|
Ten artykuł od 2021-12 wymaga zweryfikowania podanych informacji.Należy podać wiarygodne źródła w formie przypisów bibliograficznych. Część lub nawet wszystkie informacje w artykule mogą być nieprawdziwe. Jako pozbawione źródeł mogą zostać zakwestionowane i usunięte.Sprawdź w źródłach:
Encyklopedia PWN • Google Books • Google Scholar • Federacja Bibliotek Cyfrowych • BazHum • RCIN • Internet Archive (texts / inlibrary)Dokładniejsze informacje o tym, co należy poprawić, być może znajdują się w dyskusji tego artykułu. Po wyeliminowaniu niedoskonałości należy usunąć szablon {{Dopracować}} z tego artykułu. |
Nawiasy – znaki pisarskie, używane z reguły parzyście, przeznaczone do ujmowania między nie tekstu lub symboli.
Nawiasów używa się w tekstach do logicznego wydzielenia ich mniej ważnych fragmentów. W nawiasy ujmuje się komentarze, wyjaśnienia, uzupełnienia tekstu głównego. Generalnie jednak nadużywanie nawiasów w polskim tekście jest niewskazane. Zaleca się użycie raczej innych znaków interpunkcyjnych jak przecinki czy myślniki.
W matematyce podstawowe znaczenie nawiasów to ustalanie kolejności wykonania działań. Tak na przykład natomiast wykonując działania w kolejności kanonicznej tj. od lewej do prawej otrzymamy W matematyce wyższej nawiasy okrągłe używane są też w innych znaczeniach np. do oznaczenia argumentów funkcji. Nawiasy kwadratowe, klamrowe, ostrokątne mają zazwyczaj inne, specjalne znaczenie.
Nawiasy w ujęciu typograficznym
Zasady interpunkcji
Spotyka się kilka odmian nawiasów, przy czym, jeśli stosowane są w parach, to używa się ich symetrycznie tego samego rodzaju:
- Nawiasy okrągłe (...) – są dziś podstawowym typem nawiasów, mają przeznaczenie ogólne. Na starszych maszynach do pisania brakowało pary tych znaków, a zastępowano je najczęściej dwukrotnym użyciem znaku ukośnika w postaci /.../. Tę formę nawiasów określa się też jako nawiasy proste, ale dziś stosowanie jej w normalnych tekstach jest błędem wynikającym z dosłownego powielania maszynopisów.
- Nawiasy kwadratowe [...] – używane są zgodnie z polską interpunkcją do zaznaczania wewnątrz cytatu fragmentów pominiętych, komentarzy lub tłumaczenia. W pracach naukowych zwykło się w nawiasach kwadratowych umieszczać odwołanie do źródła cytatu. Zasadniczo chodzi o wstawienie wyjaśnień niepochodzących od autora tekstu. Jeszcze inne zastosowanie to podawanie wymowy wyrazów w nawiasie kwadratowym. Poza tym używa się też nawiasów kwadratowych w charakterze nawiasów zewnętrznych, a więc gdy zachodzi potrzeba podkreślenia hierarchii nawiasów, to jest gdy w nawiasy trzeba ująć fragment tekstu znajdującego się już wewnątrz nawiasów. Zazwyczaj wtedy nawiasy zewnętrzne są kwadratowe, a wewnętrzne okrągłe.
- Nawiasy klamrowe {...} – spotyka się zasadniczo głównie w wydawnictwach specjalnych, na przykład słownikach. Czasem używa się ich też w celu zaznaczenia ingerencji edytorskich – wykasowań tekstu.
- Nawiasy ostrokątne ⟨...⟩ – rzadko spotykane w tekście ciągłym. W słownikach mogą być w nie ujmowane np. wskazówki etymologiczne. Nazwa „nawias ostrokątny”, mająca podłoże historyczne, jest myląca, gdyż współcześnie przedstawiane są jako kąty rozwarte. Ponieważ nawiasy ostrokątne nie są z reguły dostępne bezpośrednio z klawiatury, a często nawet nie ma tych znaków w dostępnych fontach, bywają zastępowane podobnymi znakami ASCII <...>(mniejszy, większy).
W tekstach naukowych pojawia się czasem konieczność zastosowania podwójnych nawiasów. Nawias kwadratowy może wtedy być zewnętrznym, a nawias okrągły – wewnętrznym. Można również użyć dwóch nawiasów okrągłych, najlepiej jednak byłoby w takiej sytuacji, o ile to możliwe, przeredagować tekst. Należy także unikać zbiegu dwóch nawiasów w tekście.
W języku polskim nawias otwierający jest zawsze poprzedzany odstępem, a tekst wewnątrz nawiasu następuje bez odstępu, odwrotnie postępuje się w przypadku nawiasu zamykającego. Jeśli jednak po nawiasie zamykającym powinien zostać umieszczony znak interpunkcyjny jak np. wykrzyknik, to stawia się go bez odstępu.
Jeśli wstawiany w nawiasie tekst sąsiaduje ze znakiem zapytania, wykrzyknikiem czy wielokropkiem, to taki znak umieszcza się przed tekstem wstawionym w nawiasie, a po nim stawia kropkę np.:
Może powinnaś zadzwonić? (Na pewno czeka niecierpliwie).
