Wanda Halina Rutkiewicz-Błaszkiewicz (ur. 4 lutego1943 w Płungianach, zaginęła 13 maja1992 na stokach Kanczendzongi w Himalajach) – polska alpinistka i himalaistka, z zawodu elektronik, jedna z najwybitniejszych światowych himalaistek. Jako trzecia kobieta na świecie i pierwsza Europejka, a także jako pierwszy obywatel Rzeczpospolitej Polskiej stanęła na Mount Evereście, najwyższym szczycie Ziemi. Ponadto 23 czerwca 1986 Wanda Rutkiewicz stanęła na szczycie K2 jako pierwsza kobieta i pierwszy Polak.
Życiorys
Córka inżyniera Zbigniewa Błaszkiewicza i Marii z Pietkunów. Miała troje rodzeństwa: Jerzego, Michała i Janinę. Po II wojnie światowej z rodzicami i starszym bratem Jerzym, jako repatriantka przyjechała do Łańcuta, gdzie mieszkali jej dziadkowie ze strony ojca, a potem do Wrocławia[1].
Doświadczyła dwóch rodzinnych tragedii. Gdy miała 5 lat zginął jej starszy o dwa lata brat Jerzy, który rozpalił ognisko na znalezionym niewypale. Z kolei gdy miała 29 lat zamordowany został jej ojciec[2]
Osiągnięcia Wandy Rutkiewicz stawiają ją w gronie najlepszych himalaistek w historii. O swoich wyprawach i płynących stąd przemyśleniach często pisała w czasopismach o tematyce alpinistycznej. Była zdecydowaną rzeczniczką i zdeterminowaną realizatorką wspinaczkowej samodzielności kobiet. Była też autorką lub współautorką kilku książek.
Zaginęła w maju 1992 podczas ataku szczytowego na Kanczendzongę. Wraz z Carlosem Carsolio 12 maja o godz. 03:30 wyruszyli w górę z obozu IV na 7950 m. Po 12-godzinnej wspinaczce w głębokim śniegu Carsolio stanął na wierzchołku. Schodząc, napotkał Wandę na wysokości ponad 8200 metrów. Mimo braku sprzętu biwakowego, zdecydowała się przeczekać noc i kontynuować wejście następnego dnia. Według ówczesnego komunikatu Ministerstwo Turystyki Nepalu uznało prowadzenie akcji ratunkowej za praktycznie niemożliwe, a informacja o zaginięciu Polki dotarła do Polski po prawie dwóch tygodniach, 25 maja 1992[6]. Jej ciała nie odnaleziono[7].
Była dwukrotnie zamężna. W 1970 wyszła za taternika Wojciecha Rutkiewicza. Rozwiodła się z nim w 1973. Drugim jej mężem był austriacki lekarz i alpinista Helmut Scharfetter, z którym wzięła ślub w 1982 roku, a rozwiodła się w 1986[9].
Tango – zrealizowany z Krzysztofem Langiem, WFDiF 1986 (14 min.)
Nanga Parbat '85 – film dokumentalny (1986)
Gdybyś przyszedł pod tę ścianę – film dokumentalny (1986)[14]
Upamiętnienie
Po śmierci Wandy Rutkiewicz Zbigniew Jara napisał wiersz pt. Niepokonana zadedykowany himalaistce, który został opublikowany w miesięczniku „Góry i Alpinizm”[15][16]. Krzysztof Gajda napisał piosenkę Epitafium dla Wandy Rutkiewicz (alternatywna nazwa Wanda Rutkiewicz) wykonywaną przez Kwartet ProForma[17].
Pośmiertnie w 1994 jako jedna z trzech pierwszych osób Wanda Rutkiewicz została odznaczona Medalem im. Króla Alberta I, przyznawanym za wyjątkowe zasługi górskie przez King Albert Memorial Foundation[11].
Organizowany jest Festiwal Filmów Alpinistycznych im. Wandy Rutkiewicz[18]
Poczta Polska w 75 rocznicę urodzin w dniu 4 lutego 2018 r. wydała kartkę pocztową ze znakiem opłaty, na którym przedstawiono Mount Everest, na ilustracji kartki pokazano zdjęcie Wandy Rutkiewicz podczas wspinaczki w Pirenejach w 1969 roku.
Teatr Polski w Bielsku-Białej wystawił 14 października 2017 roku monodram pt. „Wanda” napisany na podstawie życia Wandy Rutkiewicz. Autorką tekstu jest Wiesława Sujkowska, spektakl wyreżyserowały Maria Sadowska i Joanna Grabowiecka, w rolę Wandy wcieliła się Anita Jancia[20].
Muzeum Śląskie w Katowicach w 80 rocznicę urodzin Wandy Rutkiewicz i 45-lecie zdobycia przez nią Mount Everestu zorganizowało wystawę ,,Spojrzenie z góry. Archiwum Wandy Rutkiewicz", dostępną dla zwiedzających od 16 listopada 2023 do 23 czerwca 2024 roku. Kuratorkami wystawy są Katarzyna Gębarowska i Beata Lisicka[23][24].
