| miasto w gminie miejsko-wiejskiej | |||
 Panorama Bodzentyna | |||
| |||
| Państwo | |||
|---|---|---|---|
| Województwo | |||
| Powiat | |||
| Gmina | |||
| Prawa miejskie |
1355–1870, 1994 | ||
| Burmistrz |
Dariusz Skiba | ||
| Powierzchnia |
8,65 km² | ||
| Populacja (31.12.2021) • liczba ludności • gęstość |
| ||
| Strefa numeracyjna |
+48 41 | ||
| Kod pocztowy |
26-010 | ||
| Tablice rejestracyjne |
TKI | ||
Położenie na mapie gminy Bodzentyn  | |||
Położenie na mapie Polski  | |||
Położenie na mapie województwa świętokrzyskiego  | |||
Położenie na mapie powiatu kieleckiego  | |||
 50°56′27″N 20°57′28″E/50,940833 20,957778
| |||
| TERC (TERYT) |
2604024 | ||
| SIMC |
0230102 | ||
Urząd miejski ul. Suchedniowska 326-010 Bodzentyn | |||
| Strona internetowa | |||
| BIP | |||
Bodzentyn – miasto w Polsce, w województwie świętokrzyskim, w powiecie kieleckim, siedziba gminy miejsko-wiejskiej Bodzentyn.
Pod względem historycznym Bodzentyn leży w Małopolsce, w dawnej ziemi sandomierskiej[2]. Prawa miejskie w latach 1355–1870 i ponownie od 1994. Miasto rządowe Królestwa Kongresowego, położone było w 1827 roku w powiecie szydłowieckim, obwodzie opoczyńskim województwa sandomierskiego[3]. W latach 1975–1998 miasto administracyjnie należało do woj. kieleckiego. Był własnością biskupów krakowskich[4].
Miejscowość jest siedzibą parafii św. Stanisława Męczennika. W strukturze kościoła rzymskokatolickiego parafia należy do metropolii krakowskiej, diecezji kieleckiej, dekanatu bodzentyńskiego.
Jest ośrodkiem usługowym i krajoznawczym[5]. Położony w Górach Świętokrzyskich, u stóp Pasma Klonowskiego, nad Psarką (dorzecze Kamiennej). Znajduje się tu siedziba dyrekcji Świętokrzyskiego Parku Narodowego. W mieście działa Towarzystwo Przyjaciół Bodzentyna[5].
Bodzentyn jest lokalnym węzłem drogowym[5]. Krzyżują się tu drogi wojewódzkie nr 751 (Ostrowiec Świętokrzyski – Suchedniów) i 752 (Górno – Rzepin Pierwszy). Przez miasto przepływa niewielka rzeka Psarka, dopływ Świśliny.
Bodzentyn powstał w 1355 na gruntach wsi Tarczek, który w okresie XII i XIII wieku był ośrodkiem posiadłości biskupich. Przywilej na założenie miasta na prawie magdeburskim biskup Bodzęta otrzymał od króla Kazimierza Wielkiego. Miasto stało się ośrodkiem klucza majątkowego biskupów krakowskich[6].
W 1292 w Bodzentynie zmarł kontrowersyjny biskup krakowski Paweł z Przemankowa[7]
W 1365 biskup Florian z Mokrska wzniósł tu zamek oraz otoczył miasto obronnymi murami[6]. W 1380 Jan Radlica ufundował w Bodzentynie kościół pod wezwaniem św. Krzyża. W 1410 zatrzymał się tu król Władysław Jagiełło, wyprawiający się na Krzyżaków. Król przyjechał tutaj 19 czerwca z Łysej Góry i przez dwa dni przebywał na dworze biskupim, przyjmując posłów od książąt pomorskich[8]. Niedługo później miasto zniszczył pożar. Z tego powodu w 1413 biskup Wojciech Jastrzębiec wyjednał od Jagiełły nowy przywilej, w którym król potwierdził prawo magdeburskie[8].
W 1412 Piotr Wysz rozszerzył posiadłości Bodzentyna o kilkanaście łanów[6]. W tym samym czasie sąsiedni Tarczek, który utracił na rzecz Bodzentyna znaczną część obszaru, został zdegradowany do rzędu wsi[9]. Biskup Wysz nadał Bodzentynowi prawo wyrębu drzewa i wypasu bydła, wyłączność na handel solą i mięsem, a także monopol na wyrób trunków w promieniu jednej mili. Biskup ustanowił w Bodzentynie targ oraz dwa jarmarki[6].
