Zbigniew Cybulski
Ilustracja
Popiersie Zbigniewa Cybulskiego w Alei Sław na Skwerze Harcerskim im. Szarych Szeregów w Kielcach
Imię i nazwisko

Zbigniew Hubert Cybulski

Data i miejsce urodzenia

3 listopada 1927
Kniaże

Data i miejsce śmierci

8 stycznia 1967
Wrocław

Zawód

aktor teatralny i filmowy

Współmałżonek

Elżbieta Chwalibóg (1960−1967)

Lata aktywności

1953–1967

Zespół artystyczny
Teatr Wybrzeże w Gdańsku,
(1953–1955 i 1958–1960),
Teatr Bim-Bom w Gdańsku,
(1954–1960),
Kabaret Wagabunda w Warszawie,
1960,
Teatr Ateneum w Warszawie,
(1960–1963)
Odznaczenia
Krzyż Oficerski Orderu Odrodzenia Polski Złota Odznaka im. Janka Krasickiego
Multimedia w Wikimedia Commons
Cytaty w Wikicytatach
Tablica pamiątkowa poświęcona aktorowi na ścianie budynku Wrocławskiej Wytwórni Filmów Fabularnych
Mural przedstawiający Zbigniewa Cybulskiego w scenie z filmu Popiół i diament, ulica Srebrzyńska w Łodzi

Zbigniew Hubert Cybulski (ur. 3 listopada 1927 w Kniażem, zm. 8 stycznia 1967 we Wrocławiu) – polski aktor teatralny i filmowy, uznawany za jednego z najwybitniejszych i najpopularniejszych polskich aktorów[1].

Ukończył Państwową Wyższą Szkołę Aktorską w Krakowie, występując następnie m.in. w gdańskim Teatrze Wybrzeże czy warszawskim Teatrze Ateneum. Współtworzył wraz z Bogumiłem Kobielą teatr studencki Bim-Bom. Grał postacie młodych buntowników w takich filmach, jak m.in. Koniec nocy, Pociąg czy Niewinni czarodzieje. Za największe osiągnięcie aktora uznawana jest rola w filmie Popiół i diament z 1958 w reżyserii Andrzeja Wajdy[2], która skłaniała krytyków do porównywania go z amerykańskim aktorem Jamesem Deanem[3].

W późniejszych swoich rolach starał się unikać identyfikowania z filmową postacią Popiołu i diamentu, proponując odmienne typy grając w filmach takich jak m.in.: Jak być kochaną, Giuseppe w Warszawie, Rękopis znaleziony w Saragossie czy Salto[4][5]. Uległ poważnemu wypadkowi, kiedy dostał się pod koła pociągu na terenie wrocławskiego dworca kolejowego, skąd został przewieziony do szpitala, gdzie zmarł. Do legendy Cybulskiego nawiązał zarówno Wajda w filmie Wszystko na sprzedaż[6], jak i Jan Laskowski w montażu sekwencji filmowych Zbyszek[7].

Kariera aktorska

Zbigniew Cybulski urodził się 3 listopada 1927[8] na Pokuciu, gdzie mieli majątek jego dziadkowie – Józef Jaruzelski (1871–1939), podpułkownik Wojska Polskiego oraz Izabela z domu Krzysztofowicz, jedyna córka bogatego ormiańskiego ziemianina Mikołaja Krzysztofowicza. Przed II wojną światową mieszkał z rodzicami i bratem na nowo wybudowanym osiedlu na Żoliborzu, ale wszystkie wakacje i ferie spędzał w rodzinnym dworze w Kniażem. W czerwcu 1939 r. skończył szkołę powszechną i zdał, wraz ze swoim kuzynem Andrzejem Jaruzelskim, egzamin do szkoły kadetów we Lwowie. Nauki nie podjął ze względu na wybuch wojny[9][10].

Czas okupacji spędził bez rodziców. Ojciec, który jako urzędnik MSZ towarzyszył wraz z korpusem dyplomatycznym ministrowi Józefowi Beckowi, przedostał się przez Rumunię do Francji. Matka, wraz z dwiema siostrami, również starała się przedostać do Rumunii, ale w Pistuniu została aresztowana przez Sowietów i wywieziona do Kazachstanu. Granicę tę próbował przekroczyć także dziadek, Józef Jaruzelski, ale zaginął, najprawdopodobniej zastrzelony przez żołnierzy sowieckich. Zbigniew wraz z bratem Antkiem trafił do babci w Kołomyi, a stamtąd do Grójca, gdzie mieszkał do końca wojny[9]. Po wojnie rodzice wrócili do kraju i osiedli najpierw w Dzierżoniowie, a następnie Katowicach[11].

Dyplom absolwenta gimnazjum im. Jędrzeja Śniadeckiego (obecnie I Liceum Ogólnokształcące im. Jędrzeja Śniadeckiego) w Dzierżoniowie Zbigniew Cybulski uzyskał w 1947[8]. Potem rozpoczął studia na Wydziale Konsularnym krakowskiej Akademii Handlowej, by przenieść się potem na Wydział Dziennikarski Wyższej Szkoły Nauk Społecznych w Krakowie[12]. Ostatecznie ukończył w 1953 studia aktorskie w Państwowej Wyższej Szkole Aktorskiej w Krakowie[1][13]. W tym samym roku zadebiutował w Teatrze Wybrzeże w Gdańsku w sztuce Intryga i miłość Friedricha Schillera[14].

Pierwsze role filmowe

Pierwsza jego rola filmowa przypadła na 1954, kiedy wystąpił w Pokoleniu Andrzeja Wajdy. Zagrał w nim niewielką rolę Kostka, chłopaka z Woli, który gra w pikuty z kolegami oraz biegnącego z nimi w stronę nasypu kolejowego. Jak pisał krytyk filmowy Konrad Eberhardt, już w tym filmie dała się zauważyć jego naturalność i spontaniczność, chłopca „sprężonego w sobie, a zarazem swobodnego”[15]. W tym samym roku wystąpił w innym filmie Kariera Jana Koechera, jednak jego nazwisko zostało usunięte z czołówki[16]. Wówczas, razem z Bogumiłem Kobielą, założył artystyczny teatrzyk studencki Bim-Bom w Gdańsku, którego został dyrektorem[17].

