Święty
Jan Chrzciciel
‏יוֹחָנָן‎
prorok[1]
Ilustracja
Jan Chrzciciel
Data i miejsce urodzenia

pomiędzy 62 p.n.e.
En Kerem

Data i miejsce śmierci

ok. 32
Macheront

Czczony przez

Kościół katolicki,
Cerkiew prawosławną, mandeizm

Wspomnienie

w katolicyzmie:
24 czerwca (Narodzenie św. Jana Chrzciciela) i 29 sierpnia (męczeńska śmierć)
w prawosławiu:
24 lutego/9 marca i 25 maja/7 czerwca (1., 2. i 3. odnalezienia głowy)
24 czerwca/7 lipca (narodzenie)
29 sierpnia/11 września (ścięcie głowy)
23 września/6 października (poczęcie) według kalendarza gregoriańskiego

Patron

m.in. państw: Austrii, Francji, Holandii, Malty, Niemiec oraz miast: Awinionu, Bonn, Florencji, Frankfurtu n. Menem, w Polsce: Chojnic, Mysłowic, Nysy, Torunia, Wrocławia i Stargardu, archidiecezji warszawskiej i wrocławskiej, wielu zakonów (m.in. joannitów), mnichów, dziewic, pasterzy i stad, kowali, krawców, kuśnierzy, rymarzy; abstynentów, niezamężnych matek, skazanych na śmierć; jest orędownikiem podczas gradobicia i w chorobach epilepsji

Grób św. Jana Chrzciciela w meczecie Umajjadów w Damaszku
Rubens, Salome patrzy na ścięcie Jana Chrzciciela.

Jan Chrzciciel, Jan Baptysta (cs. Prorok, Priedtiecza i Krestitiel Gospodień Ioann, s-c-s. Іоаннъ Крестѧи, łac. Ioannes Baptista, hebr. ‏יוֹחָנָן‎ Jehohanan, gr. Ἰωάννης ὁ βαπτίζων, arab. ‏يحيى‎, trl. Yaḥyā; ur. pomiędzy 6 p.n.e. a 2 p.n.e. w En Kerem, zm. ok. 32 w Macheroncie) – żydowski pustelnik, prorok dla chrześcijan, muzułmanów i mandejczyków. Święty katolicki i prawosławny. Święty ten wymieniany jest w Modlitwie Eucharystycznej (łac. Communicantes) kanonu rzymskiego.

Pietro Perugino, Chrzest Chrystusa
Wrocław. Tarcza herbowa miasta. Archikatedra św. Jana Chrzciciela. Misa zawierająca uciętą głowę świętego – w centrum tarczy

Wstęp

Jan Chrzciciel prawdopodobnie był zwolennikiem szkoły esseńczyków, jednak nie da się jednoznacznie stwierdzić, czy był jej członkiem, a jego nauczanie w niektórych aspektach jest sprzeczne z esseńskimi doktrynami. Przez wielu swoich słuchaczy uznawany był za Mesjasza, czemu zaprzeczał. O jego działalności misyjnej i kaznodziejskiej wspominają Ewangelie i żydowski historyk Józef Flawiusz. Flawiusz pisze o Janie Chrzcicielu w Dawnych dziejach Izraela (znane też pod tytułem Starożytności żydowskie 18, 5, 2), że Jan nie chrzcił dla oczyszczenia z grzechu, lecz dla oczyszczenia ciała.

Przez chrześcijan jest uznawany za ostatniego biblijnego proroka przed nadejściem Chrystusa. Mandejczycy uznają go za największego z proroków. Muzułmanie uznają go za jednego z proroków, poprzednika Jezusa i Mahometa.

Życiorys

Narodziny

Zwiastowanie narodzin jest opisane w Ewangelii Łukasza oraz w Koranie. Według Ewangelii Łukasza Jan Chrzciciel urodził się pół roku przed Jezusem z Nazaretu w „mieście w Judzie”, przez późniejszą tradycję zidentyfikowanym z wioską Ain Karim[2]. Według tej Ewangelii i Koranu był on synem żydowskiego kapłana Zachariasza i niepłodnej kobiety (Ewangelia nazywa ją Elżbietą), oboje w wieku starczym[3]. Według Ewangelii Elżbieta miałaby być krewną Marii z Nazaretu, według Koranu Maria, matka Jezusa, miała pozostawać pod opieka Zachariasza, którą zarządził po jej urodzeniu z Imram sam Jahwe. Według obu świętych pism Zachariasz miał się modlić o syna[4]. Po zwiastowaniu narodzenia Jana, Zachariasz miał przestać mówić. Według Ewangelii Zachariasz milczał aż do nadania imienia swojemu synowi, a była to kara za zwątpienie[5], natomiast według Koranu przyjął on na siebie przykazanie i zaniemówił na trzy dni i trzy noce[6]. Jego narodziny zapowiedziane były jako dowód prawdziwości zapowiedzi przez anioła Gabriela Marii w czasie zwiastowania, a także przepowiedziane były jego ojcu przez anioła w Świątyni Jerozolimskiej.