Jeśli wstawiony tekst sąsiaduje z kropką, przecinkiem, średnikiem lub myślnikiem, to znak taki umieszcza się po nawiasie kończącym wstawiany tekst:
Nie zadzwoniła (chociaż czekał).
Gdy całe zdanie jest ujęte w nawias, najpierw stawiamy nawias zamykający, a po nim – kropkę:
Należy się codziennie gimnastykować. (Takie zalecenie daje wielu lekarzy).
A nawet, jeśli w nawiasie jest więcej niż jedno zdanie, kolejność ostatnich znaków w języku polskim będzie: nawias, kropka np.:
Należy się codziennie gimnastykować. (Takie zalecenie daje wielu lekarzy. I nic innego nie powiedział ci twój kardiolog).
Używane czasem pojedyncze nawiasy klamrowe lub inne to w istocie raczej elementy graficzne grupujące tekst.
Do zapisu wyliczeń stosuje się czasem po literze lub symbolu pojedynczy zamykający nawias okrągły np.:
Trzy gatunki gryzoni nadają się do hodowli w warunkach domowych:
a) mysz,
b) szczur,
c) królik.
W wyliczeniach po cyfrze z reguły spotyka się kropkę. Typowe wyliczanie po cyfrach i literach powinno wyglądać następująco:
1. Gryzonie
a) mysz
b) szczur
W tego typu zestawieniach nawias może jednak towarzyszyć cyfrze, zwłaszcza jeśli struktura będzie bardziej rozbudowana, jednak cyfra przy kropce oznacza wyższy rząd, np.:
1. Zwierzęta
1) Gryzonie
a) mysz
Podobnie stosuje się również parzyście występujące nawiasy, jednak nie przy wyliczeniach, ale w linii:
Trzy gatunki gryzoni nadają się do hodowli w warunkach
domowych: (1) mysz, (2) szczur, (3) królik.
Dostępność nawiasów w standardzie Unicode
Standard Unicode definiuje bardzo dużo znaków określanych jako nawiasy lub pełniących funkcję nawiasów. Niektóre z nich to nawiasy o kształcie muszli żółwia, inne odmiany to np. nawiasy używane do zapisu indeksów górnych czy dolnych. W standardzie Unicode obok zwykłych nawiasów przewidziane są też specjalne znaki będące liczbami lub małymi literami łacińskimi w nawiasie:
Znaki |
Unicode |
Nazwa unikodowa |
Nazwa polska
|
⑴ – ⒇
|
U+2474 – U+2487 |
PARANTHESIZED DIGIT ONE – NINE PARANTHESIZED NUMBER TEN – TWENTY |
otoczona cyfra jeden – dziewięć otoczona liczba dziesięć – dwadzieścia
|
⒜ – ⒵ |
U+249C – U+24B5 |
PARANTHESIZED LATIN SMALL LETTER A – Z |
otoczona łacińska litera A – Z
|
㈀ – ㉃ |
U+3200 – U+3243 |
PARANTHESIZED HANGUL KIYEOK – CHARACTER O HU PARANTHESIZED IDEOGRAPH ONE – REACH |
|
Typowe nawiasy typograficzne wykorzystywane w systemach komputerowych z zastosowaniem unikodu to:
Znaki |
Unicode |
Nazwa unikodowa |
Nazwa polska[1] |
Zastosowanie
|
⟨ ⟩
|
U+27E8 U+27E9 |
MATHEMATICAL LEFT ANGLE BRACKET MATHEMATICAL RIGHT ANGLE BRACKET
|
matematyczny nawias ostrokątny otwierający matematyczny nawias ostrokątny zamykający |
matematyka, lingwistyka
|
〈 〉
|
U+2329 U+232A |
LEFT-POINTING ANGLE BRACKET RIGHT-POINTING ANGLE BRACKET
|
nawias ostrokątny otwierający nawias ostrokątny zamykający |
wycofane z użycia w składzie matematyki
|
〈 〉
|
U+3008 U+3009 |
LEFT ANGLE BRACKET RIGHT ANGLE BRACKET
|
nawias ostrokątny otwierający nawias ostrokątny zamykający |
systemy pisma CJK
|
< >
|
U+003C U+003E |
LESS-THAN SIGN GREATER-THAN SIGN
|
znak mniejszości znak większości |
informatyka, matematyka
|
‹ ›
|
U+2039 U+203A |
SINGLE LEFT-POINTING ANGLE QUOTATION MARK SINGLE RIGHT-POINTING ANGLE QUOTATION MARK
|
pojedynczy otwierający cudzysłów ostrokątny pojedynczy zamykający cudzysłów ostrokątny |
literatura
|
Nawiasy w matematyce
Również w matematyce nawiasy stosuje się z reguły parzyście, przy czym zamykający nawias jest lustrzanym odbiciem otwierającego. Jako wyjątek można podać na przykład zapis przedziałów.
