi[1]. Nauka ta bada sposób tworzenia nazw własnych oraz ich rozwój historyczny[2]. Nazwy własne (zwane też onimami[3]) cechują się tym, że odnoszą się do konkretnych przedmiotów, a nie do ich klasy (por. gr. ónōma „imię”). Onomastyka zajmuje się m.in. nazwami miejscowości, imionami i nazwiskami[1].
Przedmiotem onomastyki jest klasyfikacja nazw własnych, badanie ich pochodzenia (etymologii), budowy słowotwórczej i tych właściwości gramatycznych, które je odróżniają od nazw pospolitych. W obszarze badań znajduje się także związek między nazwami własnymi a apelatywami. W przeciwieństwie do starszej etymologii onomastyka zajmuje się nie tylko językową stroną imion własnych, ale również aspektami pozajęzykowymi[4]. W tym celu onomastyka wykorzystuje zarówno wiedzę językoznawczą (fonologiczną, leksykologiczną itp.), jak i osiągnięcia dyscyplin niezwiązanych ściśle z językiem (np. etnologii, geografii czy historii)[4]. Jest powiązana z innymi gałęziami językoznawstwa takimi jak dialektologia historyczna[5].
Onomastyka analizuje sposoby funkcjonowania nazw własnych w systemie językowym oraz ich rolę w komunikacji. Przedstawia ich ewolucję i stan współczesny nazewnictwa. Materiał badany jest zarówno w aspekcie diachronicznym, jak i synchronicznym. Dla przykładu: dzięki nazwom własnym zapisanym w średniowiecznych źródłach (dyplomy, księgi sądowe, kazania kościelne itp.) można poznać właściwości języka z czasów dawnych (np. średniowiecze, renesans).
Rys historyczny
Onomastyka rozwinęła się w drugiej połowie XIX wieku w związku z ogólnym rozwojem językoznawstwa porównawczego. Twórcą onomastyki słowiańskiej był Franc Miklošič, z którego prac korzystali w Polsce historycy (m.in. Tadeusz Wojciechowski, Franciszek Bujak), a także etnografowie i językoznawcy (m.in. Jan Karłowicz). Onomastyka polska rozwinęła się za sprawą: Jana Rozwadowskiego, Mikołaja Rudnickiego, Witolda Taszyckiego i Stanisława Rosponda.
Główne gałęzie onomastyki
Główne działy badawcze onomastyki to:
- antroponimia/antroponomastyka[6] (od greckiego ánthrōpos „człowiek”[7]) – zajmuje się badaniem nazw osobowych,
- toponimia/toponomastyka[6] (od greckiego topos „miejsce”') – zajmuje się badaniem nazw miejscowych.
Szczegółowe poddziały badawcze onomastyki to m.in.:
- choronimia (od greckiego choros, kraj) – nauka o nazwach części świata, krain i państw,
- chrematonimia (od greckiego chrema, rzecz, towar, zdarzenie) – nauka o nazwach własnych wytworów kultury ludzkiej, np. domy (np. dom Pod Zielonym Kogutem), szkoły (np. Szkoła Podstawowa im. Marii Konopnickiej), teatry (np. Teatr Narodowy, Teatr Rozmaitości), narzędzia, pojazdy ziemne i wodne (np. statek Batory, Dar Pomorza),
- etnonimia (od greckiego ethnos, lud) – nauka o nazwach plemion,
- fitonimia – nauka o nazwach własnych roślin,
- hydronimia (od greckiego hydōr, woda) – nauka o nazwach wodnych,
- oronimia (od greckiego oros, góra) – nauka o nazwach górskich,
- zoonimia – nauka o nazwach własnych zwierząt,
- kosmonimia – nauka o nazwach obiektów znajdujących się w Układzie Słonecznym oraz nazwach przyrządów do badania tegoż Układu
Bibliografie i czasopisma onomastyczne
Prace onomastyczne uczonych polskich i zagranicznych rejestruje Bibliografia onomastyki polskiej. Bibliografie publikacji wydanych do 1958 roku włącznie opracował Witold Taszycki przy współudziale M. Karasia i A. Turasiewicza (Bibliografia onomastyki polskiej:1960), kolejne opracowanie, rejestrujące publikacje poświęcone onomastyce od roku 1959 do 1970 włącznie, opracował również W. Taszycki z pomocą M. Karasia i A. Turasiewicza (Bibliografia onomastyki polskiej: 1972), stan badań onomastycznych za lata 1970–1980 opracował zespół pod redakcją K. Rymuta (Bibliografia onomastyki polskiej: 1983).