Działalność

W dość młodym wieku Jan, zapewne po śmierci podeszłych wiekiem rodziców, zrezygnował z możliwości zostania kapłanem i rozpoczął życie pustelnika na Pustyni Judzkiej, gdzie prawdopodobnie zetknął się z esseńczykami. Na pustyni został powołany na proroka, a jego głównym zadaniem stało się wzywanie ludzi do nawrócenia oraz przygotowanie drogi do publicznej służby Mesjasza. Głosił potrzebę nawrócenia wewnętrznego i odnowy duchowej ludzi. Symbolem tego przygotowania był chrzest udzielany przez proroka słuchaczom jego nauk w rzece Jordan.

Według dwóch Ewangelii Synoptycznych, to właśnie Jan miał ochrzcić Jezusa[7]. Ewangelia Łukasza nie mówi jednoznacznie, że to właśnie Jan ochrzcił Jezusa. Choć mówi o tym, że Jezus został ochrzczony w czasie, kiedy cały lud przystępował do chrztu, to we wcześniejszych wersetach stwierdza, że Jan został uwięziony przez Heroda. Natomiast Ewangelia Jana nie informuje w ogóle, czy Jezus był ochrzczony, stwierdza tylko, że Jan dał dwa świadectwa tego, że to Jezus jest Mesjaszem. Koran nie opisuje w ogóle działalności ani śmierci Jana Chrzciciela.

Skazanie i śmierć

Niedługo po spotkaniu i ochrzczeniu Jezusa Jan został wtrącony do więzienia za jawne krytykowanie niemoralnego małżeństwa tetrarchy Galilei, Heroda Antypasa. Na skutek spisku żony Heroda, Herodiady, Jan został ścięty ok. 32 roku.

Dokładna data śmierci Jana Chrzciciela nie jest znana. Badacze datują moment śmierci proroka na koniec lat dwudziestych I wieku n.e.[8] albo okres między 34 a 36 rokiem[9].

Śmierć według Biblii

Otóż, kiedy obchodzono urodziny Heroda, tańczyła córka Herodiady wobec gości i spodobała się Herodowi. Zatem pod przysięgą obiecał jej dać wszystko, o cokolwiek poprosi. A ona przedtem już podmówiona przez swą matkę: ”Daj mi - rzekła - tu na misie głowę Jana Chrzciciela!”. Zasmucił się król. Lecz przez wzgląd na przysięgę i na współbiesiadników kazał jej dać. Posłał więc [kata] i kazał ściąć Jana w więzieniu. Przyniesiono głowę jego na misie i dano dziewczęciu, a ono zaniosło ją swojej matce.

Mt 14, 08-11, Biblia Tysiąclecia

Kult

Cześć oddawana Janowi w chrześcijaństwie czerpie w dużej mierze z postawy samego Jezusa. W Ewangelii św. Mateusza Jezus określił Jana jako swego poprzednika i największego człowieka, który kiedykolwiek narodził się na ziemi.

Po coście więc wyszli? Proroka zobaczyć? Tak, powiadam wam, nawet więcej niż proroka. On jest tym, o którym napisano: Oto Ja posyłam mego wysłańca przed Tobą, aby Ci przygotował drogę. Zaprawdę, powiadam wam: Między narodzonymi z niewiast nie powstał większy od Jana Chrzciciela.

Mt 11, 09-11, Biblia Tysiąclecia

W tekstach liturgicznych

Liturgia chrześcijańska ukazuje znaczenie Jana i jego misji w perspektywie historii zbawienia i jej wypełnienia w oczekiwanym Zbawicielu i Mesjaszu, Jezusie Chrystusie. Hymn oficjum czytań Liturgii godzin mówi m.in.:

Inni prorocy w duchu przeczuwali/ Promienne światło mające zabłysnąć,/ Ty zaś swym palcem ukazałeś / Tego, Co gładzi grzechy.

Jedna z antyfon z Jutrzni ukazuje misję Jana w świetle misji Eliasza, który odnowił wiarę Izraela, przywracając jej charakter monoteistyczny:

On pójdzie przed Panem / w duchu i mocy Eliasza / przygotować Panu lud doskonały.

