Verba deponentia – grupa czasowników o znaczeniu czynnym, występujących jednak w formie innej strony, np. biernej lub medialnej. Czasowniki mające część form czynnych a część biernych noszą nazwę verba semideponentia. Nazwa pochodzi od łacińskiego czasownika depono, deponere – pozbyć się – i w domyśle oznacza czasowniki, które pozbyły się strony czynnej[1].

Łacina

Verba deponentia, podobnie jak czasowniki zwykłe, mogą należeć do jednej z czterech koniugacji[2]. Mogą konotować dopełnienie bliższe. W tradycyjnych gramatykach łacińskich verba deponentia traktowane są jako oddzielna strona, niezależna od czynnej i biernej[3].

Przykłady

Koniugacja I

  • conor, conari, conatus sum – próbować: Milites montes transire conati suntŻołnierze próbowali przejść góry
  • consolor, consolari, consolatus sum – pocieszać: Uxor virum consolaturŻona pociesza mężczyznę.

Koniugacja II

  • impleor, impleri, impletus sum – wypełniać: Latro saccum auro impletus estZłodziej napełnił worek złotem.
  • vereor, vereri, veritus sum[4] – bać się: Oppidani hostes verebanturMieszkańcy miasta bali się wroga.

Koniugacja III

  • labor, labi, lapsus sum – pośliznąć się: Puella in via glaciata lapsa estDziewczynka pośliznęła się na oblodzonej drodze.
  • proficiscor, proficisci, profectus sum – wyruszać: Navis mane proficisciturStatek wyruszy rano.
  • sequor, sequi, secutus sum – iść za kimś: Puer felem sequebaturChłopiec szedł za kotem.

Koniugacja IV

  • opperior, opperiri, oppertus sum – czekać: Exercitus auxilium opperiebaturwojska czekały na posiłki.
  • mentior, mentiri, mentitus sum – kłamać[5]: Magister discipulos mentitus est – Nauczyciel okłamał uczniów.

Czasownik orior, oriri, ortus sum (powstawać) przyjmuje większość form III koniugacji, w konjunktiwie imperfectum może przyjmować formy orerer lub charakterystyczną dla koniugacji IV formę orirer[6].

Zachowane formy strony czynnej

Verba deponentia mają następujące zachowane formy strony czynnej[2]:

  • imiesłów czynny czasu teraźniejszego: hortans, oriens
  • imiesłów czynny czasu przyszłego: hortaturus
  • bezokolicznik czynny czasu przyszłego: hortaturum esse
  • gerundium: hortandi, oriendi
  • supinum: hortatum, hortatu

Imiesłów bierny czasu przyszłego ma znaczenie bierne: hortandus – ten, który ma być upomniany, ten, którego trzeba zachęcić.

W przypadku niektórych czasowników imiesłów bierny czasu przeszłego może mieć znaczenie zarówno czynne jak i bierne: partitus – podzielony[2].

Wzór odmiany

Dla czasownika sequor, sequi, secutus sum – iść za kimś, podążać, śledzić.

Tryb oznajmujący

Czas liczba pojedyncza liczba mnoga[7]
teraźniejszy sequor, sequeris, sequitur sequimur, sequimini, sequuntur
przeszły imperfect sequebar, sequebaris, sequebatur sequebamur, sequebamini, sequebantur
przyszły I sequar, sequeris, sequetur sequemur, sequemini, sequentur
przeszły perfect secutus sum, es, est secuti sumus, estis, sunt
zaprzeszły secutus eram, eras, erat secuti eramus, eratis, erant
przyszły II secutus ero, eris, erit secuti erimus, eritis, erunt

Tryb łączący

Czas liczba pojedyncza liczba mnoga[7]
teraźniejszy sequar, sequaris, sequatur sequamur, sequamini, sequantur
przeszły imperfect sequerer, sequereris, sequeretur sequeremur, sequeremini, sequerentur
przeszły perfect secutus sim, sis, sit secuti simus, sitis, sint
zaprzeszły secutus essem, esses, esset secuti essemus, essetis, essent

Verba semideponentia

Czasowniki tego typu mają część form w stronie czynnej, część zaś w stronie biernej o znaczeniu czynnym. Są dwie grupy czasowników:

  • mające bierną formą perfectum, np. audeo, audere, ausus sum
  • mające bierną formę czasu teraźniejszego, np. revertor, reverti, reverti[6]; devertor, deverti, deverti[8].

Przypisy

  1. Wikarjak 1999 ↓, s. 50.
  2. a b c Wikarjak 1999 ↓.
  3. Ørberg 1991 ↓, s. 299.
  4. Bennet 1896 ↓, s. 77.
  5. George J. Adler, A Practical Grammar of the Latin Language; with Perpetual Exercises in Speaking and Writing: For the Use of Schools, Colleges, and Private Learners, Sanborn, Carter, Bazin & Company, 1858, s. 688 [dostęp 2023-07-18] (ang.).
  6. a b Wielewski 1998 ↓, s. 51.
  7. a b Wikarjak 1999 ↓, s. 62.
  8. Bennett 1896 ↓, s. 78.

Bibliografia

  • Jan Wikarjak: Gramatyka opisowa języka łacińskiego. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 1999. ISBN 978-83-01-01023-2.
  • Marceli Wielewski: Krótka gramatyka języka łacińskiego. Warszawa: Wydawnictwa Szkolne i Pedagogiczne, 1992. ISBN 83-02-00754-4.
  • Lidia Winniczuk, Oktawiusz Jurewicz, Janina Żuławska: Język łaciński. Podręcznik dla lektoratów szkół wyższych. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 2004. ISBN 83-01-11929-2.
  • Charles E. Bennett: A Latin Grammar. Boston, Chicago: Allyn and Bacon, 1896.
  • Hans Henning Ørberg: Lingua Latina per se illustrata pars I Familia Romana. Grenaa: Domus Latina, 1991. ISBN 87-997016-5-0.

Witaj

Uczę się języka hebrajskiego. Tutaj go sobie utrwalam.

Źródło

Zawartość tej strony pochodzi stąd.

Odsyłacze

Generator Margonem

Podziel się