.jpg)
Przywileje królewskie z 1468 i 1698 spowodowały zwiększenie liczby jarmarków do sześciu. W latach 1533 i 1575 Bodzentyn otrzymał przywileje zwalniające z opłat wjazdowych i przejazdowych. Został zwolniony m.in. od cła solnego w Wiślicy. W latach: 1430 (lub 1420[10]), 1510, 1548, 1601 i 1637 powstały cechy szewców, prasołów, kowali, krawców, sukienników i rzeźników. Przedstawiciele mniej licznych rzemiosł zostali zrzeszeni w cechu kowali[6] lub w cechu „Wielkim”, powstałym w 1494 roku[10]. W 1645 miasto miało 14 kowali, 5 ślusarzy oraz znaczną liczbę rzemieślników usługowych innych profesji[6].
W 1450 Zbigniew Oleśnicki ufundował w Bodzentynie gotycką kolegiatę[6]. W drugiej połowie XVI wieku zamek w Bodzentynie został przebudowany na pałacową rezydencję. W tym samym czasie powstał drugi rynek. Miasto otrzymało też wodociąg oraz łaźnię, wybudowane staraniem burmistrza Jana Kołka[6].
Z Bodzentyna pochodził urodzony w 1570 roku Jakub Janidło, trzykrotny rektor Akademii Krakowskiej w latach 1614–1619[11]. W Bodzentynie mieszkał i zmarł w 1577 sekretarz królewski, biskup i uczony Franciszek Krasiński. Tu również 17 marca 1642 zakończył życie kanclerz wielki koronny Jakub Zadzik[8].
Od 1640 Bodzentyn wysyłał jednego kandydata na studia bakalarskie do Akademii Krakowskiej. Po zdobyciu wykształcenia był on zatrudniany w miejscowej szkole[6]. W 1670 w Bodzentynie wzniesiono obszerny ratusz z wysoką wieżą i zegarem. Fundatorem okazałej budowli był biskup Andrzej Trzebicki[8]. Od 1692 miasto posiadało fundację Jana Łuczkiewicza wspierającą rzemiosło, nauczycieli i uczniów. W czasie reformacji znajdowała się tu siedziba sądu biskupiego, który zajmował się sprawami odstępstw od wiary katolickiej[6].
W czasie potopu szwedzkiego miasto nie poniosło większych szkód. Wkrótce później zostało jednak dotknięte przez klęski żywiołowe, które spowodowały zmniejszenie się liczby mieszkańców[6]. W latach 1662–1663 Bodzentyn miał 134 domy i ok. 850 mieszkańców. W 1674 był zamieszkiwany już tylko przez ok. 540 osób[6].
W XVIII i XIX w. Bodzentyn stał się lokalnym ośrodkiem przemysłowym. Działały tutaj kuźnice, a także fabryka luster i porcelany[12]. W mieście funkcjonowały fabryki sukienne i rzeźbiarskie oraz cegielnie[8]. Fabryki żelaza urządzał w okolicy biskup Konstanty Felicjan Szaniawski, znacznie podnosząc dochody miasta[8].
Ostatnim z biskupów krakowskich, który mieszkał w Bodzentynie był Kajetan Ignacy Sołtyk. W 1797, na mocy konwencji rozbiorowej, miasto przeszło na własność rządu[8]. W 1832 rozebrano ratusz, a w 1836 część murów miejskich z Bramą Opatowską[8]. Według spisu z 1827 w Bodzentynie były 203 domy i 1050 mieszkańców[8]. W 1833 urodził się tu malarz Józef Szermentowski[12].
Miasto wyróżniło się czynnym udziałem mieszkańców w powstaniu styczniowym[6]. W noc wybuchu powstania, Bodzentyn został zaatakowany przez powstańców, pod dowództwem braci Dawidowiczów. Oddział złożony był z pracowników zakładów suchedniowskich. Bitwa pozostała nierozstrzygnięta, a zarówno powstańcy, jak i rosyjski garnizon, opuścili miasto. 23 stycznia 1864, w pierwszą rocznicę bitwy, odbyła się tu defilada oddziałów powstańczych, którą odebrał generał Józef Hauke-Bosak. Generał odczytał rozkaz Romualda Traugutta i podziękował podkomendnym za ich postawę w bitwach pod Iłżą i pod Cisowem[12]. W 1868 miasto zamieszkiwało 1469 mieszkańców, w tym 428 Żydów[13]. Dwa lata później w efekcie reformy administracyjnej Bodzentyn utracił prawa miejskie i stał się osadą[6]. Zdecydowana większość mieszkańców zajmowała się rolnictwem. W niewielkim stopniu rozwinęło się rzemiosło. Handel pozostawał w całości w rękach ludności żydowskiej.