Po rolach w takich filmach, jak Trzy starty (Nowela kolarska) w reżyserii Stanisława Lenartowicza[18] oraz Tajemnica dzikiego szybu Wadima Berestowskiego[19], otrzymał szansę zagrania głównej roli w dziele Juliana Dziedziny, Pawła Komorowskiego i Walentyny Uszyckiej, Koniec nocy z 1956. Fabularny reprezentant tzw. „czarnej serii” według scenariusza Marka Hłaski, portretował zachowanie ludzi warszawskiego marginesu. Grając skonfliktowanego z prawem kierowcę ciężarówki, wystąpił obok takich młodych aktorów, jak Ryszard Filipski, Adam Fiut czy Roman Polański[20]. W 1958 wystąpił w innym filmie według scenariusza Hłaski, Ósmy dzień tygodnia Aleksandra Forda, otrzymując główną rolę męską – chłopaka wegetującego w zrujnowanym mieszkaniu u boku swojej dziewczyny (Sonja Ziemann). Film podejmował jednak kontrowersyjny temat[jaki?], co spowodowało wydanie zakazu jego rozpowszechniania[21].

Film Popiół i diament

Przełomem dla niego okazała się rola w filmie Popiół i diament[22], który zdaniem Iwony Kurz wzbudził niespotykaną do tej pory dyskusję w polskiej prasie[22]. Do głównej roli Maćka Chełmickiego, członka podziemia antykomunistycznego, który ma wykonać wyrok śmierci na lokalnym sekretarzu partii komunistycznej, Szczuce, reżyser Andrzej Wajda chciał początkowo wybrać innego aktora Tadeusza Janczara, jednak za namową drugiego reżysera Janusza Morgensterna obsadził w tej roli Cybulskiego[23]. Wbrew intencji kostiumolog, Katarzyny Chodorowicz, która zamierzała go ucharakteryzować, odtwórca głównej roli zdecydował się grać w swoim ubraniu: kurtce, dżinsach i pionierkach[24]. Cybulski dokonał kolejnego wyboru: mimo protestów reżysera zagrał w czarnych okularach[23]. Eberhardt tak scharakteryzował jego grę w tym filmie:

Ustawicznie waha się pomiędzy skrajnościami: stanem uspokojenia i rozluźnienia a wybuchem; bezruchem a gwałtownością gestu; oszczędnością, dyskrecją w uzewnętrznianiu uczuć i nagłym obnażeniem się, niemal ekshibicjonizmem[25].

Demonstracyjna współczesność roli granej wówczas przez niego przywoływała krytykom kreacje grane przez innego aktora Jamesa Deana, również noszącego przyciemnione okulary. Cybulski przyznawał, że obaj posługiwali się podobną metodą, lecz o ile Dean przedstawiał „ludzi zwichniętych”, o tyle on – „ludzi, którzy nie potrafili dorównać kroku naszym przemianom”[26].

Rola Cybulskiego wywołała ożywioną reakcję dziennikarzy, krytyków i widzów. Niewielu, jak np. Zygmunt Kałużyński, ironicznie postrzegało go jako „jazzowego egzystencjalistę”[27]. Większość odczytała postać Maćka jako osobę przewyższającą moralnie Szczukę, do czego przyczyniła się scena, w której Maciek i jego kompan Andrzej (Adam Pawlikowski) wspominają poległych przyjaciół z użyciem szklaneczek z zapalonym spirytusem[27]. Pomimo że Cybulski ukrywał swój wzrok za ciemnymi okularami, Stanisław Grochowiak w recenzji filmu tak konstatował:

Z Polski – ze środka Europy patrzą niespokojne oczy[28].

Pozostałe role filmowe

Rola Maćka Chełmickiego odbiła się na karierze Cybulskiego, który był kojarzony z jedną kreacją. Aktor próbował zerwać z wizerunkiem romantycznego utracjusza jeszcze w 1959, kiedy w filmie Krzyż Walecznych Kazimierza Kutza wcielił się w rolę zootechnika Więcka, przeciwnego podporządkowaniu życia mieszkańców powojennego miasteczka na Ziemiach Odzyskanych, wojskowym rygorom[29]. W tym samym roku wystąpił w dziele Jerzego Kawalerowicza Pociąg, gdzie grał byłego kochanka bohaterki (Lucyna Winnicka)[30].

Okazją do zerwania z wizerunkiem znanym z Popiołu i diamentu stał się liryczno-sentymentalny film Janusza Morgensterna Do widzenia, do jutra. Cybulski wraz z Kobielą napisali dialogi do tego filmu, w którym Cybulski zagrał główną rolę – studenta Jacka, próbującego zdobyć sympatię córki francuskiego dyplomaty Margueritte (Teresa Tuszyńska). Cybulski pragnął bronić swojego lirycznego wizerunku z teatrzyku „Bim-Bom”, jednak ta rola była postrzegana jako nadmiernie sentymentalna[31]. W tym samym roku Cybulski zagrał epizodyczne role, w filmach: Niewinni czarodzieje oraz Rozstanie (w tym ostatnim grał autoironicznie „znanego aktora”)[32][33].

Autoironiczny ton znalazł odpowiedni wyraz w filmie Jak być kochaną. W tym filmie aktor zagrał ukrywanego przez główną bohaterkę (Barbara Krafftówna) aktora teatralnego Wiktora Rawicza, który jak napisał krytyk Mirosław Przylipiak:

Nie jest gotowym do czynu spiskowcem, lecz pijanym kabotynem[34].

Sekwencja w barze okazywała się parodią analogicznej sceny z Popiołu i diamentu; nieogolony, brudny Rawicz opowiada swoim słuchaczom historię swojego rzekomego bohaterskiego wyczynu, spotkawszy się z racji swojego wyglądu z drwiną[34]. Również epizod w filmie Miłość dwudziestolatków, w którym odtwarzał rolę zdobywającego się na dyskretny heroizm Polaka, upokorzonego później przez okazałą studentkę i jej kolegów, obalał mit Popiołu i diamentu. Bohater dręczony był bowiem koszmarami z powodu niedokończonej egzekucji[35].

Chłodno przez krytykę filmową została przyjęta natomiast seria filmów reżyserów Jerzego Stefana Stawińskiego oraz Aleksandra Ścibora-Rylskiego[36]. W filmach obyczajowych takich jak: Rozwodów nie będzie czy Pingwin, Stawińskiego oraz Ich dzień powszedni Ścibora-Rylskiego – zaproponował on szereg kreacji negatywnych. W filmie Rozwodów nie będzie – uosabiał natrętnego klienta biura matrymonialnego, w Pingwinie – podstarzałego, odizolowanego od otoczenia studenta, natomiast w Ich dniu powszednim – parodystyczną kreację nieudolnego męża i kochanka[37], a w filmie Zbrodniarz i panna zagrał odmienną postać – milicjanta eskortującego kasjerkę zdolną rozpoznać niebezpiecznego bandytę[38].

