Po zdaniu matury, w 1892 wstąpił jako ochotnik do jednorocznej szkoły oficerów rezerwy armii Austro-Węgier. Został mianowany podporucznikiem artylerii w rezerwie z dniem 1 stycznia 1894[5]. Jako oficer rezerwy był przydzielony do 10 Galicyjskiej Brygady Artylerii w Przemyślu[6]. Złożył podanie o podjęcie zawodowej służby wojskowej, do której został przyjęty w kwietniu 1894. Został zweryfikowany w stopniu podporucznika artylerii służby czynnej z dniem 1 maja 1895[7][8]. Od około 1895 był oficerem 3 pułku artylerii dywizyjnej w Krakowie[9][10], a od około 1896 służył w 1 pułku artylerii korpuśnej w Krakowie[11][12][13][14][15]. W międzyczasie został awansowany na stopień porucznika artylerii polowej z dniem 1 maja 1898[16]. Od 1899 do 1901 był słuchaczem Szkoły Wojennej w Wiedniu[17][18]. Od 1901 jako oficer nadkompletowy był przydzielony z 1 pułku artylerii korpuśnej do sztabu generalnego i 5 brygady kawalerii w Jarosławiu[19][20][21]. Został awansowany na stopień kapitana artylerii polowej 2 klasy z dniem 1 maja 1904[22]. Od tego roku służył w 6 pułku artylerii korpuśnej w Kassa[23][24][25]. Początkowo pełnił funkcję dowódcy plutonu, potem był dowódcą batalionu.
Następnie zweryfikowany w stopniu kapitan 1 klasy w korpusie Sztabu Generalnego z dniem 1 maja 1904[26]. Około 1907 został przydzielony ze sztabu generalnego do oddziału wojskowego Grupy C. K. Obrony Krajowej 11 Korpusu we Lwowie[27][28][29][30]. Od około 1909 był przydzielony do Krajowego Biura Opisowego (Landesbeschreibbureau)[31][32][33].
Został awansowany na stopień majora w korpusie sztabu generalnego z dniem 1 maja 1912[34]. Od listopada 1912 do grudnia 1915 był szefem sztabu generalnego Twierdzy Kraków[34][35][36]. Po wybuchu I wojny światowej został awansowany na stopień podpułkownika sztabu generalnego z dniem 1 listopada 1914[37]. W styczniu 1916 przebywał na froncie włoskim, dowódca pułku artylerii. W 1917 był najwyższym stopniem oficerem dywizji ciężkich haubic nr 1[38]. Następnie awansowany na pułkownika z dniem 1 maja 1917 i z 119 lokatą[39]. W 1918 był dowódcą 12 pułku ciężkiej artylerii polowej[40]
Koniec wojny zastał go na froncie włoskim, skąd wrócił do Krakowa i zgłosił się do Wojska Polskiego.
W styczniu 1921 przewodniczył delegacji polskiej na rokowania w Bukareszcie w sprawach polsko–rumuńskiej konwencji wojskowej. Po powrocie do kraju Inspektor Armii nr VI we Lwowie[2]. W 1921 zweryfikowany w stopniu generała dywizji ze starszeństwem z dniem 1 czerwca 1919[43].
Od 9 lipca 1923 do 16 grudnia 1925 był szefem Sztabu Generalnego[44][45][2]. Złożona przez niego dymisja nie została przyjęta i formalnie nadal pozostawał szefem Sztabu Generalnego, jednak obowiązki pełnił gen. Edmund Kessler. W maju 1926 wyznaczony przez ministra spraw wojskowych, gen. Juliusza Malczewskiego, szefem sztabu wojsk rządowych. W czasie przewrotu majowego 1926 roku brał udział w walkach po stronie władz legalnych[46]. Po przewrocie majowym, jako przeciwnik Józefa Piłsudskiego, podał się do dymisji. W 1926 został przeniesiony w stan spoczynku[2]. W latach 30. był emerytowanym generałem dywizji[47].
Osiadł w rodzinnym majątku. Zajmował się pracą społeczną m.in. jako aktywny członek Akcji Katolickiej. Zbliżył się do ruchu narodowego, przystępując do Obozu Wielkiej Polski. W organizacji tej należał do Wielkiej Rady i był oboźnym Dzielnicy Małopolskiej OWP[48].
Był wytypowany przez premiera Władysława Sikorskiego (nieświadomego wówczas zbrodni katyńskiej) na przyszłego dowódcę Polskich Sił Zbrojnych w ZSRR, gdy na przełomie lipca i sierpnia 1941 uzgodniono z ZSRR ich powstanie.
