Tłumaczenia i komentarze Ekonomiki, Polityki i Etyki Arystotelesa
Multimedia w Wikimedia Commons
Cytaty w Wikicytatach
Sebastian Petrycy z Pilzna (łac. Sebastianus Petricius Pilsnensis), (ur. 1554 w Pilźnie, zm. 11 kwietnia[1] lub 7 grudnia1626 w Krakowie) – polski lekarz, pisarz medyczny, filozof i tłumacz.
Życiorys
Sebastian Petrycy, syn Stanisława, pochodził z rodziny mieszczańskiej[1]. Początkowo kształcił się w rodzinnym mieście. W 1573 zaczął studiować filozofię na wydziale ArtiumAkademii Krakowskiej, gdzie rok później uzyskał bakalaureat. Wyjechał do Olkusza i do 1581 był nauczycielem w szkole parafialnej[1]. W 1583 ukończył studia z filozofii na Akademii Krakowskiej. Rozpoczął wykładanie na tym uniwersytecie, a w 1584 został członkiem Kolegium Mniejszego i objął katedrę poetyki. Jego wykłady obejmowały literaturę starożytną, filozofię Alberta Wielkiego, arystotelejską filozofię przyrody, a także logikę, politykę i astronomię[1]. W 1588 uczył również retoryki w szkole przygotowawczej w Krakowie[1].
W latach 1589–1590 studiował na uniwersytecie w Padwie, kończąc go doktoratem z medycyny. Starał się o nostryfikację swojego padewskiego dyplomu na Wydziale Lekarskim, jednak nie pozwolono mu na dołączenie do Wydziału i Petrycy powrócił do nauczania na Wydziale Artium. Kontynuował jednak swoje starania i w 1591 odbył publiczną dysputę inkorporacyjną (responsio pro loco) o objawach i leczeniu kiły. Nadal jednak odmawiano mu przyjęcia na Wydział Lekarski i zniechęcony Petrycy wyjechał do Lwowa. Tu ożenił się i osiadł, otworzył własną praktykę lekarską. Zgon żony (28 lutego 1596) i jedynej córki, Zuzanny, oraz przegrany proces o schedę po teściu, skłoniły go do powrotu do Krakowa (ok. 1600)[1].
W 1601 objął stanowisko lekarza przybocznego biskupa krakowskiego kardynała Bernarda Maciejowskiego. Rozpoczął się okres dworski w życiu Petrycego. Związał się z rodem Mniszchów i w 1606 wraz z orszakiem Maryny Mniszchówny udał się na jej wesele z Dymitrem Samozwańcem w Moskwie. Uniknął śmierci w rzezi Polaków, zostając pojmanym przez Rosjan i uwięzionym (do września 1607). W tym czasie zaginął bez wieści jego młodszy syn Gabriel[1].
Powrócił do Krakowa, gdzie powrócił do działalności akademickiej, zostając w końcu członkiem Wydziału Lekarskiego. Popadł jednak w konflikt z innymi profesorami wydziału, Grzegorzem Skrobkowicem i Walentym Fontaną, w wyniku którego Petrycy zrezygnował z katedry, zachowując jednak prawa akademickie (1615). Spór dotyczył różnic w poglądach na leczenie i zjawiska chorobowe. Petrycy był metodykiem (za środowiskiem padewskim), uznającym mechanistyczny punkt widzenia, natomiast w Krakowie dominowało tradycyjne stanowisko dogmatyków[2]. W konflikt zaangażowały się władze uczelni, które opowiedziały się po stronie Fontany.
Po wystąpieniu z Wydziału Lekarskiego Petrycy powrócił do zawodu lekarza i przez ostatnie 10 lat życia prowadził z sukcesem praktykę. W 1620 ustanowił Fundację historiografa uniwersyteckiego, którą objął jego starszy syn Jan Innocenty Petrycy, który również został profesorem Akademii Krakowskiej (W dziedzinie medycyny). Petrycy ufundował również dwa stypendia dla ubogich studentów z Pilzna i dokonał testamentowych zapisów na rzecz uniwersytetu[3].
Twórczość
Twórczość Petrycego obejmuje trzy dziedziny: traktaty medyczne (na temat chorób), przekłady Horacego oraz tłumaczenia i komentarze do dzieł Arystotelesa.
Twórczość poetycka Petrycego obejmuje tłumaczenie i parafrazę wierszy Horacego. Petrycy dokonał ich podczas pobytu w więzieniu w Moskwie w latach 1606–1607. Dzieło zostało wydane po powrocie Petrycego do Polski, w Krakowie w 1609 pt. Horatius Flaccus w trudach więzienia moskiewskiego[1].