W Rękopisie znalezionym w Saragossie aktor zagrał jedyną swoją rolę filmową (Alfons van Worden) w kostiumie historycznym, występując zarazem bez swoich charakterystycznych okularów[39][40]. W filmie Giuseppe w Warszawie natomiast wcielił się w bohatera tragicznego, kreując tchórza niepotrafiącego odnaleźć się w konspiracji, podczas hitlerowskiej okupacji Warszawy. Jego kreacja, nieprzystająca do tradycyjnie pojmowanych męskich ról społecznych, została przeciwstawiona roli jego siostry, którą uosabiała Elżbieta Czyżewska[41]. Kolejną rolę aktor zagrał w filmie Salto. Jako uciekający przed pościgiem Kowalski-Malinowski wkraczał w życie społeczności miasteczka, zwodząc otoczenie swym strachem, by zostać zdekonspirowanym przez żonę jako „dziwkarz i łazęga”[42]. Natomiast w filmie Szyfry wcielił się w rolę starszego syna repatrianta Tadeusza granego przez Jana Kreczmara. Obaj nie znajdują – przynajmniej początkowo – porozumienia. Cybulski, noszący w Szyfrach imię Maciek, opowiada ojcu historię zmarłego dziecka zabitego na rozkaz działaczy podziemia, konkludując to słowami:

I tak nie zrozumiesz, co znaczy przyjąć nieprawdziwe życie za jedyne prawdziwe.

Zdaniem krytyka Tadeusza Lubelskiego trafnie podsumowywało to degradację aktora skazanego na bycie człowiekiem jednej roli[43].

Dzięki zdobytemu uznaniu otrzymywał role także w produkcjach zagranicznych: np. francuskich filmach Herbata z miętą oraz Lalka, a także w szwedzkim filmie Kochać[44]. Wystąpił również w filmie Mistrz jako reżyser spektaklu[45], a także w filmie Jowita, gdzie zagrał trenera sportowca, którego grał Daniel Olbrychski; głos zmarłego podczas opracowania tego filmu Cybulskiego dubbingował w sekwencji, w filharmonii Stanisław Wyszyński[46]. Ostatnią jego rolą była epizodyczna kreacja w filmie Morderca zostawia ślad, gdzie jego głos dubbingował z kolei Tadeusz Łomnicki[47]. Miał także zagrać w filmie z Marleną Dietrich, lecz realizacja tego projektu okazała się niemożliwa z powodu jego śmierci[48].

Role teatralne

Udzielał się również jako aktor teatralny. W 1953 nawiązał współpracę z Teatrem Wybrzeże w Gdańsku, gdzie grał w takich sztukach jak: Poszukiwacze w reżyserii Łazarza Kobryńskiego, Mazepa w reżyserii Zdzisława Karczewskiego, Tragedia Optymistyczna w reżyserii Lidii Zamkow, Grzech w reżyserii Juliusza Lubicza-Lisowskiego, Ballady i romanse w reżyserii Irmy Czajkowskiej, Jonasz i Błazen, którą sam reżyserował, Kapelusz pełen deszczu w reżyserii Andrzeja Wajdy, Król we własnej reżyserii, wreszcie Pierwszy dzień wolności[49].

Na początku lat 60. aktor przeniósł się do Warszawy, gdzie występował w Kabarecie Wagabunda oraz Teatrze Ateneum. Grał tam w takich sztukach, jak: Dwoje na huśtawce w reżyserii Andrzeja Wajdy, Kram z piosenkami w reżyserii Barbary Fijewskiej, Requiem dla zakonnicy w reżyserii Jerzego Markuszewskiego oraz Inkarno w reżyserii Wandy Laskowskiej. W ramach szczecińskich Teatrów Dramatycznych wystawił również w 1963 Piątą kolumnę[49]. Występował również w spektaklach Teatru Telewizji, m.in. w sztukach Murowane alibi, Podwórko, Romans prowincjonalny czy Zatrzaśnij ostatnie drzwi[49]. Miał wystąpić w telewizyjnej wersji sztuki Tramwaj zwany pożądaniem Tennessee Williamsa w Stanach Zjednoczonych, jednak jego śmierć uniemożliwiła realizację tego planu[50].

Rodzina i życie osobiste

30 sierpnia 1960 roku w Sopocie zawarł związek małżeński z Elżbietą Chwalibóg[51], studentką Akademii Sztuk Pięknych i koleżanką z kabaretu Bim-Bom, siostrą aktorki Marii Chwalibóg[11]. Elżbieta, tak jak Zbigniew, pochodziła z rodziny ziemiańskiej. Dzieciństwo wraz z rodzeństwem spędziła w majątku rodziców w Mysłowie, w powiecie łukowskim[52]. Wesele odbyło się w kaszubskiej wsi Chmielno[52]. Wzięło w nim udział wielu artystów z całej Polski. Z małżeństwa z Elżbietą Chwalibóg miał syna, Macieja (ur. 30 stycznia 1961, zm. 19 lutego 2016)[53].

Zbigniew Cybulski był kuzynem Wojciecha Jaruzelskiego[54]. Matka aktora, Ewa (1903–1987), nosiła nazwisko rodowe Jaruzelska[55] i była córką Izabeli z Krzysztofowiczów (rodzina polskich Ormian) i Józefa Jaruzelskiego[54]. Niektórzy spośród biografów Cybulskiego z powodu zbieżności imion i nazwisk mylnie utożsamiają pedagoga Wojciecha Jaruzelskiego z Dzierżoniowa z generałem Wojciechem Jaruzelskim (chociaż był on także daleko spokrewniony z Cybulskim)[56]. Ojcem aktora był Aleksander Cybulski (1896–1965), przed wojną urzędnik Ministerstwa Spraw Zagranicznych[57]. Cybulski miał jednego młodszego brata Antoniego (1931–2009), który z zawodu był prawnikiem[57].

Jak wynika ze wspomnień księdza Stanisława Sierli oraz reżysera Tadeusza Jurasza, Cybulski był człowiekiem religijnym[58][59].

Śmierć

Tablica pamiątkowa na 3 peronie dworca Głównego PKP we Wrocławiu, gdzie zginął Cybulski, 1997
Widok na tablicę (2014)
Widok na tablicę oraz oznaczenie peronu 3 (2023)

Zbigniew Cybulski prowadził bardzo intensywny tryb życia. Przemieszczał się po całym kraju jeżdżąc pociągami, do których zazwyczaj wskakiwał w ostatnim momencie[60]. Podobne sceny pojawiają się w wielu filmach, w których zagrał, np. w filmie Pociąg konduktor parokrotnie zwraca mu uwagę, kończąc kwestią w 77. minucie filmu:

Wsiadaj pan, no wsiadaj pan! Koniecznie chce pan trafić do szpitala[60].

