Śródmieście | |
Plac marsz. Józefa Piłsudskiego | |
Państwo | |
---|---|
Miejscowość | |
Położenie na mapie Warszawy | |
Położenie na mapie Polski | |
Położenie na mapie województwa mazowieckiego | |
52°14′28,4″N 21°00′45,9″E/52,241225 21,012761 |
Plac marsz. Józefa Piłsudskiego – plac w śródmieściu Warszawy położony między Ogrodem Saskim a ulicami Moliera, Królewską, Tokarzewskiego-Karaszewicza i Ossolińskich. Kilkakrotnie zmieniał nazwę.
Pierwotnie był to dziedziniec pałacu Saskiego. W XVIII wieku został uregulowany i obudowany domami mieszkalnymi, a następnie monumentalnymi gmachami.
Zabudowa zachodniej pierzei placu została zniszczona w czasie II wojny światowej.
Do XVII wieku w miejscu obecnego placu znajdowały się grunty starostwa warszawskiego przecięte starym traktem biegnącym z północy na południe w ciągu obecnych ulic Wierzbowej i Mazowieckiej, a od 1621 również wałem Zygmuntowskim[7]. Trakt posiadał połączenie z drogą Czerską (Krakowskim Przedmieściem)[7]. Przy powstałym w tym miejscu rozdrożu dróg Tobiasz Morsztyn zbudował dwór, który został zastąpiony przez Jana Andrzeja Morsztyna nowym budynkiem zaprojektowanym przez Tylmana z Gameren[7].
Plac powstał jako dziedziniec pałacu Saskiego, przebudowanego w latach 1712–1727 przez Augusta II Mocnego z pałacu Morsztynów[8]. Został uregulowany w latach 1736–1745 i obudowany domami mieszkalnymi[9]. Był on oddzielony od Krakowskiego Przedmieścia budynkami, w których mieściły się m.in. stajnie i wozownie[9]. W latach 1754–1759 Henryk Brühl przebudował sąsiadujący z pałacem Saskim pałac Ossolińskich na nowy reprezentacyjny budynek w stylu późnego baroku, nazywany odtąd pałacem Brühla[10].
Podczas insurekcji warszawskiej w 1794 na placu doszło do walk z wojskami rosyjskimi, a w 1807 Napoleon Bonaparte przeprowadzał tam przeglądy wojsk francuskich[7]. W latach 1815–1816, na rozkaz wielkiego księcia Konstantego, plac został wybrukowany w celu umożliwienia urządzania na placu ćwiczeń musztry i defilad wojskowych[11]. W latach 1839–1842 pałac Saski został przebudowany; jego środkowy korpus został zastąpiony klasycystyczną kolumnadą, przez którą plac uzyskał połączenie z Ogrodem Saskim[12].
W latach 1841–1894 na placu znajdował się pomnik Polaków poległych za wierność swojemu monarsze zaprojektowany przez Antonia Corazziego, upamiętniający siedmiu polskich oficerów, którzy ponieśli śmierć z rąk powstańców w Noc Listopadową[9]. W 1894 monument został przeniesiony na plac Zielony (obecnie plac J. H. Dąbrowskiego), gdyż na środku placu zaplanowano wybudowanie monumentalnego soboru św. Aleksandra Newskiego wraz z 70-metrową dzwonnicą. Zaprojektowana przez petersburskiego architekta Leontija Benoisa świątynia została rozebrana w latach 1921 (dzwonnica) i 1924–1926 (gmach główny)[13].
W latach 1855–1877 między obecnymi ulicami Karaszewicza-Tokarzewskiego i Ossolińskich etapami wzniesiono hotel Europejski[14], a w 1868–1871 w narożniku placu i ul. Mazowieckiej pałac Kronenberga[9]. Po 1890 we wschodniej części placu wzniesiono budynek rosyjskiego sztabu okręgowego, późniejszą siedzibę sądów wojskowych[12].
W 1923 przed pałacem Saskim ustawiono pomnik księcia Józefa Poniatowskiego[9].
W 1925 w trzech środkowych arkadach pałacu Saskiego wzniesiono grób nieznanego żołnierza, upamiętniający bohaterów poległych o wolność Polski[15].
W 1931 przy ul. Królewskiej 13 wzniesiono budynek Instytutu Propagandy Sztuki[9].
W okresie okupacji niemieckiej plac stał się centralnym punktem tzw. dzielnicy rządowej z pałacem Brühla jako siedzibą gubernatora dystryktu warszawskiego Ludwiga Fischera[9]. Niemcy dwukrotnie zmieniali nazwę placu: w maju 1940 na Sachsenplatz, a we wrześniu tego samego roku na Adolf-Hitler-Platz[1]. Nazwy tej nie wolno było tłumaczyć na język polski[16]. W tym samym czasie, na początku września 1940, zakazano wstępu na plac Żydom[17]. 28 lipca 1941 Czesław Zadrożny ps. Głowacki z Organizacji Małego Sabotażu „Wawer” spalił wielką makietę litery „V” wykonaną z dykty, symbolizującą zwycięstwo Wehrmachtu, która została ustawiona przez Niemców na środku placu[18][19].
