Urodził się i wychował w zamożnej i poważanej rodzinie. Był najmłodszy z 13. rodzeństwa. W wieku 14 lat porzucił szkołę, a wiedzę zaczął zdobywać w warunkach domowych, wśród prywatnych nauczycieli. W wieku 17 lat odbył podróż do Anglii[1], a później także często podróżował[3].
Rodzina
9 grudnia 1883 poślubił córkę swojego pracownika, 9-letnią wówczas, Mrinalini Devi. Tagore zapewnił jej nauczycieli, warunki do nauki itd.[4] 25 października 1886 roku urodziła się im córka Madhurilata, nazywana Belą. W 1888 parze urodził się syn, Rathindranath. W 1891 roku przyszła na świat kolejna córka, Renuka, a trzy lata później kolejna – Mira. W 1896 urodził się Shamindranath. 15 czerwca 1901 Bela wyszła za mąż, a 9 sierpnia jej siostra, Renuka została żoną Satyendranath Bhattacharya. 23 listopada 1902 roku Mrinalini zmarła, a następnie w krótkim czasie (1903, 1904, 1907) zmarło także troje dzieci[5].
Twórczość, filozofia, aktywność pedagogiczna
Zadebiutował w wieku 16 lat opowiadaniem pt. Żebraczka [Bhikharini] opublikowanym w czasopiśmie literackim „Bharati”[3].
W 1901 założył wraz z innymi nauczycielami eksperymentalną szkołę w Santiniketan (z sanskrytuPrzystań Pokoju) (w stanie Bengal Zachodni), dawny „uniwersytet leśny”, w której stosował zarówno indyjskie, jak i europejskie metody wychowawcze[5]. Na założenie tej szkoły żona Tagorego przeznaczyła większość swojej ślubnej biżuterii[4].
W 1921 roku placówka przekształciła się w uniwersytet (Visva Bharati University)[3].
Deklarował się jako skrajny pacyfista i przeciwnik przemocy we wszystkich jej formach, nie interesował się polityką jako taką[8]. W roku 1915 otrzymał brytyjskie szlachectwo, odrzucił je jednak cztery lata później, po masakrze w Amritsarze[1].
Tagore zajmował się problematyką wychowania widzianą poprzez kategorie prawdy i piękna, nie wychowania rozumianego jako system oświatowy[8]. Przez 40 lat w sposób konsekwentny doprowadził do urzeczywistnienia ideału wychowania[potrzebny przypis].
Opublikował ponad 50 tomów poetyckich, ponad 100 opowiadań, 12 powieści, kilkanaście utworów scenicznych, wiele rozpraw, artykułów i studiów[5]. Sam reżyserował swoje sztuki i w nich grał[7].
Krytyka zachodniej kultury oświatowej według R. Tagorego
Kategorie, które uniemożliwiają urzeczywistnienie ideału wychowania[3]:
brak harmonii między indywidualnością a społeczeństwem (między jednostką a uniwersum)
brak harmonii między jednostką a naturą
traktowanie ludzkiej osoby fragmentarycznie
świat duchowy traktowany jako wydzielona nadbudowa właściwa świadomości elity
lekceważy i spłyca sens istnienia młodego człowieka, wydziedzicza go z potrzeby bezpośredniego kontaktu z wielorakimi formami świata i z naturalnej skłonności do porozumienia z uniwersaliami
zdominowana przez gromadzenie wiadomości, gdzie wszystko było odgórnie zaplanowane i zorganizowane oraz nie oczekiwano od nauczyciela wielkiej inwencji twórczej
dyscyplina nie bierze pod uwagę indywidualności dziecka
praktykowanie zawładnięcia dzieckiem w imię jego „dobra” i pozbawianie go indywidualności, narzucanie dziecku świata dorosłych i ich potrzeb
nadmierne zaufanie do książek – jako drogi do powierzchownego przyswajania idei, pozbawionego niezależnego myślowego wysiłku i wyższej woli
Specyfika procesu wychowania według Tagorego
Wysuwanie na pierwszy plan percepcji emocjonalno-estetycznej oraz poznanie intuicyjne, przed poznaniem naukowym.
Kształtowanie charakteru i życia duchowego oraz, co za tym idzie, osiągnięcie wyzwolenia z bolesności życia, poznawanie siebie, nauka powściągliwości, opanowania pożądliwości wobec dobrobytu i prostego konsumpcyjnego stosunku do niego, poszanowanie w dziecku potrzeby wyrażania się, ekspresji.
Odkrywanie harmonii prawdy i piękna, wychowanie przez prawdę i dla prawdy absolutnej. Przezwyciężanie samoograniczenia, samodoskonalenie i nauka pokonywania trudów poznawania prawdy przez stosowanie wyrzeczeń i naturalnej inspiracji radości życiem.