Film Salto rozpoczyna się sceną, w której Cybulski wyskakuje z pociągu, a kończy sceną, w której wskakuje do pociągu[61], w filmie Pokolenie Cybulski w jednej z pierwszych scen wskakuje z kolegami na pociąg towarowy wiozący węgiel w celu jego kradzieży[62], a w filmie Ich dzień powszedni biegnąc w stronę odjeżdżającego pociągu z żoną, zostaje powstrzymany przez kolejarza, który mu mówi:

Co pan? Dokąd? W biegu? Życie panu niemiłe? Nie wolno.

8 stycznia 1967 Cybulski był w towarzystwie Alfreda Andrysa na dworcu Wrocław Główny, wracając z kręconych dzień wcześniej zdjęć do filmu Morderca zostawia ślad[a][63]. Próbując wskoczyć do rozpędzającego się pociągu ekspresowego „Odra” odjeżdżającego z 3. peronu o godz. 4:20 do Warszawy, Cybulski wpadł między wagon i peron oraz został uderzony schodami kolejnego wagonu[63]. Po wypadku był przytomny, ale doznał ciężkich obrażeń ciała (głowy, klatki piersiowej oraz pęknięcia wątroby)[64][63]. Zmarł w Szpitalu Specjalistycznym im. Ludwika Rydygiera we Wrocławiu po trwającej godzinę walce o życie, około godz. 5:25 przy ratującym go dr. Zygmuncie Sicińskim[63][65]. Przyczyną jego pośpiechu była próba sztuki „Tajemnica starego domu” Pancza Panczewa w Teatrze Telewizji, której premiera miała się odbyć 23 stycznia[64].

Pogrzeb

Pomnik na grobowcu Zbigniewa Cybulskiego w Katowicach

Ceremonia pogrzebowa odbyła się 12 stycznia, zgodnie z wolą jego najbliższej rodziny w Katowicach[66]. Między władzami państwowymi (które nie chciały zezwolić na katolicki pogrzeb) i rodziną miał miejsce spór o sposób pochówku[58]. Porozumieniem obu stron sporu było rozwiązanie kompromisowe, w postaci dwóch ceremonii kościelnej i świeckiej[58]. Zanim przewieziono ciało Zbigniewa Cybulskiego do Radiowego Domu Muzyki im. Grzegorza Fitelberga (ul. Plebiscytowa 3), odbyły się wcześniej uroczystości kościelne[67]. W Katedrze Chrystusa Króla w Katowicach, celebrowano mszę świętą żałobną przez proboszcza Rudolfa Adamczyka, w asyście kapłanów. Po mszy świętej przemówił biskup Herbert Bednorz, który w serdecznych słowach pożegnał aktora, stwierdzając[67]:

Dla ludzi wierzących śmierć nie jest końcem życia, bo jak mówi autor prefacji we mszy świętej żałobnej: „życie się zmienia, lecz nie ginie” i to stanowi podstawę ufności i spokoju w przeżywaniu faktu śmierci drogich nam osób. Stanowi także jedną z podstaw optymistycznej wizji naszego życia.

Następnie trumna okryta biało-czerwoną flagą była wystawiona w sali koncertowej Radiowego Domu Muzyki im. Grzegorza Fitelberga, przy której warty honorowe pełnili m.in. wybitni aktorzy i reżyserzy[68]. W dalszej części ceremonii pogrzebowych trumnę z jego ciałem w orszaku odprowadzono na miejsce pochówku, przy udziale najbliższej jego rodziny (żony z synem, matki i brata) oraz licznym udziale wybitnych aktorów i reżyserów, takich jak m.in. Gustaw Holoubek, Aleksandra Śląska, Alina Janowska, Elżbieta Kępińska, Bogumił Kobiela, Jacek Fedorowicz, Daniel Olbrychski, Kalina Jędrusik, Lucyna Winnicka, Jerzy Kawalerowicz czy Stanisław Lenartowicz oraz szeregu jego wielbicieli[66]. Zmarłego pożegnał w imieniu twórców filmowych Gustaw Holoubek i Jerzy Afanasjew[66]. Pożegnalne przemówienie nad otwartą mogiłą wygłosił Tadeusz Zaorski, który m.in. powiedział[68]:

Kultura polska, a w szczególności sztuka filmowa, poniosły niepowetowaną stratę. Jego śmierć okryła żałobą i pogrążyła w żalu miliony widzów kinowych na różnych kontynentach – tam gdzie przy jego wydatnym udziale docierała polska sztuka filmowa.

Przy dźwiękach Marszu żałobnego Fryderyka Chopina, został pochowany na cmentarzu przy ul. Henryka Sienkiewicza w Katowicach w grobowcu rodzinnym[68].

W 2007 na grobowcu tym postawiono głaz z krzyżem i płaskorzeźbą przedstawiającą aktora[69]. W grobowcu tym pochowano również jego rodziców oraz brata[70].

Filmografia

Filmy fabularne
Rok Tytuł Reżyseria Rola
1955 Pokolenie Andrzej Wajda Kostek
Kariera Jan Koecher pasażer autobusu
Trzy starty (Nowela kolarska) Stanisław Lenartowicz Mietek Leśniak
1956 Tajemnica dzikiego szybu Wadim Berestowski górnik
1957 Wraki Ewa i Czesław Petelscy Rafał Grabień
Koniec nocy Paweł Komorowski, Julian Dziedzina Romek
1958 Ósmy dzień tygodnia Aleksander Ford Piotr Terlecki
Popiół i diament Andrzej Wajda Maciek Chełmicki
1959 Krzyż Walecznych Kazimierz Kutz Więcek
Pociąg Jerzy Kawalerowicz Staszek
1960 Do widzenia, do jutra Janusz Morgenstern Jacek
Niewinni czarodzieje Andrzej Wajda Edmund
1961 Rozstanie Wojciech Jerzy Has znany aktor
Herbata z miętą (Le thé à la menthe) Pierre Kafian człowiek w kawiarni
1962 Lalka (La Poupée) Jacques Baratier Dyktator Prado Roth / Rewolucjonista Coral
Miłość dwudziestolatków (L’amour à 20 ans) Andrzej Wajda Zbyszek
1963 Jak być kochaną Wojciech Jerzy Has Wiktor Rawicz
Ich dzień powszedni Aleksander Ścibor-Rylski Andrzej
Zbrodniarz i panna Janusz Nasfeter Jan Ziętek
Milczenie Kazimierz Kutz Roman
1964 Rozwodów nie będzie Jerzy Stefan Stawiński Gruszka
Kochać (Att älska) Jörn Donner Fredrik
Giuseppe w Warszawie Stanisław Lenartowicz Staszek
1965 Rękopis znaleziony w Saragossie Wojciech Jerzy Has Alfons van Worden
Pingwin Jerzy Stefan Stawiński Łukasz Broda
Salto Tadeusz Konwicki Kowalski/Malinowski
Sam pośród miasta Halina Bielińska Konrad
1966 Jutro Meksyk Aleksander Ścibor-Rylski Jańczak
Przedświąteczny wieczór Jerzy Stefan Stawiński kolega Zapały
Mistrz Jerzy Antczak reżyser
Iluzja Konstanty Ciciszwili kochanek
Szyfry Wojciech Jerzy Has Maciek
1967 Cała naprzód Stanisław Lenartowicz Janek
Morderca zostawia ślad Aleksander Ścibor-Rylski Rodecki
Jowita Janusz Morgenstern Edward Księżak