Generał porucznik – 10 września 1920 z dniem 1 kwietnia 1920, a w następnym roku zweryfikowany w stopniu generała dywizji ze starszeństwem z dniem 1 czerwca 1919
Generał dywizji – 1921, ze starszeństwem z dniem 1 czerwca 1919
Został upamiętniony symboliczną inskrypcją na grobowcu rodzinnym na cmentarzu w Krzęcinie[67][68].
Postanowieniem nr 112-48-07 Prezydenta Rzeczypospolitej PolskiejLecha Kaczyńskiego z dn. 5 października 2007 Stanisław Haller został mianowany pośmiertnie do stopnia generała broni[69]. Awans został ogłoszony 9 listopada 2007 w Warszawie, podczas uroczystości „Katyń Pamiętamy – Uczcijmy Pamięć Bohaterów”.
Stanisław Haller jest także patronem 5 Batalionu Dowodzenia (2 Korpus Zmechanizowany) w Krakowie oraz Szkoły Podstawowej w Polance Hallera.
W ramach akcji „Katyń… Ocalić od zapomnienia” przy Szkole Podstawowej im. Stanisława Hallera w Mariance został posadzony Dąb Pamięci honorujący generała[72].
Przypisy
↑W ewidencji wojskowych C. K. Armii był określany w języku niemieckim jako „Stanislaus Haller Edler von Hallenburg”.
↑ abcdefghBiogramy ofiar zbrodni katyńskiej. Stanisław Haller. Muzeum Katyńskie. [dostęp 2020-06-20].
↑Maria Bruchnalska: Ciche bohaterki. Udział kobiet w powstaniu styczniowym. Miejsce Piastowe: 1934, s. 276.
↑Kronika. Wspomnienie pośmiertne. Władysław Haller de Hallenburg. „Czas”. Nr 44, s. 2, 24 lutego 1897.
↑Schematismus für das k. u. k. Heer und für die k. u. k. Kriegs-Marine 1894. Wiedeń: 1894, s. 755.
↑Schematismus für das k. u. k. Heer und für die k. u. k. Kriegs-Marine 1894. Wiedeń: 1894, s. 488.
↑Schematismus für das k. u. k. Heer und für die k. u. k. Kriegs-Marine 1895. Wiedeń: 1895, s. 710.
↑Schematismus für das k. u. k. Heer und für die k. u. k. Kriegs-Marine 1896. Wiedeń: 1895, s. 704.
↑Schematismus für das k. u. k. Heer und für die k. u. k. Kriegs-Marine 1895. Wiedeń: 1895, s. 732.
↑Schematismus für das k. u. k. Heer und für die k. u. k. Kriegs-Marine 1896. Wiedeń: 1895, s. 726.
↑Schematismus für das k. u. k. Heer und für die k. u. k. Kriegs-Marine 1897. Wiedeń: 1896, s. 759.
↑Schematismus für das k. u. k. Heer und für die k. u. k. Kriegs-Marine 1898. Wiedeń: 1897, s. 766.
↑Schematismus für das k. u. k. Heer und für die k. u. k. Kriegs-Marine 1899. Wiedeń: 1898, s. 770.
↑ abSchematismus für das k. u. k. Heer und für die k. u. k. Kriegs-Marine 1900. Wiedeń: 1899, s. 795.
↑Schematismus für das k. u. k. Heer und für die k. u. k. Kriegs-Marine 1901. Wiedeń: 1900, s. 804.
↑Schematismus für das k. u. k. Heer und für die k. u. k. Kriegs-Marine 1899. Wiedeń: 1898, s. 747.
↑Schematismus für das k. u. k. Heer und für die k. u. k. Kriegs-Marine 1900. Wiedeń: 1899, s. 999.
↑Schematismus für das k. u. k. Heer und für die k. u. k. Kriegs-Marine 1901. Wiedeń: 1900, s. 1020.
↑Schematismus für das k. u. k. Heer und für die k. u. k. Kriegs-Marine 1902. Wiedeń: 1901, s. 210, 811.
↑Schematismus für das k. u. k. Heer und für die k. u. k. Kriegs-Marine 1903. Wiedeń: 1902, s. 208, 807.
↑Schematismus für das k. u. k. Heer und für die k. u. k. Kriegs-Marine 1904. Wiedeń: 1903, s. 209, 811.
↑Schematismus für das k. u. k. Heer und für die k. u. k. Kriegs-Marine 1905. Wiedeń: 1904, s. 786.
↑Schematismus für das k. u. k. Heer und für die k. u. k. Kriegs-Marine 1905. Wiedeń: 1904, s. 842.
↑Schematismus für das k. u. k. Heer und für die k. u. k. Kriegs-Marine 1906. Wiedeń: 1905, s. 853.
↑Schematismus für das k. u. k. Heer und für die k. u. k. Kriegs-Marine 1907. Wiedeń: 1906, s. 862.