Czasopisma z zakresu bibliografii obejmujące onomastykę światową: „Onoma” (Belgia), „Onomastica” (Polska).
Zobacz też
Przypisy
- ↑ a b Polański 1999 ↓, s. 406.
- ↑ Onomastika, [w:] JozefJ. Piaček JozefJ., MilošM. Kravčík MilošM., Otvorená filozofická encyklopédia, wersja 3.0, 1999 (słow.).brak strony (książka)
- ↑ JanaJ. Pleskalová JanaJ., ONOMASTIKA, [w:] PetrP. Karlík, MarekM. Nekula, JanaJ. Pleskalová (red.), Nový encyklopedický slovník češtiny, 2017 (cz.).brak strony (książka)
- ↑ a b Etymológia, etymón, onomastika, vlastné meno [online], pdf.truni.sk [dostęp 2019-10-06] (słow.).
- ↑ Matejčík 1982 ↓, s. 195.
- ↑ a b Witamy w PORADNI JĘZYKOWEJ [online], www.poradniajezykowa.pl [dostęp 2019-10-06] .
- ↑ Žaneta Dvořákova, Literární onomastika. Antroponyma. Praga: Wydział Filozoficzny Uniwersytetu Karola 2017. s. 292. ISBN 978-7308-80-732-6 (cz.)
Bibliografia
- Bibliografia onomastyki polskiej do roku 1958 włącznie, oprac. W. Taszycki przy współudz. M. Karasia i A. Turasiewicza, Kraków 1960.
- Bibliografia onomastyki polskiej od roku 1959 do roku 1970 włącznie, oprac. W. Taszycki przy współudz. M. Karasia i A. Turasiewicza, Warszawa 1972.
- Bibliografia onomastyki polskiej od roku 1971 do roku 1980 włącznie, pod red. K. Rymuta, Wrocław 1983.
- Bibliografia onomastyki polskiej od roku 1981 do roku 1990 włącznie, oprac. R. Przybytek i K. Rymut, Kraków 1992.
- Bibliografia onomastyki polskiej od roku 1991 do roku 2000 włącznie, oprac. R. Przybytek i K. Rymut, Kraków 2001.
- Encyklopedia języka polskiego, pod red. S. Urbańczyka, Wrocław 1991, s. 235–236.
- Fros H., Sowa F., Twoje imię. Przewodnik onomastyczno-hagiograficzny. Kraków 1988. ISBN 83-85032-39-8
- Grodziński E., Zarys ogólnej teorii imion własnych, Warszawa 1973.
- Jakus-Borkowa E., Nazewnictwo polskie, Opole 1987.
- Kosyl Cz., Forma i funkcja nazw własnych, Lublin 1983.
- Polskie nazwy własne. Encyklopedia, red. E. Rzetelska-Feleszko, Warszawa–Kraków 1998.
- Słowiańska onomastyka: encyklopedia, red E. Rzetelska-Feleszko, A. Cieślikowa, współudz. J. Duma, t. I i II, Kraków 2003.
- Karaś M., Nazwy własne i ich klasyfikacje (nazwy osobowe). „Biuletyn Polskiego Towarzystwa Językoznawczego”, z. 30: 1972, s. 103-150.
- JánJ. Matejčík JánJ., Postavenie a úlohy onomastiky v systéme spoločenských vied, „Slovenská reč”, 47 (4), 1982, s. 193–203 (słow.).
- KazimierzK. Polański KazimierzK. (red.), Encyklopedia językoznawstwa ogólnego, wyd. 2, Wrocław: Ossolineum, 1999, ISBN 83-04-04445-5, OCLC 835934897 .