Teatr

Role teatralne[49]
Rok Sztuka Autor Reżyseria Rola Teatr
1953 Przyjaciele Aleksander Fredro Jerzy Kaliszewski Smakosz PWST w Krakowie
Poszukiwacze Aleksander Kron Łazarz Kobryński Mechti Aga Rustambejli Teatr Wybrzeże w Gdańsku
1954 Mazepa Juliusz Słowacki Zdzisław Karczewski Mazepa
1955 Grzech Stefan Żeromski Juliusz Lubicz-Lisowski Witold Bukowicz
Ballady i romanse Aleksander Maliszewski Irma Czaykowska Józef
1958 Jonasz i błazen Jerzy Broszkiewicz Zbigniew Cybulski,
Bogumił Kobiela
1959 Kapelusz pełen deszczu Michael Vincente Gazzo Andrzej Wajda Johnny Pope
Król Paul Emanuel Aréne,
Gaston Arman de Caillavet,
Robert de Flers
1960 Pierwszy dzień wolności Leon Kruczkowski Zygmunt Hübner Jan
Dwoje na huśtawce William Gibson Andrzej Wajda Jerry Teatr Ateneum w Warszawie
1961 Kram z piosenkami Leon Schiller Barbara Fijewska
1962 Requiem dla zakonnicy William Faulkner Jerzy Markuszewski Gowan Stevens
1963 Inkarno Kazimierz Brandys Wanda Laskowska Anatol
Piąta kolumna Ernest Hemingway Zbigniew Cybulski Filip Rawlings Teatr Polski w Szczecinie
Role w Teatrze Telewizji[49]
1961 Arlekinada Terence Rattigan Andrzej Munk reżyser
Zatrzaśnij ostatnie drzwi Truman Capote Olga Lipińska
1962 Podwórko Andrzej Jarecki Olga Lipińska Krzysztof
1963 Cała prawda Philip Mackie Janusz Morgenstern Hughes Carliss
Role w słuchowiskach Teatru Polskiego Radia[71]
1954 Tajfun z południo-wschodu Janusz Meissner Łazarz Kobryński
1962 Ratuj Weroniko Aleksander Maliszewski Zbigniew Cybulski
Rocznica Mercedesa Jerzy Krzysztoń Natalia Szydłowska Kazik
Delikatny Edward Fiszer Zbigniew Cybulski
1963 Katastrofa Zbigniew Kubikowski Zygmunt Hübner Grzegorz
Wielki człowiek Włodzimierz Odojewski Zbigniew Cybulski
Spotkanie w Karlowych Warach Karl Josef Beneš Edward Płaczek Reisch
1965 Jutro powrócą ptaki Bohdan Drozdowski Natalia Szydłowska Prokurator

Wizerunek

Wyrazistość kreowanych przez niego postaci, charakterystyczny ubiór i swoista gra, a także śmierć przyczyniły się do powstania wokół jego osoby pewnej legendy (mitu), nadając mu rangę postaci tzw. „kultowej” w polskim kinie powojennym[72][73]. Aktor nosił zwykle amerykańską, wojskową kurtkę, dżinsy, chlebak oraz charakterystyczne przyciemniane okulary. Jego sposób ubierania się był obiektem podziwu ówczesnej młodzieży. Wiele osób naśladowało jego styl[74].

Prowadził nonkonformistyczne życie, na jakie tylko pozwalały polskie realia tamtych lat. Sprawiał wrażenie osoby łamiącej wszelkie konwenanse. Wydawał się ciągle gdzieś spieszyć i nie zwracał uwagi na to, co go nie interesowało. Taka postawa budziła porównania do Jamesa Deana, uważanego za kreatora wizerunku „buntownika bez powodu”, „żyjącego na krawędzi”[75].

Upamiętnienie

W miejscu tragicznego wypadku, na posadzce peronu 3. dworca Wrocław Główny, została wmurowana tablica pamiątkowa, którą odsłonił w 1997 Andrzej Wajda w 30. rocznicę śmierci aktora. Również w tym mieście w Parku Szczytnickim znajduje się skwer jego imienia[76][77]. Ponadto jednej z ulic w Bielsku-Białej[78], Dzierżoniowie[79], Gdańsku[80], Katowicach[81], Lesznie[82], Tarnowie[83] czy Warszawie[84] nadano jego imię.

Od 1969 przyznawana jest nagroda im. Zbyszka Cybulskiego, którą otrzymują młodzi aktorzy „wyróżniający się wybitną indywidualnością”[85]. Zespół 2 plus 1 nagrał w 1977 płytę Aktor, będącą hołdem złożonym zmarłemu artyście[86]. W Dzierżoniowie, gdzie mieszkał, istnieje kinoteatr „Zbyszek” imienia Zbigniewa Cybulskiego[87][88]. Ponadto w Olkuszu, przy ul. Francesco Nullo 29, działa od 1969 Kino o nazwie „Zbyszek”[89][90].

W 2004 postawiono w utworzonej, w Katowicach na placu Grunwaldzkim, Galerii Artystów jako pierwszą płaskorzeźbę z jego wizerunkiem. Ponadto w Kinoteatrze Rialto, w Katowicach, w 2006 umieszczono rzeźbę z jego popiersiem wraz z popiersiem Bogumiła Kobieli[91].

Odznaczenia, nagrody i wyróżnienia

Pośmiertnie został uhonorowany dwoma odznaczeniami, o czym poinformowano podczas uroczystości pogrzebowych 12 stycznia 1967 w Katowicach, a odznaczenia na trumnie zmarłego złożył Tadeusz Zaorski[66][68]:

  • W 1984 zajął 1. miejsce w rankingu aktorów 40-lecia PRL zorganizowanym przez Wydział Kultury i Sztuki UM w Łodzi[14].
  • Otrzymał Super Złotą Kaczkę magazynu „Film” w 1996 dla najlepszego aktora w historii polskiego kina[14].
  • W zorganizowanym przez tygodnik „Polityka” plebiscycie w 1998, na najwybitniejszego aktora przypadło mu 4. miejsce[92].
  • Zajął 1. miejsce w rankingu magazynu Newsweek na najlepszego polskiego aktora, opublikowanym w 2009[93].

