Ten artykuł dotyczy jednego tylko rodzaju roślin storczykowatych. Zobacz też: hasło storczykowate zawierające charakterystykę storczyków w potocznym, szerokim tego słowa znaczeniu.
Storczyk (OrchisL.) – rodzajbylin należących do rodziny storczykowatych (Orchidaceae). W zależności od ujęcia systematycznego klasyfikowanych jest do tego rodzaju od 17 do 33 gatunków, przy czym większa liczba podawana jest w starszych klasyfikacjach. Po odkryciu, w końcu lat 90. XX wieku, polifiletycznego charakteru rodzaju w tradycyjnym ujęciu, część zaliczanych tu gatunków przeniesiona została przez taksonomów do rodzajów koślaczek (Anacamptis) i Neotinea[6][7]. Gatunkiem typowym jest storczyk kukawka (Orchis militaris L.)[8].
Zebrane w kształtny, gęsty kłos osadzony na szczycie łodygi. Kwiaty rozmieszczone w kątach błoniastych i zasychających przysadek krótszych od zalążni. Warżka kwiatu skierowana w dół, opatrzona ostrogą. Niektóre gatunki tego rodzaju wykształciły kwiaty o specyficznych kształtach lub zapachach, przywabiających owady.
Systematyka
W latach 90. XX wieku badania molekularne wykazały jednoznacznie polifiletyczny charakter rodzaju w tradycyjnym ujęciu. Wyniki wsparte badaniami kariotypów oraz nad hybrydyzacją dowiodły, że rodzaj Orchiss.l. w istocie obejmował trzy niespokrewnione bezpośrednio klady. Grupa ze storczykiem samczym (Orchis morio) licząca 12–15 gatunków (w zależności od ich ujęcia systematycznego) tworzy linię rozwojową wspólną z gatunkiem z monotypowego rodzaju koślaczek (Anacaptis), do którego to rodzaju w efekcie przeniesiono gatunki z grupy O. morio. Wszystkie gatunki tej grupy mają w fazie diploidalnej 32 lub 36 chromosomy. Grupa ta jest ściśle spokrewniona z rodzajem Serapias i wraz z nim tworzy grupę siostrzaną dla rodzaju dwulistnik (Ophrys)[6].
Drugi klad przedstawicieli tradycyjnie opisywanego rodzaju Orchis obejmuje storczyka drobnokwiatowego (Orchis ustulata) i trzy spokrewnione z nim gatunki. Taksony te tworzą grupę o wspólnym pochodzeniu z Neotinea maculata. W efekcie cała grupa zaliczona została do rodzaju Neotinea. Rośliny te posiadają 42 chromosomy oraz dodatkowy chromosom B[6][7].
W końcu trzeci klad wraz z gatunkiem typowym tj. storczykiem kukawką (Orchis militaris) pozostał w rodzaju Orchiss.s. Do 17–25 gatunków (w zależności od ujęcia systematycznego) dołączono Aceras anthropophorum jako Orchis anthropophora – gatunek należący do wspólnego kladu z pozostałymi storczykami tej grupy. Rośliny tu zaliczane posiadają 42 chromosomy (2n)[6][7].
storczyk samczy, s. samiczy Orchis morio L. ≡ Anacamptis morio (L.) R.M.Bateman, Pridgeon & M.W.Chase
storczyk trójzębnyOrchis tridentata Scop. ≡ Neotinea tridentata (Scop.) R.M.Bateman, Pridgeon & M.W.Chase – gatunek uważany w Polsce za wymarły, odnaleziony ponownie w 2012 roku[13][14].
↑Michael A.M.A.RuggieroMichael A.M.A. i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS One”, 10 (4), 2015, art. nr e0119248, DOI: 10.1371/journal.pone.0119248, PMID: 25923521, PMCID: PMC4418965 [dostęp 2020-02-20](ang.).
↑C. Linnaeus: Species plantarum: exhibentes plantas rite cognitas, ad genera relatas, cum differentiis specificis, nominibus trivialibus, synonymis selectis, locis natalibus, secundum systema sexuale digestas. T. 2. Holmiae: Impensis Laurentii Salvii, 1753, s. 939. (łac.).
↑Orchis. [w:] The World Checklist of Vascular Plants [on-line]. Catalogue of Life Checklist. [dostęp 2023-05-01].
↑ abcdeBateman, Richard M.; Hollingsworth, Peter M.; Preston, Jillian; Yi-Bo, Luo; Prodgeon, Alec M. & Chase, Mark W.. Molecular phylogenetics and evolution of Orchidinae and selected Habenariinae (Orchidaceae). „Bot. J. Linn. Soc.”. 142(1), s. 1–40, 2003. DOI: 10.1046/j.1095-8339.2003.00157.x.
↑ abcAlec Pridgeon: Which is the true Orchis?. Kew Scientist 12, 1997. [dostęp 2010-08-04]. [zarchiwizowane z tego adresu (2012-08-25)].
↑Florida Museum of Natural History: Orchid Tree: a phylogeny of epiphytes (mostly) on the tree of life. [dostęp 2010-08-04]. (ang.).
↑Orchis. National Center for Biotechnology Information. [dostęp 2023-05-01].
↑ abZbigniewZ.MirekZbigniewZ. i inni, Vascular plants of Poland. An annotated checklist, Kraków: W. Szafer Institute of Botany, Polish Academy of Sciences, 2020, s. 53, ISBN 978-83-62975-45-7.
↑Orchis Tourn. ex L.. [w:] Plants of the World online [on-line]. Royal Botanic Gardens, Kew. [dostęp 2022-12-02].
↑Orchis tridentata żyje w Polsce!. Klub Przyrodników. [dostęp 2012-07-23]. (pol.).
↑Unikatowe znalezisko. W Polsce uznano je za wymarłe. polskalokalna.pl/Interia.pl/PAP, 2012-07-23. [dostęp 2012-07-23].