Początek XX wieku przyniósł ze sobą dalszy wzrost ludności. W 1909 Bodzentyn liczył już 3316 stałych mieszkańców, z czego 1474 Żydów, 9 prawosławnych i 6 protestantów[13]. 20 czerwca 1917 drewnianą w większości zabudowę miejscowości strawił pożar. Uszkodzeniu uległ dach kościoła parafialnego. Doszczętnie spłonęła synagoga przy ulicy Bożniczej.
.jpg)
Według pierwszego międzywojennego spisu z 1921 osada liczyła 3570 mieszkańców[6], a w przededniu wojny 3853 osoby[6].
W okresie II wojny światowej Bodzentyn był silnym ośrodkiem ruchu partyzanckiego w Górach Świętokrzyskich, wielu jego mieszkańców wstąpiło do leśnych oddziałów. Walczyli m.in. pod dowództwem Jana Piwnika „Ponurego”. Na odległym od miasta o kilka kilometrów Wykusie, znajdowała się duża leśna baza żołnierzy AK. Dlatego też 1 czerwca 1943, w ramach represji i w odwecie za działalność partyzancką bodzentynian Niemcy przeprowadzili w mieście pacyfikację. Ich silny oddział, stacjonujący w Świętej Katarzynie o świcie okrążył miasto i dokonał rewizji wszystkich domostw i obejść. Niemal wszystkich mieszkańców, z wyjątkiem drobnych dzieci, spędzono na rynek. Tutaj kolejno sprawdzano ich tożsamość i korzystając z informacji szpicli dokonywano egzekucji wybranych osób z użyciem amunicji dum-dum. Tego dnia zginęło w mieście łącznie 39 osób. Wszyscy pochowani zostali we wspólnej mogile i dopiero po wojnie dokonano ekshumacji i indywidualnych pochówków ofiar na cmentarzu parafialnym[14].
Okupanci niemieccy utworzyli w miejscowości getto dla Żydów z Bodzentyna, Łodzi, Kielc i Płocka (ok. 700 osób), które liczyło ogółem ok. 3 tys. osób[15]. We wrześniu 1942 roku, podczas likwidacji getta, jego mieszkańcy zostali popędzeni (w tym Dawid Rubinowicz) do stacji kolejowej w Suchedniowie, a stamtąd wywiezieni do obozu zagłady w Treblince.
W 1946 Bodzentyn zamieszkiwało już tylko 2100 mieszkańców[6]. Po wojnie powstały winiarnia, przetwórnia owoców, zakłady mleczarskie i cegielnia, a także spółdzielnie szewców oraz tkacka. W 1960 Bodzentyn miał 2970 mieszkańców[6]. 50% ludności nadal utrzymywało się w tym czasie z rolnictwa[6].
W 1994 Bodzentyn odzyskał utracone prawa miejskie[16].
W XIV wieku miasto nosiło nazwę Bodzęcin, od imienia założyciela, biskupa Bodzęty (Bodzanty). Współczesna nazwa utrwaliła się na skutek pisowni dokumentów łacińskich (Bodzentin w 1439)[17]. W gwarze ludowej utrzymuje się nazwa Bozecin[17]. Pod koniec XIX wieku w użyciu były wariantywne formy: Bożęcin i Borzęcin[18].
Według danych z 31 grudnia 2010 r. miasto zajmowało powierzchnię 8,65 km²[19] i liczyło 2223 mieszkańców, z czego liczba mężczyzn wynosiła 1055 osób (47,5%), zaś kobiet – 1168 (52,5%)[20]. Gęstość zaludnienia wynosiła 257 osób/km².
Przez miasto przechodzą: 
niebieski szlak turystyczny im. E. Wołoszyna z Wąchocka do Cedzyny, 
zielony szlak turystyczny ze Starachowic do Łącznej, oraz 
czerwony szlak rowerowy z Cedzyny do Nowej Słupi.
W mieście działa klub piłki nożnej, Łysica Bodzentyn, założony w 1948 roku.
| Miasta |
|
|---|
Uczę się języka hebrajskiego. Tutaj go sobie utrwalam.
Zawartość tej strony pochodzi stąd.