Grób i relikwie

Według tradycji chrześcijańskiej i muzułmańskiej grób Jana Chrzciciela znajduje się w Wielkim Meczecie Umajjadów w Damaszku, dawnej bazylice zbudowanej ku jego czci przez cesarza Teodozjusza I Wielkiego. W jego zachodniej części umiejscowiony jest marmurowy grobowiec, a w nim jest najważniejsza relikwia – głowa Jana Chrzciciela[10][11]. Poczerniałe relikwie prawej ręki, tzw. Prawica-która-ochrzciła-Pana, która była przez wieki główną relikwią zakonu joannitów znajduje się w soborze Chrystusa Zbawiciela w Moskwie. Skrzynka ozdobiona krzyżami maltańskimi do Rosji trafiła po zajęciu Malty przez Napoleona Bonaparte. Relikwie palców Jana Chrzciciela przechowywane są w Sienie i Stambule. W 2010 fragmenty szczątków świętego znaleziono w ruinach prawosławnego klasztoru na wysepce Świętego Iwana niedaleko Sozopola na południowym wybrzeżu Morza Czarnego w Bułgarii. Relikwie wraz z alabastrowym relikwiarzem były zamurowane w ołtarzu nieczynnego od stuleci klasztoru[12]. Relikwie świętego znajdują się także w Polsce w kościele św. Jana Chrzciciela w Gnieźnie[potrzebny przypis].

Patronat

Jan Chrzciciel jest patronem wielu państw i miast, m.in. :

Jest patronem wielu zakonów, m.in. joannitów (Kawalerów Maltańskich), a także: mnichów, dziewic, pasterzy, stad, kowali, krawców, kuśnierzy, rymarzy, abstynentów, niezamężnych matek i skazanych na śmierć. Jest orędownikiem podczas gradobicia i w chorobach epilepsji.

Dzień obchodów

Wspomnienie św. Jana Chrzciciela w Kościele katolickim obchodzone jest dwukrotnie:

Cerkiew prawosławna wspomina świętego proroka i poprzednika Pańskiego sześciokrotnie:

Również Turcy czczą Jana Chrzciciela jako proroka[10].

Jan Chrzciciel w filmie

Postać Jana Chrzciciela występuje w wielu filmach traktujących o życiu Jezusa. Do najbardziej znanych aktorów, którzy grali rolę Jana Chrzciciela, należą m.in.: Andre Gregory (Ostatnie kuszenie Chrystusa), Charlton Heston (Opowieść wszech czasów), Robert Ryan (Król królów), Michael York (Jezus z Nazaretu).

Zobacz też

Przypisy

  1. kategorie i tytuły świętych prawosławnych
  2. Małgorzata Głowacka: Ain Karim – źródło winnicy. kosciol.wiara.pl, 2010-02-11. [dostęp 2017-07-30].
  3. Łukasza 1:5-7, Koran 3:41
  4. Łukasza 1:13, Koran 3:39
  5. Łukasza 1:20
  6. Koran 3:42
  7. Mateusza 3:13-15, Marka 1:9
  8. J. Gnilka, Jezus z Nazaretu. Orędzie i dzieje, Kraków 1997, s. 53.
  9. Tak Wolfgang Schenk, zob.: J. Gnilka, Jezus z Nazaretu, s. 53 przypis 16.
  10. a b Kościół wspomina męczeńską śmierć św. Jana Chrzciciela [online], niedziela.pl [dostęp 2022-11-25] (pol.).
  11. Święty Jan Chrzciciel [online], biblia.wiara.pl [dostęp 2019-05-02].
  12. za: tvn24.pl. Relikwie Jana Chrzciciela odnalezione; dostęp 8.08.2010
  13. Herb Pisza. pisz.pl. [dostęp 2019-03-11].
  14. Miasto Mińsk Mazowiecki [online], www.minsk-maz.pl [dostęp 2019-06-22].
  15. Święto Miasta | www.torun.pl [online], www.torun.pl [dostęp 2023-11-14] (pol.).
  16. Męczeństwo św. Jana Chrzciciela – materiały na brewiarz.katolik.pl [ostatnia aktualizacja: 20.07.2010]
  17. podwójne datowanie

Bibliografia

Źródła internetowe:

  • Święty Jan Chrzciciel – materiały na brewiarz.katolik.pl [ostatnia aktualizacja: 27.05.2010]
  • prorok Jan Chrzciciel, prorok i poprzednik Pański na cerkiew.pl (opr. Jarosław Charkiewicz)

Witaj

Uczę się języka hebrajskiego. Tutaj go sobie utrwalam.

Źródło

Zawartość tej strony pochodzi stąd.

Odsyłacze

Generator Margonem

Podziel się