Wychowanie powinno wyrastać z naturalnych kulturowych podstaw społeczności i kierować się ku wartościom scalającym kulturę indyjską. Plan etyczny – budowanie moralnego charakteru przez aktywność na rzecz domostwa i współzarządzania szkołą.
Krzewienie ideału miłości – nadrzędna wartość moralna, sprzyja głębszemu, bezpośredniemu wglądowi w esencję ludzkiej natury, poprzez miłość człowiek zwielokrotnia samego siebie (oparcie na wzorcach otwartości i prostoty).
Przezwyciężanie samoograniczenia, samodoskonalenie i nauka pokonywania trudów poznawania prawdy przez stosowanie wyrzeczeń i naturalnej inspiracji radości życiem.
Nauka pokory – chroni przed agresywną interpretacją mniemań o tym co dobre i przed jednostronnym identyfikowaniem twórczego działania z sukcesem.
Zacność życia – akcent na treści i formy, które sprzyjałyby rozwijaniu świadomej tożsamości kulturowej i umiejętności twórczego oraz samodzielnego rozwiązywania problemów społecznych.
Czerpanie radości z nauczania – jako wyraz doświadczania własnego życia duchowego i zrozumienia, że istnieje harmonia między ich życiem duchowym, prawdą i pięknem a życiem duchowym innych osób.
Specyfika środowiska, w jakim powinno się odbywać nauczanie – strefa neutralna, w bliskim kontakcie z naturą, z dala od osad i od niepożądanych zewnętrznych wpływów burzących spokój uczniów.
Uwzględnianie różnorodności doświadczeń – wspólnoty i samotności, aktywności i kontemplacji (nauka władania sobą)[3].
Wybrane dzieła
Żebraczka [Bhikharini] (1877)
Opowieść o poecie [Kabi-Kahini] (1878)
Wieczorne pieśni[Sandhya Sangeet] (1881)
Poranne pieśni (1883)
Złota łódź (1893)
Przemijanie (1899)
Pamięć (1902)
Rozbicie (1905)
Poczta (1911)
Pieśni ofiarne (1912)
Dom i świat (1915–1916)
Noc ziszczenia (1922, Wydawnictwo Polskie, Lwów-Poznań, wydanie II, tom 2 Biblioteki Laureatów Nobla, tłumaczenie: Franciszek Mirandola)
Wspomnienia. Błyski Bengalu (1923, tom 16 Biblioteki Laureatów Nobla; tłumaczenie: Jerzy Bandrowski)
Głodne kamienie (zbiór opowiadań 1916 po angielsku, 1923 po polsku)
Galeria
Głowa kobiety
Studium głowy
Tańcząca dziewczyna
Dwie postaci
Studium twarzy
Kobieta w welonie
Studium głowy (1928/1929)
Upamiętnienie
Na cześć indyjskiego poety nadano nazwę gatunkową odkrytemu w Indiach zauropodowi – barapazaurowi.
↑ abcj, Rabindranath Tagore – człowiek renesansu [online], Kulturazja, 7 maja 2017 [dostęp 2019-12-22](pol.).
↑Stanisław Tokarski, Surender Bhutani: Nowoczesne Indie. Wyzwania rozwoju. Zakład Krajów Pozaeuropejskich PAN. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe ASCON, 2007, s. 15. ISBN 978-83-7452-020-1.
↑ abcdeDatta i inni, Celebrating Tagore : a collection of essays, New Delhi: Allied Publishers, 2009, ISBN 978-81-8424-424-3, OCLC 623263320 [dostęp 2019-12-22].brak strony (książka)
↑ abTagore, [w:] K.S.K.S.BharathiK.S.K.S., Encyclopaedia of eminent thinkers, New Delhi: Concept Pub. Co, 1998, ISBN 81-7022-684-8, OCLC 45193029 [dostęp 2019-12-22].brak strony (książka)
↑ abMirosławM.SosnowskiMirosławM., Bogom śpiewać i ludziom: Jan Kasprowicz--Rabindranath Tagore: bliskie i dalekie związki, Wydawnictwo Adam Marszałek, 2002.brak strony (książka)
↑ abAlicjaA.HelmanAlicjaA., Spotkanie mistrzów. Dom i świat Rabindranatha Tagore’a i Satyajita Raya, Uniwersytet Jagielloński - Repozytorium 2015, s. 89-108.
↑LeszekL.MolendowskiLeszekL., Niemieccy sojusznicy z Indii [online], www.polityka.pl, 2008 [dostęp 2019-12-22](pol.).