Jego największym osiągnięciem są tłumaczenia (z łaciny na polski) i komentarze tekstów z filozofii praktycznej Arystotelesa (Ekonomiki, Polityki i Etyki). Jest jednym z głównych polskich filozofów renesansowych i twórców polskiej terminologii filozoficznej[4]. Petrycy komentował Arystotelesa poprzez dodanie obszernych Przydatków, mających postać krótkich uwag lub dłuższych wywodów. Dłuższe fragmenty były często luźno związane z tekstem i stanowiły wyraz samodzielnych poglądów autora[3]. W komentarzach opierał się na szeregu prac innych filozofów i komentatorów. W redagowaniu krótkich „przestróg” i „dokładów” (uwag do czytanego tekstu) opierał się na komentarzach Joachima Camerariusa (Ekonomika), Pietra Vettoriego (Polityka) oraz Eustracjusza i Michał z Efezu w przekładzie Felicianusa (Etyka)[3]. Przy pisaniu Przydatków również z prac Septaliusa (De ratione familiae), Johna Case’a (Sphaera civitatis), Francesca Piccolominiego (Universa philosophia de moribus) i Johna Case’a (Speculum quaestionum moralium in universam Aristotelis)[3].
Przydatki Petrycego w wielu punktach miały charakter oryginalny. Podawane przez niego przykłady odnosiły się do lokalnych realiów. Petrycy komentował w nich kwestie społeczne i ustrojowe Polski. Wskazywał na konieczność wzmocnienia władzy monarszej i ochrony stanów pracujących. metafizyczna problematyka myśli Arystotelesa podejmowana była z mniejszą uwagą i często powierzchownie. Arystotelizm łączony był z elementami stoickimi i chrześcijańskimi[5].
(1601) Ekonomika Arystotelesowa albo raczej nauka domowego gospodarstwa, Kraków, drukarnia Łazarzowa. Tłumaczenie EkonomikiArystotelesa, z łacińskiego przekładu Leonarda Bruniego (ks. I, III) oraz Joachima Camerariusa (ks. II)[3], wraz z komentarzem w Przydatkach.
przedruki fragmentów Przydatków:: S. Kot Źródła do historii wychowania. (Wybór), cz. 1: Od starożytnej Grecji do końca w. XVII, Kraków 1929, s. 263–264, 270–272; W. Tomkiewicz „Pisarze polskiego Odrodzenia o sztuce”, Wrocław 1955, Teksty Źródłowe do Dziejów Teorii Sztuki, t. 4; J. Skoczek „Wybór pism pedagogicznych Polski doby Odrodzenia”, Wrocław 1956, Biblioteka Narodowa, seria I, nr 157
(1605) Polityki Arystotelesowej, to jest rządu Rzeczypospolitej, z dokładem ksiąg ośmioro, Kraków 1605, drukarnia S. Kempini. Tłumaczenie PolitykiArystotelesa, z łacińskiego przekładu Leonarda Bruniego, wraz z komentarzem w Przydatkach.
przedruki fragmentów Przydatków: S. Kot Źródła do historii wychowania. (Wybór), cz. 1: Od starożytnej Grecji do końca w. XVII, Kraków 1929, s. 259–263, 264–267; W. Tomkiewicz „Pisarze polskiego Odrodzenia o sztuce”, Wrocław 1955, Teksty Źródłowe do Dziejów Teorii Sztuki, t. 4; fragm. dedykacji i przedmowy przedr. W. Taszycki „Obrońcy języka polskiego. Wiek XV–XVIII”, Wrocław 1953, Biblioteka Narodowa, seria I, nr 146; J. Skoczek „Wybór pism pedagogicznych Polski doby Odrodzenia”, Wrocław 1956, Biblioteka Narodowa, seria I, nr 157; fragmenty przedr. B. Suchodolski „Rozwój myśli o wychowaniu fizycznym w dobie Odrodzenia”, Wrocław 1959, Źródła do Dziejów Kultury Fizycznej nr 2
(1609) Horatius Flaccus w trudach więzienia moskiewskiego na utulenie żalów... w lyryckich pieśniach zawarty[7], Kraków, drukarnia B. Skalski;
(1914) wyd. krytyczne J. Łoś, Kraków, BPP nr 67;
(1613) Instructia abo nauka, jak się sprawować czasu moru[8], Kraków, drukarnia M. Lob;
(1613) D. Sebastianus Petricius medicus Gregorio Scrobkowicz jure-consulto, consuli crac. Zoilo suo sanam mentem P. (brak miejsca wydania);
(1618) Ekonomika Arystotelesowa albo raczej nauka domowego gospodarstwa wyd. II rozszerzone, Kraków, drukarnia M. Jędrzejowczyk.