↑AnnaA.KamińskaAnnaA., Wanda. Opowieść o sile życia i śmierci. Historia Wandy Rutkiewicz., Wydawnictwo Literackie, czerwiec 2017, ISBN 978-83-08-06357-6.brak strony (książka)
↑Wanda Rutkiewicz: mąż, dzieci, ciekawostki, film - biografia [online], 15 listopada 2023 [dostęp 2023-11-16](pol.).
↑WłodzimierzW.WolskiWłodzimierzW. (red.), 60 lat Wydziału Elektroniki Politechniki Wrocławskiej, Wrocław: Oficyna Wydawnicza Politechniki Wrocławskiej, 2012, s. 38 i 270, ISBN 978-83-7493-693-4 [dostęp 2020-12-22].
↑Ku pamięci [online], Sekcja Grotołazów Wrocław [dostęp 2020-07-12].
↑BernardB.UchmańskiBernardB., Seminarium Ratownictwa Jaskiniowego, „Taternik”, 42 (1–2), 1966, s. 42, ISSN 0137-3155 [dostęp 2021-01-06].
↑Zaginęła W. Rutkiewicz. „Nowiny”. Nr 102, s. 1, 26 maja 1992.
↑Wojciech Tochman: Siedem razy siedem, w: Wysokie obcasy: Portrety. Warszawa: W.A.B, 2000, s. 22-23. ISBN 83-88221-46-9.
↑First ascent of K2 (female). Guinness World Records Limited, 1986. [dostęp 2021-02-06]. (ang.).
↑Anna Kamińska: Wanda. Opowieść o sile życia i śmierci. Historia Wandy Rutkiewicz. Wydawnictwo Literackie, 2017, s. 153, 208, 257, 266. ISBN 978-83-08-05978-4.
↑PAP: „Wyglądała, jakby wróciła z Księżyca”. 30 lat temu Rutkiewicz stanęła na K2. TVP Info, 23 czerwca 2016. [dostęp 2018-03-03].
↑ abcWanda Rutkiewicz. 3pdh.pruszkow.zhp.pl. [dostęp 2011-10-24]. [zarchiwizowane z tego adresu (2021-01-26)].
↑XXIV Przegląd Filmów Alpinistycznych - Wanda, Jurek i góry. muzeumsportu.waw.pl. [dostęp 2023-02-04].
↑Szkoła Podstawowa im. Wandy Rutkiewicz w Duchnicach | Strona Szkoły Podstawowej im. Wandy Rutkiewicz w Duchnicach [online], Szkoła Podstawowa im. Wandy Rutkiewicz w Duchnicach [dostęp 2022-05-31](pol.).strona główna serwisu
↑KingaK.BurekKingaK., Archiwum Wandy Rutkiewicz - wystawa czasowa w Muzeum Śląskim [online], TVP Katowice, 15 listopada 2023 [dostęp 2024-02-20](pol.).
↑Spojrzenie z góry. Archiwum Wandy Rutkiewicz [online], Muzeum Śląskie w Katowicach, 3 listopada 2023 [dostęp 2024-02-20](pol.).
↑Z góry widać lepiej. filmpolski.pl. [dostęp 2023-02-04].
↑Ślady na śniegu. filmpolski.pl. [dostęp 2023-02-04].
↑Muzeum Sportu i Turystyki w Warszawie, Przegląd Filmów Alpinistycznych I Dzień Podsumowanie/ Wręczenie nagród [online], Youtube, 7 maja 2022 [dostęp 2023-07-27](pol.).
Linki zewnętrzne
Góry i Alpinizm: Wanda Rutkiewicz. alpinizm.com. [zarchiwizowane z tego adresu (2008-06-26)].
Każdy człowiek ma w życiu do zdobycia swój Mount Everest. polonika.at. [zarchiwizowane z tego adresu (2007-09-27)].
Podeszła do niej kobieta i powiedziała: „Ty już nie wrócisz”. Szczere wyznanie siostry Wandy Rutkiewicz – rozmowa z Janiną Fies, Dariusz Dobek, przegladsportowy.onet.pl (2023-02-04)
Tajemnice Wandy Rutkiewicz. Ryzykowała i nakłaniała do tego innych. Alpiniści widzieli w jej oczach śmierć – rozmowa z Anną Kamińską, autorką książki biograficznej o Wandzie Rutkiewicz; Jakub Radomski, Marek Wawrzynowski; przegladsportowy.onet.pl (2023-02-04)
Wanda Rutkiewicz najwybitniejsza polska himalaistka? – Damian Granowski, drytooling.com.pl (2011-03-21)
Powrót Wandy Rutkiewicz z wyprawy na Mount Everest w PKF na stronie KronikaRP