↑Schematismus der K. K. Landwehr und der K. K. Gendarmerie 1908. Wiedeń: 1908, s. 121.
↑Schematismus für das k. u. k. Heer und für die k. u. k. Kriegs-Marine 1908. Wiedeń: 1907, s. 217.
↑Schematismus der K. K. Landwehr und der K. K. Gendarmerie 1908. Wiedeń: 1908, s. 60.
↑ abSchematismus für das k. u. k. Heer und für die k. u. k. Kriegsmarine 1909. Wiedeń: 1909, s. 223.
↑Schematismus der K. K. Landwehr und der K. K. Gendarmerie 1909. Wiedeń: 1909, s. 62.
↑Schematismus für das k. u. k. Heer und für die k. u. k. Kriegsmarine 1910. Wiedeń: 1909, s. 225.
↑Schematismus für das k. u. k. Heer und für die k. u. k. Kriegsmarine 1911. Wiedeń: 1910, s. 233.
↑Schematismus für das k. u. k. Heer und für die k. u. k. Kriegsmarine 1912. Wiedeń: 1911, s. 240.
↑ abSchematismus für das k. u. k. Heer und für die k. u. k. Kriegsmarine 1913. Wiedeń: 1912, s. 261.
↑Schematismus für das k. u. k. Heer und für die k. u. k. Kriegsmarine 1914. Wiedeń: 1914, s. 119.
↑Rang- und Einteilungsliste des K. u. K. Generalstabes. Wiedeń: 1914, s. 24.
↑ abcdRanglisten des Kaiserlich und Königlichen Heeres 1916. Wiedeń: 1916, s. 35.
↑Ranglisten des Kaiserlich und Königlichen Heeres 1917. Wiedeń: 1917, s. 1022.
↑ abcdeRanglisten des Kaiserlich und Königlichen Heeres 1918. Wiedeń: 1918, s. 63.
↑Ranglisten des Kaiserlich und Königlichen Heeres 1918. Wiedeń: 1918, s. 1264.
↑Dziennik Personalny M.S.Wojsk. Nr 1 z 17 stycznia 1920.
↑W.J. Muszyński, Stanisław Haller Ritter von Hallenburg, [w:] Lista strat działaczy obozu narodowego w latach 1939-1955, red. W.J. Muszyński, J. Mysiakowska-Muszyńska, t. 1, Warszawa 2010, s. 131.
↑Charków. Księga Cmentarna Polskiego Cmentarza Wojennego. Warszawa 2003, s. 158.
↑ abcdefghijklmStanisław Łoza (red.): Czy wiesz kto to jest?. Warszawa: Wydawnictwo Głównej Księgarni Wojskowej, 1938, s. 246.
↑Dekret Wodza Naczelnego L. 2763 z 15 marca 1921 r. (Dziennik Personalny z 1921 r. Nr 13, poz. 409)
↑M.P. z 1925 r. nr 262, poz. 1081 „za wybitne zasługi, położone na polu organizacji i wyszkolenia armji”.
↑Dziennik Personalny Ministerstwa Spraw Wojskowych nr 123 z 20.11.1925
↑Dekoracja Orderem „Virtuti Militari”. „Gazeta Lwowska”. Nr 87, s. 4, 17 kwietnia 1921.
↑Order Odrodzenia Polski. Trzechlecie pierwszej kapituły 1921–1924. Warszawa: Prezydium Rady Ministrów, 1926, s. 17.
↑„Za męstwo okazane w walce z nieprzyjacielem w obronie Ojczyzny”; Rozkaz Ministra Spraw Wojskowych L. 1863 z 28 lipca 1921 r. (Dziennik Personalny z 1921 r. Nr 31, poz. 1298)
↑Rozkaz Ministra Spraw Wojskowych L. 2030 z 1921 r. (Dziennik Personalny z 1921 r. Nr 41, s. 1612)
↑Franciszek Latinik: Walka o Śląsk Cieszyński w r. 1919. Cieszyn: 1934, s. 141.
↑ abcPamiętnik Historyczny Bojowników o Niepodległość Śląska Zaolzańskiego. Cieszyn: 1938, s. 7.
Henryk Piotr Kosk: Generalicja polska. Popularny słownik biograficzny. T. 1 A-Ł. Pruszków: Oficyna Wydawnicza „Ajaks”, 1998. ISBN 83-87103-55-1.
Sztab Generalny (Główny) Wojska Polskiego 1918–2003, TadeuszT.Panecki (red.) i inni, Warszawa: Bellona, 2003, ISBN 83-11-09781-X, OCLC 830534497.brak strony (książka)
Linki zewnętrzne
Stanisław Haller. sejm-wielki.pl. [dostęp 2018-05-06].