Wpływ na kulturę

Jan Laskowski stworzył w 1967 film dokumentalny Zbyszek, w którym nawiązał do jego tragicznej śmierci[7]. Laskowski włączył w swój montaż wszystkie sceny, w których aktor wskakiwał do pociągu – od Pokolenia po Salto[7]. Jednocześnie sytuował aktora w kontekście odgrywanych przez niego ról, np. zderzając sceny z Szyfrów z Popiołem i diamentem[94].

Również Wajda w filmie Wszystko na sprzedaż próbował rozliczyć się z mitem Cybulskiego[95]. W tym filmie główną rolę reżysera, który podczas kręcenia filmu staje w obliczu śmierci, zagrał Andrzej Łapicki[94]. W żonę „Aktora” (nazwisko Cybulskiego w filmie nie pada)[94] wcieliła się Elżbieta Czyżewska[96]. Rolę młodego aktora Daniela, zapatrzonego w „Aktora”, zagrał Daniel Olbrychski[94]. Jak wykazała to Marta Bryś, Wajda symbolicznie rzutował legendę Cybulskiego na Olbrychskiego, o czym świadczyły symboliczne sceny – podpalenie w barze przez Olbrychskiego szklanki ze spirytusem i obecność w tym samym barze Adama Pawlikowskiego, który wystąpił w scenie ze spirytusami z Popiołu i diamentu[97].

O śmierci Zbigniewa Cybulskiego rozmawiają pasażerowie pociągu, którym jedzie główny bohater powieści Edwarda Stachury Siekierezada albo Zima leśnych ludzi na samym początku tej książki[98]. W serialu Osiecka w postać Cybulskiego wcielił się Oskar Borkowski[99].

Uwagi

  1. ↑ Podawana jest również inna wersja wydarzeń. Na dworcu Wrocław Główny miał on rzekomo żegnać odjeżdżającą wówczas Marlenę Dietrich (→ 8 stycznia 1967 r. – śmierć Zbigniewa Cybulskiego. blogpublika.com).