Nawiasy grupujące wyrażenie
Nawiasy mogą być użyte w celu grupowania wyrażenia i określenia kolejności wykonywania działań matematycznych. Grupowanie może mieć też na celu optyczne rozbicie wyrażenia na logiczne części. Używa się w tym celu zazwyczaj nawiasów okrągłych. W przypadku konieczności użycia kilku nawiasów można w celu odwzorowania hierarchii zastosować nawiasy różnej wielkości lub nawiasy kwadratowe i klamrowe:
- albo
Zapis zbiorów
Do notowania zbiorów używa się nawiasów klamrowych.
Notacja przedziałów
Do zapisu przedziałów używa się trzech różnych konwencji. W przypadku przedziału otwartego półotwartego i zamkniętego można napisać:
Nawiasy klamrowe dla oznaczenia koniunkcji
Ujmując wyrażenia znajdujące się jedno pod drugim w nawiasy klamrowe można zaznaczyć i logiczną koniunkcję. I tak na przykład
- oznacza
Czasem jednak pomijany jest prawy nawias klamrowy, co prowadzi do zapisu:
popularnego zwłaszcza przy zapisie układów równań.
Nawiasy kwadratowe lub okrągłe do zapisu macierzy
Spotyka się też zapis z dwiema pionowymi kreskami:
Pochodne
Wyższe pochodne zapisywane są dla przejrzystości nie przy pomocy kresek, ale liczby arabskiej ujętej w nawias:
Szczególnie użyteczny jest ten zapis, gdy zmienna jest liczba pochodnych:
Inne zastosowania nawiasów
- oznacza kombinację n i k ( i całkowite, ) lub też macierz o dwóch wierszach i jednej kolumnie, czyli wektor
- to iloczyn skalarny x i y, krotka lub funkcja Cantora przyporządkowująca parze liczb naturalnych (lub ich skończonej liczbie) liczbę naturalną. Krotki często też bywają zapisywane w nawiasach okrągłych:
- to komutator dwóch operatorów używany w opisie matematycznym stosowanym w mechanice kwantowej
- to antykomutator, zapisywany alternatywnie jako
- to nawias Poissona, dwuliniowy operator różnicowy stosowany w mechanice Hamiltona
Inne znaki specjalne spełniające rolę nawiasów
Inne również parzyście występujące nawiasy mają charakter specjalnych operatorów lub funkcji:
- oznacza podłogę x, największą liczbę całkowitą mniejszą lub równą x (inne oznaczenie to )
- oznacza sufit x, najmniejszą liczbę całkowitą większą lub równą x
- oznacza wartość bezwzględną z x, macierz ujęta w pionowe kreski: oznacza wyznacznik macierzy. Tej samej symboliki używa się też do zapisu tak odmiennych rzeczy, jak np. moc zbioru czy długość odcinka.
- to zapis normy.
- używane bywa czasami do zapisu multizbiorów np.: Notacja taka pozwala rozróżnic zbiór, gdzie zwyczajowo stosuje się nawiasy klamrowe, od multizbioru.
- ⟅ ⟆ również używane przez niektórych autorów do zapisu multizbiorów np. ⟅⟆
Pojedyncze nawiasy klamrowe oznaczające wybór
Przy definiowaniu funkcji czasem stosowana jest konwencja jak poniżej:
Pojedyncze nawiasy klamrowe grupujące logicznie
W niektórych wypadkach wygodnie jest się posłużyć pojedynczymi nawiasami klamrowymi w celu graficznego oddzielenia fragmentów od siebie. Ta metoda bywa też stosowana w definicjach przy nieco swobodniejszym stylu lub dla wyjaśnienia trudniejszych wzorów. Przykłady:
Użycie nawiasów w językach programowania
W różnych językach programowania nawiasy mają różne znaczenie. Poniższe zestawienia, dalekie od kompletności, daje kilka przykładów konwencji stosowanych w niektórych językach:
Nawiasy okrągłe
Nawiasy kwadratowe
Nawiasy klamrowe
Nawiasy ostrokątne
Faktycznie używane są znaki ASCII mniejszy i większy (<>).
Inne znaki
- W wielu językach programowania używa się znaków tekstowych spełniających w istocie rolę nawiasów (np. DO ... OD (Algol 68), if ... fi (bash)
- Komentarze w języku PL/I mają np. formę /* ... */ zaś w Algol 68 (* ... *)
Emotikony
Z racji swojego kształtu nawiasy, najczęściej okrągłe, wykorzystywane są do opisu emocji (tzw. uśmieszki lub emotikony). Jako przykład można podać:
- :) lub :-) to uśmiech,
- ;) lub ;-) to uśmiech z przymrużeniem oka,
- :( lub :-( to smutek, zmartwienie.
Znaki tego typu należy interpretować jako obróconą o 90° twarz ludzką. Sam nawias to zazwyczaj usta emotikonu, a dywiz symbolizuje nos.
Zobacz też
Przypisy
- ↑ Nazwy polskie zaczerpnięte lub utworzone na podstawie Robert Bringhurst, Elementarz stylu w typografii, Załącznik A, Kraków: Design Plus, 2007, ISBN.