| miasto w gminie miejsko-wiejskiej | |||||
 Centrum handlowe w orzyskim rynku | |||||
| |||||
| Państwo | |||||
|---|---|---|---|---|---|
| Województwo | |||||
| Powiat | |||||
| Gmina | |||||
| Prawa miejskie |
1725 | ||||
| Burmistrz | |||||
| Powierzchnia |
8,17 km² | ||||
| Wysokość |
126 m n.p.m. | ||||
| Populacja (31.12.2017) • liczba ludności • gęstość |
|||||
| Strefa numeracyjna |
(+48) 87 | ||||
| Kod pocztowy |
12-250 | ||||
| Tablice rejestracyjne |
NPI | ||||
Położenie na mapie gminy Orzysz  | |||||
Położenie na mapie Polski  | |||||
Położenie na mapie województwa warmińsko-mazurskiego  | |||||
Położenie na mapie powiatu piskiego  | |||||
 53°48′36,95″N 21°56′50,27″E/53,810264 21,947297
| |||||
| TERC (TERYT) |
2816024 | ||||
| SIMC |
0977806 | ||||
Urząd miejski Rynek 312-250 Orzysz | |||||
| Strona internetowa | |||||
| BIP | |||||
Orzysz (niem. Arys[3], prus. Aris) – miasto w Polsce, położone w województwie warmińsko-mazurskim, w powiecie piskim, nad rzeką Orzyszą, między jeziorami Sajno i Orzysz. Siedziba gminy miejsko-wiejskiej Orzysz. W latach 1975–1998 miasto należało administracyjnie do województwa suwalskiego. Orzysz leży na Mazurach[4], na obszarze historycznej Jaćwieży[5].
Według danych z 1 stycznia 2018 Orzysz liczył 5615 mieszkańców[1].
12 listopada 1946 nadano miejscowości polską nazwę Orzysz[3].
Zalążkiem osadnictwa był prawdopodobnie zajazd przy drodze łączącej Ełk z Warmią[6]. Historia miejscowości rozwiniętej przy zajeździe sięga początków XV w., była to wieś czynszowa. Przywilej lokacyjny ustanowił Konrad von Erlichshausen – 2 marca 1443 nakazał ulokować nad jeziorem Aris osadę o nazwie Neudorf (pol. Nowa Wieś). Nazwa ta nie przyjmuje się. Na początku XVI w. w dokumentach krzyżackich występuje jako Aris, później Arys. Miejscowość rozbudowuje się wzdłuż szlaku handlowego, przyjmując formę ulicówki. W 1530 powstała kaplica, którą w 1565 zastąpiono kościołem z kamieni polnych. W XVI w. wieś otrzymała przywilej organizowania stałych targów i dorocznych jarmarków, towarzyszył temu początek rozwoju rzemiosła. Do 1657 stanowiła część Korony Królestwa Polskiego jako lenno, następnie część państwa brandenbursko-pruskiego, przekształconego w 1701 w Królestwo Prus. Do 1702 kazania odprawiano tu wyłącznie w języku polskim[7]. Prawa miejskie uzyskuje 1 marca 1725 z rąk króla Fryderyka Wilhelma I Pruskiego, a wkrótce staje się siedzibą sądu ziemskiego rozsądzającego sprawy bartne. Od 1753 stacjonują tu wojska. W 1826 wielki pożar strawił większą część zabudowy. W 1834 miejscowa parafia liczy 600 Polaków i 502 Niemców[8].
.jpg)
Od 1871 do 1945 miasto leżało w granicach Niemiec. W 1890 w okolicach miasta powstaje poligon wojskowy, znany jako poligon Orzysz. Od 1895 Orzysz posiada status miasta garnizonowego. Powstanie i rozbudowa poligonu oraz związane z tym inwestycje wojskowe (budowa dużych koszar) przyczyniają się do rozwoju handlu i usług a tym samym do rozwoju miasta. Sprzyja temu uruchomienie, na początku XX w., połączeń kolejowych – w 1908 z Piszem i Giżyckiem, w 1911 z Mrągowem i Ełkiem. W czasie I wojny światowej miasto okupowane przez Rosjan (listopad 1914 – luty 1915). W Orzyszu w 1940 umiera poeta mazurski Michał Kajka, mieszkający w pobliskiej miejscowości Ogródek (ok. 15 km od Orzysza). Na przełomie stycznia i lutego 1945 miasto i okolice były świadkami licznych zbrodni wojennych Armii Czerwonej: na szosie Odoje - Czarne zamordowanych zostało od 97 do 120 cywili, francuskich jeńców wojennych oraz żołnierzy niemieckich, przy drodze Orzysz - Wierzbiny rozstrzelano 32 uchodźców, a 1 lutego 1945 na drodze Orzysz-Drygały, nieopodal Bemowa Piskiego, około 50 osób, głównie dzieci i młodzieży, porwanych z wozów uciekinierów[9].
Częściowo zniszczone miasto po wojnie zostało włączone do Polski. Ludność niemiecka została wysiedlona, a na jej miejsce napłynęli Polacy (wysiedleńcy z Kresów oraz osadnicy z centralnej Polski, głównie Mazowsza i Białostocczyzny)[10]. W latach 1975–1998 należało administracyjnie do województwa suwalskiego.
Według danych z 30 czerwca 2014 miasto liczyło 5797 mieszkańców[11].
.jpg)
.jpg)
Zabytki wpisane do rejestru zabytków[13]:
W Orzyszu wojsko stacjonuje od 1753 czasowo, a po rozpoczęciu budowy koszar i utworzeniu w 1895 garnizonu – na stałe. Stacjonowały tu jednostki wojskowe armii niemieckiej a po 1945 jednostki Wojska Polskiego.
W ostatnich latach stacjonowały tu m.in.:
Obecnie stacjonują tu:
Orzysz leży na przecięciu dróg krajowych:
Miasto nie posiada obwodnicy, ruch tranzytowy odbywa się głównymi ulicami miasta. Planuje się budowę obwodnicy miasta w ciągu drogi krajowej nr 16 (S16).
Orzysz położony jest przy linii kolejowej Olsztyn – Ełk. Znajduje się tu stacja kolejowa Orzysz. Od września 2009 ruch pasażerski na tej linii jest zawieszony. Zmodernizowana, zarówno linia jak i infrastruktura kolejowa (rampy), służy obecnie głównie potrzebom wojska (ćwiczenia wojsk na pobliskim poligonie).
Przewozy autobusowe (lokalne) zapewniają przedsiębiorstwa PKS Pisz oraz Przewozy Pasażerskie Arkadiusz Gietek. Kursy autobusowe dalekobieżne realizują inne oddziały PKS. Orzysz posiada bezpośrednie połączenia autobusowe z Olsztynem, Ełkiem, Giżyckiem, Piszem, Węgorzewem, Łomżą, Białymstokiem, Warszawą i Lublinem (w sezonie letnim – z Hrubieszowem i Chełmem).
W mieście działa klub piłkarski Śniardwy Orzysz.
Na terenie Orzysza działalność religijną prowadzą następujące Kościoły i związki wyznaniowe:
Miasta i gminy partnerskie:
| Miasta na prawach powiatu | |
|---|---|
| Miasta powiatowe | |
| Miasta gminne |
| Miasto | |
|---|---|
| Części miasta |
|
| Wsie | |
| Części wsi |
|
| Kolonia | |
| Osady | |
| Osady leśne | |
| Inne miejscowości |
Uczę się języka hebrajskiego. Tutaj go sobie utrwalam.
Zawartość tej strony pochodzi stąd.
.jpg)