Przypisy

  1. ↑ a b We Wrocławiu uczczono 36. rocznicę śmierci Zbyszka Cybulskiego. teatry.art.pl. [dostęp 2011-05-24]. [zarchiwizowane z tego adresu (2003-02-16)].
  2. ↑ Zbigniew Cybulski. portalfilmowy.pl. [dostęp 2014-02-06].
  3. ↑ Eberhardt 1976 ↓, s. 12.
  4. ↑ Eberhardt 1976 ↓, s. 38.
  5. ↑ Lubelski 2015 ↓, s. 286, 325.
  6. ↑ Kurz 2005 ↓, s. 190.
  7. ↑ a b c Kurz 2005 ↓, s. 188.
  8. ↑ a b Eberhardt 1976 ↓, s. 10.
  9. ↑ a b Redakcja, Moje kresy. Tajemnica Zbyszka Cybulskiego [online], Nowa Trybuna Opolska, 19 września 2010 [dostęp 2022-10-27] (pol.).
  10. ↑ Joanna Wiśniowska: Zbigniew Cybulski ma swój tramwaj w Gdańsku. Pojazd już wozi pasażerów. 2020-11-03. [dostęp 2020-11-09].
  11. ↑ a b ZBIGNIEW CYBULSKI [online], 17 listopada 2011 [dostęp 2022-10-27] (pol.).
  12. ↑ Karaś 2016 ↓, s. 86, 389.
  13. ↑ Pamiętają o Cybulskim. teatry.art.pl. [dostęp 2011-05-24]. [zarchiwizowane z tego adresu (2003-02-16)].
  14. ↑ a b c Zbigniew Cybulski, [w:] Twórcy [online], Culture.pl [dostęp 2011-05-23].
  15. ↑ Eberhardt 1976 ↓, s. 26–27.
  16. ↑ Kariera. filmpolski.pl. [dostęp 2018-11-07].
  17. ↑ Kurz 2005 ↓, s. 200.
  18. ↑ Trzy starty. filmpolski.pl. [dostęp 2018-11-07].
  19. ↑ Tajemnica dzikiego szybu. filmpolski.pl. [dostęp 2018-11-07].
  20. ↑ Koniec nocy. filmpolski.pl. [dostęp 2018-11-07].
  21. ↑ Ósmy dzień tygodnia. filmpolski.pl. [dostęp 2018-11-07].
  22. ↑ a b Kurz 2005 ↓, s. 208.
  23. ↑ a b Kornacki 2011 ↓, s. 87–89.
  24. ↑ Lubelski 2012 ↓, s. 971.
  25. ↑ Eberhardt 1976 ↓, s. 29.
  26. ↑ Kurz 2005 ↓, s. 206.
  27. ↑ a b Kurz 2005 ↓, s. 209.
  28. ↑ Kurz 2005 ↓, s. 210.
  29. ↑ Lubelski 2015 ↓, s. 243.
  30. ↑ Pociąg. filmpolski.pl. [dostęp 2018-11-07].
  31. ↑ Lubelski 2015 ↓, s. 269.
  32. ↑ Niewinni czarodziej. filmpolski.pl. [dostęp 2018-11-07].
  33. ↑ Rozstanie. filmpolski.pl. [dostęp 2018-11-07].
  34. ↑ a b Lubelski 2015 ↓, s. 252.
  35. ↑ Lubelski 2015 ↓, s. 285.
  36. ↑ Lubelski 2015 ↓, s. 297.
  37. ↑ Lubelski 2015 ↓, s. 298.
  38. ↑ Lubelski 2015 ↓, s. 316.
  39. ↑ Lubelski 2015 ↓, s. 325.
  40. ↑ 35 lat temu zmarł Zbigniew Cybulski. teatry.art.pl. [dostęp 2011-05-24]. [zarchiwizowane z tego adresu (2007-09-22)]. (pol.).
  41. ↑ Lubelski 2015 ↓, s. 286.
  42. ↑ Lubelski 2015 ↓, s. 288.
  43. ↑ Lubelski 2015 ↓, s. 289.
  44. ↑ Cybulski? Rozmiękczał system!. film.interia.pl. [dostęp 2018-11-08].
  45. ↑ Mistrz. filmpolski.pl. [dostęp 2018-11-08].
  46. ↑ Jowita. filmpolski.pl. [dostęp 2018-11-08].
  47. ↑ Morderca zostawia ślad. filmpolski.pl. [dostęp 2018-11-08].
  48. ↑ Mateusz Flak: Przed wielkim wybuchem. teatry.art.pl. [dostęp 2011-05-23]. [zarchiwizowane z tego adresu (2007-10-10)].
  49. ↑ a b c d e Zbigniew Cybulski. Encyklopedia teatru polskiego ↓.
  50. ↑ Henryka Wach-Malicka: Mija 40 lat od tragicznej śmierci Zbigniewa Cybulskiego. teatry.art.pl. [dostęp 2011-05-24]. [zarchiwizowane z tego adresu (2007-10-11)].
  51. ↑ Alicja Zielińska: Ślub Zbyszka Cybulskiego, jaki trudno zapomnieć. dziennikbaltycki.pl, 2010-08-28. [dostęp 2012-09-24].
  52. ↑ a b Przez lata twierdził, że była jego pierwszą żoną. Prawda wyszła na jaw po jego śmierci [online], plejadapl, 30 września 2022 [dostęp 2022-10-27] (pol.).
  53. ↑ Tygodnik „Życie na Gorąco”, nr 13, 31 marca 2016, s. 4–5.
  54. ↑ a b Pryzwan 2007 ↓, s. 9.
  55. ↑ Historia PRL. Tom 8. Patryk Pleskot, Jerzy Kochanowski (red.). Warszawa: Axel Springer Polska, New Media Concept, 2009, s. 55. ISBN 978-83-7558-514-8.
  56. ↑ Zbyszek Cybulski – ormiańskiego pochodzenia. [w:] Fundacja Kultury i Dziedzictwa Ormian Polskich [on-line]. [dostęp 2012-08-26].
  57. ↑ a b Grażyna Kużnik, W cieniu legendy, „Dziennik Zachodni” (15), 18 stycznia 2002 [dostęp 2018-11-08].
  58. ↑ a b c Edward Kabiesz, „Wymodlona” książeczka Cybulskiego, „Gość Niedzielny”, 9 stycznia 2012 [dostęp 2018-11-08].
  59. ↑ Pryzwan 2007 ↓, s. 52.
  60. ↑ a b Fereński 2013 ↓, s. 51.
  61. ↑ Kaniecki 2007 ↓, s. 120.
  62. ↑ Guczalska 2017 ↓, s. 40.
  63. ↑ a b c d Maria Zawała: Śmierć Cybulskiego wspomina jego przyjaciel Alfred Andrys. [w:] „Głos Wielkopolski” [on-line]. gloswielkopolski.pl, 2012-01-06. [dostęp 2017-09-10].
  64. ↑ a b Tragiczna śmierć Zbigniewa Cybulskiego. Zbigniew Cybulski. „Trybuna Robotnicza”. Nr 7, s. 1–2, 1967-01-09. Katowice: Śląskie Wydawnictwo Prasowe RSW „Prasa”. ISSN 0137-9356. OCLC 750488613. [dostęp 2019-01-24]. 
  65. ↑ Tablica pamiątkowa na peronie nr. 3. pkp.wroclaw.pl. [dostęp 2010-08-28]. [zarchiwizowane z tego adresu (2010-05-26)].
  66. ↑ a b c d e f Ostatnia droga Zbigniewa Cybulskiego. „Trybuna Robotnicza”. Nr 11, s. 2, 1967-01-13. Katowice: Śląskie Wydawnictwo Prasowe RSW „Prasa”. ISSN 0137-9356. OCLC 750488613. [dostęp 2019-01-24]. 
  67. ↑ a b Śmierć Zbigniewa Cybulskiego. „Gość Niedzielny”. Nr 5, s. 8, 1967-01-29. Katowice: Kuria Diecezjalna. OCLC 820711991. [dostęp 2019-01-25]. 
  68. ↑ a b c d Pogrzeb Zbigniewa Cybulskiego. Świat artystyczny w głębokim smutku żegnał wybitnego aktora teatru i filmu. „Dziennik Polski”. Nr 10 (7130), s. 1, 1967-01-13. Kraków: Krakowskie Wydawnictwo Prasowe RSW „Prasa”. ISSN 0137-9089. OCLC 749162897. [dostęp 2019-01-25]. 
  69. ↑ Odsłonięto płaskorzeźbę na grobie Zbyszka Cybulskiego. film.onet.pl, 2007-11-09. [dostęp 2017-09-14]. [zarchiwizowane z tego adresu (2017-09-14)].
  70. ↑ Polska Agencja Prasowa: Wspomnienie Zbigniewa Cybulskiego w Katowicach. „Jego gwiazda świeci nadal…”. kultura.onet.pl, 2018-11-09. [dostęp 2018-11-09].
  71. ↑ Zbigniew Cybulski, [w:] Encyklopedia teatru polskiego (osoby). [dostęp 2018-11-09].
  72. ↑ Jacek Szczerba: O Zbyszku Cybulskim w 42. rocznicę śmierci. wyborcza.pl. [dostęp 2009-01-08].
  73. ↑ Tadeusz Sobolewski: Polska Cybulskiego. teatry.art.pl. [dostęp 2011-05-23]. [zarchiwizowane z tego adresu (2007-10-10)].
  74. ↑ Alicja Szwarczyńska, Ikona stylu: Zbigniew Cybulski [online], gentlemanschoice.pl, 2 czerwca 2016 [dostęp 2018-11-08].
  75. ↑ David Bret: Marlene Dietrich – My Friend. Robson Books, 2000, s. 193–196. ISBN 186105-319-3.
  76. ↑ Skwer Zbyszka Cybulskiego. dolny-slask.org.pl. [dostęp 2018-01-15].
  77. ↑ Wrocław – Szczytniki. Skwer Cybulskiego Zbyszka. fotopolska.eu. [dostęp 2020-04-25].
  78. ↑ Bielsko-Biała (ul. Zbigniewa Cybulskiego) (mapa 1:6000). mapy.cz. [dostęp 2018-11-11]. (pol. • cz.).
  79. ↑ Dzierżoniów (ul. Zbyszka Cybulskiego) (mapa 1:6000). mapy.cz. [dostęp 2018-11-11]. (pol. • cz.).
  80. ↑ Gdańsk (ul. Zbigniewa Cybulskiego) (mapa 1:6000). mapy.cz. [dostęp 2018-11-11]. (pol. • cz.).
  81. ↑ Katowice (ul. Zbigniewa Cybulskiego) (mapa 1:1500). mapy.cz. [dostęp 2018-11-11]. (pol. • cz.).
  82. ↑ Leszno (ul. Zbigniewa Cybulskiego) (mapa 1:1500). mapy.cz. [dostęp 2018-11-11]. (pol. • cz.).
  83. ↑ Tarnów (ul. Zbigniewa Cybulskiego) (mapa 1:3000). mapy.cz. [dostęp 2018-11-11]. (pol. • cz.).
  84. ↑ Warszawa (ul. Zbyszka Cybulskiego) (mapa 1:6000). mapy.cz. [dostęp 2018-11-11]. (pol. • cz.).
  85. ↑ Nagroda im. Zbyszka Cybulskiego – najważniejsze fakty [dostęp 2014-04-29].
  86. ↑ Dwa Plus Jeden (2 Plus 1) in #1 Polish CD Store-Skok. polishmusic.ca. [dostęp 2011-05-24]. [zarchiwizowane z tego adresu (2017-07-12)]. (ang.).
  87. ↑ KINO „Zbyszek”. dzierzoniow.pl, 2013-11-27. [dostęp 2018-11-09]. [zarchiwizowane z tego adresu (2020-08-15)].
  88. ↑ Dzierżoniów (Kino Zbyszek) (mapa 1:6000). mapy.cz. [dostęp 2019-01-25]. (pol. • cz.).
  89. ↑ Olkusz (Kino „Zbyszek”) (mapa 1:6000). mapy.cz. [dostęp 2019-01-25]. (pol. • cz.).
  90. ↑ MOK Olkusz: Kino Zbyszek swojemu patronowi. olkuszonline.pl, 2017-11-05. [dostęp 2019-01-25].
  91. ↑ Katowicka mapa Zbyszka Cybulskiego. katowice.wyborcza.pl, 2007-01-12. [dostęp 2019-01-26].
  92. ↑ Zdzisław Pietrasik: Ulubieńcy w odwrocie – Archiwum tygodnika „Polityka”. archiwum.polityka.pl. [dostęp 2011-05-24].
  93. ↑ Lech Kurpiewski: Najlepsi i najgorsi aktorzy w polskim filmie. newsweek.pl. [dostęp 2011-05-24]. [zarchiwizowane z tego adresu (2012-09-14)].
  94. ↑ a b c d Kurz 2005 ↓, s. 189.
  95. ↑ Andrzej Wajda. Oficjalna witryna – Filmy – „Wszystko na sprzedaż”. wajda.pl. [dostęp 2011-05-24].
  96. ↑ Kurz 2005 ↓, s. 191–192.
  97. ↑ Marta Bryś, Brak i nadobecność. O obrazie polskiego doświadczenia Marca ’68 w filmach Andrzeja Wajdy, „Didaskalia” (126), 2015, s. 35.
  98. ↑ O „SIEKIEREZADZIE” (1985) WITOLDA LESZCZYŃSKIEGO. taktylkopatrze.wordpress.com, 2017-07-24. [dostęp 2021-01-25].
  99. ↑ Osiecka. filmpolski.pl. [dostęp 2022-03-14].

