Tienszan
Ilustracja
Tienszan na granicy Chin i Kirgistanu z Chan Tengri widocznym w centrum
Kontynent

Azja

Państwo

 Kazachstan
 Uzbekistan
 Kirgistan
 Chiny

Najwyższy szczyt

Szczyt Zwycięstwa, 7439 m n.p.m.

Długość

2500[1] km

Położenie na mapie Azji
Mapa konturowa Azji, blisko centrum na lewo znajduje się czarny trójkącik z opisem „Tienszan”
42°02′15″N 80°07′31″E/42,037500 80,125278

Tienszan, Tien-szan (chiń. 天山; pinyin Tiān Shān; dosł. „niebiańskie góry”) – łańcuch górski w Azji Centralnej, na pograniczu Kazachstanu, Uzbekistanu, Kirgistanu i Chin. Długość łańcucha wynosi około 2500 km, najwyższym szczytem jest Szczyt Zwycięstwa (także Pik Pobiedy; 7439 m n.p.m.)[1].

Geografia

Zdjęcie satelitarne z widocznym jeziorem Issyk-kul
Tienszan na mapie Kirgistanu
Tienszan w Sinciangu[a]
Obiekt z listy światowego dziedzictwa UNESCO
Ilustracja
Państwo

 Chiny

Typ

przyrodniczy

Spełniane kryterium

VII, IX

Numer ref.

1414

Region[b]

Azja i Pacyfik

Historia wpisania na listę
Wpisanie na listę

2013
na 37. sesji

  1. Oficjalna nazwa wpisana na listę UNESCO
  2. Oficjalny podział dokonany przez UNESCO
Zachodni Tienszan[a]
Obiekt z listy światowego dziedzictwa UNESCO
Ilustracja
Państwo

 Kazachstan
 Kirgistan
 Uzbekistan

Typ

przyrodniczy

Spełniane kryterium

X

Numer ref.

1490

Region[b]

Azja i Pacyfik

Historia wpisania na listę
Wpisanie na listę

2016
na 40. sesji

  1. Oficjalna nazwa wpisana na listę UNESCO
  2. Oficjalny podział dokonany przez UNESCO

Tienszan ma przebieg równoleżnikowy. Na zachodzie opada w Nizinę Turańską, na północy graniczy z Pogórzem Kazachskim i z Kotliną Dżungarską, która dzieli go od gór Ałtaj. Na wschodzie zbiega się z pasmem Kunlun i przechodzi stopniowo w Wyżynę Mongolską. Na południowym wschodzie Kotlina Kaszgarska oddziela go od Kunlunu. Na południowym zachodzie Tienszan łączy się z górami Pamir, a dalej Kotlina Fergańska oddziela go od Ałaju.

Tienszan dzieli się na Zachodni i Wschodni. Obejmuje szereg pasm górskich: Karatau, Góry Kirgiskie, Góry Fergańskie, Kakszaał, Ałatau Zailijski, Küngej Ałatau, Góry Czatkalskie, Ałatau Tałaski i Terskej Ałatau[1]. Pasma te są rozdzielone licznymi dolinami i kotlinami tektonicznymi (najgłębsza – Turfańska, 154 m p.p.m.[1]). Charakterystyczne są wysoko położone powierzchnie zrównania, zwane syrtami. Najwyższym szczytem tego pasma jest leżący na granicy Kirgistanu i Chin Szczyt Zwycięstwa (ros. Pik Pobiedy, 7439 m n.p.m.)[1].

