Morze Weddella
Ilustracja
Półwysep Antarktyczny i Morze Weddella (po prawej stronie), zdjęcie satelitarne
Kontynent

Antarktyda

Powierzchnia

ok. 2 800 000 km²

Średnia głębokość

2878 m

Największa głębia

6820 m

Objętość

7 600 000 km³

Typ morza

morze przybrzeżne

Wyspy

Wyspa Berknera, Wyspa Jamesa Rossa, Orkady Południowe

Położenie na mapie Antarktyki
Mapa konturowa Antarktyki, u góry nieco na lewo znajduje się punkt z opisem „Morze Weddella”
Ziemia72°S 41°W/-72,000000 -41,000000

Morze Weddella[1] (ang. Weddell Sea, hiszp. Mar de Weddell[1]) – morze przybrzeżne będące częścią Oceanu Południowego, położone u wybrzeży Antarktydy między Półwyspem Antarktycznym na zachodzie i Ziemią Coatsów na południowym wschodzie, nazwane na cześć żeglarza Jamesa Weddella (1787–1834), który spenetrował akwen w 1823 roku.

Geografia

Morze Weddella jest morzem przybrzeżnym będącym częścią Oceanu Południowego i najbardziej na południe wysuniętą częścią Oceanu Atlantyckiego[2].

Leży między Półwyspem Antarktycznym na zachodzie i Ziemią Coatsów na południowym wschodzie[2]. Od północy graniczy wzdłuż równoleżnika 60°S z Morzem Scotia[2]. Na południu akwen ograniczają Lodowiec Szelfowy Filchnera i Lodowiec Szelfowy Ronne[3]. Jeśli za wschodnią granicę przyjmie się linię prostą łączącą przylądek Norvegiaodden na Wyspie Bouveta z Sandwichem Południowym[a], to morze zajmuje powierzchnię około 2,8 milionów km²[4][b], a jego objętość wynosi 7,6 milionów km³ (ok. 0,5% światowego oceanu)[4].

Jego średnia głębokość wynosi 2878 m, a maksymalna 6820 m[5]. Na zachodzie i południu znajduje się głęboki do ok. 500 m szelf antarktyczny[5]. Szelf kontynentalny w innych częściach świata sięga ok. 200 m, duża głbokość szelfu antarktycznego spowodowana jest naciskiem anatryktycznej pokrywy lodowej[4]. Szelf ma do 50 km szerokości na wschodzie, ok. 500 km na południu i ok. 100 km na zachodzie[4].

Morze Weddella pokryte spękanym lodem, 2011

Morze Weddella charakteryzuje się długotrwałą obecnością lodu, przy czym najmniej lodu występuje w marcu a najwięcej we wrześniu[2]. Lód wieloletni utrzymuje się w zachodniej części akwenu, gdzie pokrywa lodowa sięga 2,5 m[2]. Na wschodzie morze wolne jest od lodu w okresie letnim[2]. W strefie przybrzeżnej (o szerokości ok. 50 km) występują lodowce szelfowe (m.in. Lodowiec Szelfowy Ronne, Filchnera i Larsena), połynie i paki lodowe[2]. Lód na morzu dryfuje wskutek ruchu cyrkulacyjnego wiru Weddell Gyre[c][2].

W Morzu Weddella tworzy się zimna, bogata w tlen, gęsta woda zasilająca antarktyczną wodę przydenną, która przemieszcza się nad dnem Oceanu Atlantyckiego do równika i także w głębiny Oceanu Indyjskiego[5].

W ciągu ostatnich pięciu lat letnia pokrywa lodowa Morza Weddella zmalała o jedną trzecią – obszar odpowiadający dwukrotnej powierzchni Hiszpanii[6]. Było to spowodowane potężnymi sztormami podczas lata 2016/2017, które przyciągnęły ciepłe powietrze, topiąc wielkie połacie lodu morskiego i umożliwiając absorpcję ciepła słonecznego przez wody morza, przez co temperatura wody wzrosła i nadal utrzymuje się na tym podwyższonym poziomie[7]. Ponadto wskutek działalności silnych wiatrów i niespotykanego ciepła pojawiła się ponownie połynia nad podwodnym szczytem Maud Rise, która ostatni raz obserwowana była w połowie lat 70. XX w.[7] Z uwagi na duże, cykliczne wahania pokrywy lodowej, nie można jeszcze stwierdzić czy jest to zjawisko czasowe, czy permanentne[7].

Morze Weddella leży w strefie klimatu polarnego[3]. Występują tu wieloryby, foki i pingwiny, które żerują w wodach bogatych w ryby, kałamarnice i szczętki (kryl)[8]. Najbardziej obfite w szczętki wody znajdują się m.in. w północno-wschodniej części akwenu oraz w regionie Maud Rise[8]. Występowanie kryla zależy bezpośrednio od pokrywy lodowej, na której gromadzą się glony i bakterie, którymi żywią się szczętki[8][9].