Bibliografia

  • Konrad Eberhardt: Zbigniew Cybulski. Warszawa: Wydawnictwa Artystyczne i Filmowe, 1976. OCLC 3084509.
  • Piotr Jakub Fereński. Breslau Główny: sceny dworcowe. „Konteksty”, s. 47–52, 2013. OCLC 899901650. 
  • Beata Guczalska. Wajda i aktorzy. „Przestrzenie Teorii”, s. 35–46, 2017. ISSN 1644-6763. OCLC 1036632815. 
  • Przemysław Kaniecki. „Salto” Tadeusza Konwickiego jako filmowa adaptacja własnej metody pisarskiej. „Kwartalnik Filmowy”. 59, s. 114–146, 2007. ISSN 0452-9502. OCLC 999222354. 
  • Dorota Karaś: Cybulski. Podwójne salto. Kraków: Społeczny Instytut Wydawniczy Znak, 2016. ISBN 978-83-240-4350-7. OCLC 971400625.
  • Iwona Kurz: Twarze w tłumie: wizerunki bohaterów wyobraźni zbiorowej w kulturze polskiej lat 1955–1969. Izabelin: Wydawnictwo „Świat Literacki”, 2005. ISBN 978-83-88612-70-1. OCLC 62887361.
  • Krzysztof Kornacki: Popiół i diament Andrzeja Wajdy. Gdańsk: Słowo/obraz terytoria, 2011. ISBN 978-83-7453-858-9. OCLC 776633167.
  • Tadeusz Lubelski: Polska Szkoła Filmowa na tle rodzimego kina. W: Tadeusz Lubelski, Iwona Sowińska, Rafał Syska: Kino klasyczne. Kraków: Towarzystwo Autorów i Wydawców Prac Naukowych „Universitas”, 2012, s. 939–992. ISBN 978-83-242-2234-6. OCLC 829889616.
  • Tadeusz Lubelski: Historia kina polskiego 1895-2014. Kraków: Towarzystwo Autorów i Wydawców Prac Naukowych „Universitas”, 2015. ISBN 978-83-242-2707-5. OCLC 932194855.
  • Mariola Pryzwan: Cybulski we wspomnieniach: cześć, starenia!. Warszawa: Państwowy Instytut Wydawniczy, 2007. ISBN 978-83-64700-44-6. OCLC 919091371.

Linki zewnętrzne

  • Zbigniew Cybulski w bazie filmpolski.pl
  • Zbigniew Cybulski, [w:] Encyklopedia teatru polskiego (osoby). [dostęp 2021-04-08].
  • Zbigniew Cybulski w bazie IMDb (ang.)
  • Zbigniew Cybulski w bazie Filmweb
  • Zbigniew Cybulski. archiwum.stopklatka.pl. [zarchiwizowane z tego adresu (2017-04-10)]. w bazie stopklatka.pl
  • Moje kresy. Tajemnica Zbyszka Cybulskiego. nto.pl, 2010-09-19. [dostęp 2021-02-12]. (pol.).
  • Zbyszek Cybulski – ormiańskiego pochodzenia. skarbnica.ormianie.pl. [dostęp 2021-02-12]. (pol.).
  • Nagroda im. Zbyszka Cybulskiego. nagrodacybulskiego.pl. [dostęp 2018-03-06].
  • Zbigniew Cybulski na zdjęciach w bazie Filmoteki Narodowej „Fototeka”
  • Wspomnienie pośmiertne o Zbigniewie Cybulskim w PKF na stronie KronikaRP
  • Zbigniew Cybulski w bazie Akademii Polskiego Filmu
  • Zbyszek. [w:] Repozytorium Cyfrowe [on-line]. repozytorium.fn.org.pl. [dostęp 2018-01-26].
  • ZBIGNIEW CYBULSKI (zdjęcia). [w:] Filmoteka Narodowa – Instytut Audiowizualny Serwis Fototeka [on-line]. fototeka.fn.org.pl. [dostęp 2018-03-05].
  • Zbigniew Cybulski. famousfix.com. [dostęp 2018-11-11]. (ang.).

Witaj

Uczę się języka hebrajskiego. Tutaj go sobie utrwalam.

Źródło

Zawartość tej strony pochodzi stąd.

Odsyłacze

Generator Margonem

Podziel się