Już rosyjski geograf i eksplorator Piotr Siemionow-Tian-Szanski podczas swej podróży badawczej w Tienszan w latach 1856-1857 zauważył, że granica wiecznego śniegu w górach Azji Centralej przebiega znacznie wyżej, niż w Alpach czy na Kaukazie, które leżą na podobnej szerokości geograficznej. Podał on dla Tianszanu wielkość 3500 m n.p.m.[2], a obecnie przyjmuje się - w zależności od położenia i ekspozycji terenu - przedział 2600–4450 m n.p.m. Współczesne zlodowacenie zajmuje łącznie około 10 tys. km² (największy lodowiec – Południowy Inylczek, 59,5 km długości, ponad 800 km² powierzchni)[1]. W górach Tienszan mają obszar źródłowy Syr-daria, Czu, liczne dopływy Tarymu i Ili, należą do obszaru bezodpływowego środkowej Azji[1]. Wiele jezior (największe – Issyk-kul, 6200 km²).

Tienszan został sfałdowany w orogenezie kaledońskiej i hercyńskiej, następnie wyrównany procesami erozyjnymi i powtórnie poddany ruchom górotwórczym, które nadały mu obecny wygląd. Góry zbudowane są ze skał osadowych, metamorficznych i wylewnych paleozoiku i prekambru (łupki, piaskowce, wapienie, marmury, gnejsy, granity)[3][1].

Flora

U podnóża Tienszan, na wysokości 400–500 m n.p.m., znajdują się pustynie, półpustynie i suche stepy. Wyżej, na wysokości 1200–1500 m, występują stepy łąkowe, a w zachodniej części pasma również lasy liściaste z drzewami owocowymi. Wyżej stoki porastają lasy iglaste, głównie świerkowe, łąki subalpejskie i alpejskie. Linia wiecznego śniegu w części północno-zachodniej na wysokości 2600–3800 m, zaś w środkowej 4200–4450 m[1]

Fauna

Występującymi u podnóża gór – na pustyniach i stepach – zwierzętami są m.in. antylopy, zające tolaje (Lepus tolai) i chomiczaki szare (Cricetulus migratorius). We właściwej części pasma na większych wysokościach obecne są m.in. irbis (Panthera uncia), koziorożec syberyjski (Capra sibirica), sarna syberyjska (Capreolus pygargus), owca ałtajska (Ovis ammon). W niższych partiach, na obszarach lesisto-łąkowych, spośród ssaków występują m.in. dziki (Sus scrofa), niedźwiedzie brunatne (Ursus arctos isabellinus), norniki bure (Microtus agrestis), borsuki (Meles meles) oraz przedstawiciele skoczkowatych (Dipodidae). Z ptaków występują na przykład bambusówka górska (Bambusicola fytchii), wieszczek (Pyrrhocorax graculus), kruk zwyczajny (Corvus corax), pleszka zwyczajna (Phoenicurus phoenicurus), pliszka jasna (Motacilla clara), orzeł przedni (Aquila chrysaetos) i ułar himalajski (Tetraogallus himalayensis)[4].

Surowce naturalne

Tienszan jest zasobny w surowce mineralne, występują: węgiel, ropa naftowa, rudy metali nieżelaznych[1] (antymonu, rtęci, ołowiu, cynku, niklu i wolframu), fosforyty. Złoża surowców doprowadziły do industrializacji północnej części wschodnich stoków Tienszan[4].

Przypisy

  1. a b c d e f g h i j praca zbiorowa: Encyklopedia Powszechna PWN. T. 4. R – Z. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1976, s. 446.
  2. Edward Karłowicz: Zdobywca Niebieskich Gór [w:] „Poznaj Świat” R. V, nr 7 (56), lipiec 1957, s. 12-16
  3. Roman Biesiada, Tadeusz Lenczkowski, Lech Ratajski: Słownik Geografii ZSRR. Warszawa: Wiedza Powszechna, 1974, s. 59.
  4. a b Tien Shan, [w:] Encyclopædia Britannica [dostęp 2014-04-08] (ang.).

Linki zewnętrzne

  • Trzy zbiory zdjęć z Tienszanu Zachodniego

Witaj

Uczę się języka hebrajskiego. Tutaj go sobie utrwalam.

Źródło

Zawartość tej strony pochodzi stąd.

Odsyłacze

Generator Margonem

Podziel się