(1618) Etyki Arystotelesowej, to jest, jako się każdy ma na świecie rządzić, z dokładem ksiąg dziesięciorga, Kraków, drukarnia M. Jędrzejowczyk. Tłumaczenie Etyki nikomachejskiejArystotelesa, z łacińskiego przekładu Joannesa Bernardusa Felicianusa, wraz z komentarzem w Przydatkach.
przedruki fragmentów Przydatków.: W. Rubczyński „O filozoficznych poglądach S. Petrycego z Pilzna”, dod.: I, IV-VII, Rozprawy AU Wydział Historyczno-Filozoficzny, t. 52 (1909), s. 171–172, 181–189; W. Taszycki Wybór tekstów staropolskich XVI–XVIII wieku, Lwów 1928; także wyd. 2 Warszawa 1955; S. Kot Źródła do historii wychowania. (Wybór), cz. 1: Od starożytnej Grecji do końca w. XVII, Kraków 1929, s. 267–270; W. Tomkiewicz „Pisarze polskiego Odrodzenia o sztuce”, Wrocław 1955, Teksty Źródłowe do Dziejów Teorii Sztuki, t. 4; J. Skoczek „Wybór pism pedagogicznych Polski doby Odrodzenia”, Wrocław 1956, Biblioteka Narodowa, seria I, nr 157
Wydania zbiorowe
(1956) Pisma wybrane, t. 1–2, oprac. W. Wąsik, Warszawa, Biblioteka Klasyków Filozofii. Pisarze Polscy;
t. 1: Przydatki do Etyki Arystotelesowej;
t. 2: Przydatki do Ekonomiki i Polityki Arystotelesowej (wybór) wraz ze słowniczkiem staropolskim do tekstów.
Listy i materiały
Listy do T.E. Swinarskiego, dat. w Krakowie: 6 lipca, 28 października i 5 listopada 1590; we Lwowie: 29 września 1956 i 4 lutego 1598; ogł. H. Barycz „Kilka rysów i spostrzeżeń z życia i charakteru S. Petrycego”, Sebastian Petrycy, uczony doby Odrodzenia, Wrocław 1957, PAN Komitet Historii Nauki. Monografie z Dziejów Nauki i Techniki, aneks I i odb., nr 3
Do księcia Mikołaja Krzysztofa Radziwiłła, dat. w Mińsku 16 września 1607, wyd.: W.A. Maciejowski Piśmiennictwo polskie, t. 3 dod., Warszawa 1852, s. 226; przedr. H. Barycz „Kilka rysów i spostrzeżeń z życia i charakteru S. Petrycego”, Sebastian Petrycy, uczony doby Odrodzenia, Wrocław 1957, PAN Komitet Historii Nauki. Monografie z Dziejów Nauki i Techniki, aneks I, nr 6
Do Grzegorza Skrobkowica, dat. w Krakowie 1613, wyd. około 1613 (w formie listu otwartego); przedr. H. Barycz „Kilka rysów i spostrzeżeń z życia i charakteru S. Petrycego”, Sebastian Petrycy, uczony doby Odrodzenia, Wrocław 1957, PAN Komitet Historii Nauki. Monografie z Dziejów Nauki i Techniki, aneks I, nr 7; unikat wyd. 1613 Biblioteka Ossolińskich, sygn. XVII – 290/III
Listy od T.E. Swinarskiego z lat 1590–1598, rękopisy: Biblioteka Jagiellońska nr 2501
Diariusz osobisty z lat 1582–1607, wpisany na marginesie i ochronnej karcie dzieła: J. Stadius Ephemerides 1554-1606, Kolonia 1560 (egz. Biblioteka Jagiellońska Cim. 5920), ogł. H. Barycz „Kilka rysów i spostrzeżeń z życia i charakteru S. Petrycego”, Sebastian Petrycy, uczony doby Odrodzenia, Wrocław 1957, PAN Komitet Historii Nauki. Monografie z Dziejów Nauki i Techniki, aneks II
↑SebastianS.PetrycySebastianS., Sebastiani Patricii De natura, caussis, symptomatis morbi gallici eiusque curatione quaestio. Apud celeberrimam totius Poloniae Academiam Cracouiensis ad disputandum proposita, wyd. 1591 [online], polona.pl [dostęp 2020-10-30].
↑SebastianS.PetrycySebastianS., Horatius Flaccus w trudach więzienia moskiewskiego na utulenie żalów przez Sebastiani Petricii, nie tak namyslnie, iak w niewoley teskliwie w lyryckich pieśniach zawarty [...], wyd. 1609 [online], polona.pl [dostęp 2020-10-30].
↑SebastianS.PetrycySebastianS., Instrvctia abo navka, iak się sprawować czasv moru. W ktorey sie zamyka: Ochrona, jako się vchraniać morowego powietrza ; Leczenie wszytkich niemal przypadkow [...]. Dla prostych napisana, krom discursow, wyd. 1631 [online], polona.pl [dostęp 2020-10-30].
↑Ku czci polskiego uczonego. „Nowości Illustrowane”. Nr 31, s. 15–16, 3 sierpnia 1907.
Bibliografia
KazimierzK.WójcikKazimierzK., Petrycy Sebastian z Pilzna, [w:] AndrzejA.Maryniarczyk (red.), Encyklopedia filozofii polskiej, t. 2, Lublin: Polskie Towarzystwo Tomasza z Akwinu, 2011, s. 344–346.
HenrykH.BaryczHenrykH. (red.), Sebastian Petrycy – uczony doby Odrodzenia, Wrocław-Warszawa 1957.brak strony (książka)
Bibliografia Literatury Polskiej – Nowy Korbut. Piśmiennictwo Staropolskie, t. 3, Warszawa: Państwowy Instytut Wydawniczy, 1965, s. 98–101.