Wycofujący się z Warszawy Niemcy wysadzili pałace: Saski i Brühla oraz zniszczyli pomnik Poniatowskiego[9].
W 1946 plac odgruzowano oraz zabezpieczono ocalały fragment Grobu Nieznanego Żołnierza[20]. Zakończona w 1965 odbudowa i rozbudowa gmachu Teatru Wielkiego zmieniła kształt placu, który został wydłużony w kierunku ul. Trębackiej[9]. W latach 1974–1976 w miejscu rozebranego pałacu Kronenberga wzniesiono hotel Victoria[21].
Podczas swojej pierwszej pielgrzymki do Polski, 2 czerwca 1979 na placu papież Jan Paweł II odprawił mszę świętą[22]. Ołtarz z wielkim krzyżem ustawiono we wschodniej części placu, u wylotu obecnej ul. gen. Michała Tokarzewskiego-Karaszewicza[23]. W mszy wzięło udział ok. 0,5 mln osób. Krzyż, przy którym Jan Paweł II odprawił mszę, został później ustawiony przed kościołem św. Maksymiliana Kolbego na Służewcu[24]. Dla upamiętnienia papieskiej mszy z 1979 podczas stanu wojennego na placu układano krzyż z kwiatów, wokół którego gromadzili się ludzie[9]. Był on symbolem oporu przeciwko władzom i poparcia dla „Solidarności“[9]. Krzyż był stale likwidowany przez władze[9].
W 1981 na placu odbyły się uroczystości pogrzebowe prymasa Stefana Wyszyńskiego[9].
W 1990 w nawierzchnię placu wmurowano płytę upamiętniającą mszę Jana Pawła II z 1979 oraz uroczystości pogrzebowe Stefana Wyszyńskiego z 1981[25].
13 czerwca 1999, podczas swojej siódmej pielgrzymki do Polski, Jan Paweł II beatyfikował na placu 108 polskich męczenników, którzy ponieśli śmierć w czasie II wojny światowej[22].
W 1995 we wschodniej części placu odsłonięto pomnik Józefa Piłsudskiego zaprojektowany przez Tadeusza Łodzianę[26].
26 maja 2006 mszę na placu Piłsudskiego odprawił, odbywający pielgrzymkę do Polski – papież Benedykt XVI.
6 czerwca 2009 w 30. rocznicę mszy Jana Pawła II z 1979, na placu odsłonięto krzyż zaprojektowany przez Marka Kucińskiego, Jerzego Mierzwiaka i Natalię Wilczak[27].
W 2010 na placu odbyły się uroczystości beatyfikacyjne ks. Jerzego Popiełuszki[28], którym przewodniczył legat papieski, kard. Angelo Amato[a].
W latach 2006 i 2008 na placu, na terenie na którym znajdował się pałac Saski, przeprowadzono badania archeologiczne związane z planami odbudowy gmachu. Natrafiono na ślady osadnictwa z XII, XIII, XV i XVI wieku. Odsłonięto także piwnice pałacu Morsztyna z drugiej połowy XVII wieku. W trakcie prac zinwentaryzowano ok. 45 tys. obiektów ruchomych, głównie z XVIII wieku[29]. Od wielu lat toczy się dyskusja nad odbudową pałaców Saskiego i Brühla oraz kamienicy przy ul. Królewskiej.
Plac jest własnością Skarbu Państwa, jednak do 2017 był administrowany przez stołeczny Zarząd Dróg Miejskich[30]. W listopadzie 2017 minister infrastruktury i budownictwa, pomimo negatywnej opinii Urzędu m.st. Warszawy, na wniosek wojewody mazowieckiego przekazał mu plac w trwały zarząd[30][31]. Decyzja została uzasadniona tym, że plac jako miejsce służące przede wszystkim organizacji uroczystości państwowych powinien znajdować się pod nadzorem administracji rządowej[31]. W tym samym miesiącu Ministerstwo Spraw Wewnętrznych i Administracji wydało decyzję ws. ustalenia placu tzw. terenem zamkniętym, w wyniku czego miasto m.in. straciło na rzecz wojewody uprawnienia planistyczne i architektoniczne do placu[32]. 10 kwietnia 2018 na placu odsłonięto pomnik Ofiar Tragedii Smoleńskiej oraz kamień w miejscu, w którym ma powstać pomnik Lecha Kaczyńskiego[33]. W październiku 2018 Sąd Rejonowy dla Warszawy-Śródmieścia nakazał prokuraturze wszczęcie śledztwa w sprawie ustanowienia placu Piłsudskiego terenem zamkniętym[34].
Uczę się języka hebrajskiego. Tutaj go sobie utrwalam.
Zawartość tej strony pochodzi stąd.