W obszarze Morza Weddella gniazduje 300 tys. par burzykowatych i 15 kolonii pingwinów cesarskich[10]. Odnotowano tu występowanie 6 gatunków fok (m.in. weddelki arktyczne[3] i krabojady focze) i 12 gatunków wielorybów (m.in. humbaki, orki, płetwale błękitne i płetwale antarktyczne)[10]. 90% ryb w wodach Morza Weddella należy do gatunku Pleuragramma antarcticum[10]. Na dnie morza żyje ok. 14 tys. gatunków zwierząt[11].

W 2016 roku Niemcy zwróciły się do Komisji ds. zachowania żywych zasobów morskich Antarktyki z propozycją objęcia Morza Weddella ochroną[12]. Region Morza Weddella, który jest w relatywnie niskim stopniu dotknięty zmianami klimatycznymi może stać się ostoją dla gatunków antarktycznych[12].

Historia

Tonący statek „Endurance” zgnieciony przez masy lodu, 1915

Obecność lodu utrudniała eksplorację akwenu przez statki[3]. Encyclopædia Britannica podaje, że w 1820 roku na wody morza wpłynął irlandzki żeglarz i oficer Royal Navy Edward Bransfield (1785–1852)[2], jednak został zatrzymany przez lód przy północno-wschodniej Ziemi Grahama[3]. W 1823 roku, w sprzyjających warunkach niewielkiej ilości lodu, angielski żeglarz i oficer Royal Navy James Weddell (1787–1834) spenetrował akwen, osiągając 20 lutego 1823 roku[3] szerokość 74°15'S – był to najdalej na południe wysunięty punkt, do którego dotarł wówczas człowiek[2]. Weddell nazwał akwen Morzem Jerzego IV[13]. Nazwa Morze Weddella została wprowadzona w 1900 roku[13][14].

Pierwsze badania oceanograficzne na Morzu Weddella przeprowadzono w latach 1903–1904 w ramach Szkockiej Wyprawy Antarktycznej pod kierownictwem Williama Speirsa Bruce'a (1867–1921)[3]. W latach 1910–1912 obszar Morza Weddella badała niemiecka ekspedycja pod kierownictwem Wilhelma Filchnera (1877–1957), która zmapowała Wybrzeże Leopolda – część wybrzeża Ziemi Coatsów i odkryła lodowiec nazwany później na cześć Filchnera[3].

W 1915 roku statek Imperialnej Wyprawy Transantarktycznej pod kierownictwem Ernesta Shackletona (1874–1922) – „Endurance” został uwięziony w lodzie u Wybrzeża Leopolda i zgnieciony przez masy lodu[3]. Załoga zdołała się uratować[3].

W latach 1956–1958 na południowym i południowo-wschodnim wybrzeżu wzniesiono kilka stacji polarnych[3].

Prawa do Morza Weddella roszczą Argentyna, Wielka Brytania i Chile[2].

Uwagi

  1. Przyjęcie wschodniej granicy wiru Weddell Gyre za wschodnią granicę akwenu, skutkuje większą powierzchnią morza, zob. Hellmer 2007 ↓, s. 1053.
  2. Internetowa Encyklopedia PWN podaje, że powierzchnia Morza Weddella to 2910 tys. km² (2,91 milionów km²), w tym ok. 350 tys. km² pod lodowcami szelfowymi, zob. Encyklopedia PWN ↓.
  3. Nazwa podana za Komisją Standaryzacji Nazw Geograficznych poza Granicami Rzeczypospolitej Polskiej, zob. KSNG 2008 ↓, s. 39.

Przypisy

  1. a b KSNG 2006 ↓, s. 22.
  2. a b c d e f g h i j k Hund 2014 ↓, s. 745.
  3. a b c d e f g h i j k Encyclopædia Britannica 2008 ↓.
  4. a b c d Hellmer 2007 ↓, s. 1053.
  5. a b c Encyklopedia PWN ↓.
  6. British Antarctic Survey: Antarctic sea ice loss explained in new study. [w:] www.bas.ac.uk [on-line]. 2020-06-17. [dostęp 2020-08-24]. (ang.).
  7. a b c Turner et al. 2020 ↓.
  8. a b c Hellmer 2007 ↓, s. 1055.
  9. Alfred-Wegener-Institut, Helmholtz-Zentrum für Polar- und Meeresforschung 2016 ↓, s. 1.
  10. a b c Alfred-Wegener-Institut, Helmholtz-Zentrum für Polar- und Meeresforschung 2016 ↓, s. 3.
  11. Alfred-Wegener-Institut, Helmholtz-Zentrum für Polar- und Meeresforschung 2016 ↓, s. 2.
  12. a b Bundesministerium für Ernährung und Landwirtschaft: Deutschlands Vorschlag für ein Meeresschutzgebiet in der Antarktis. [w:] www.bmel.de [on-line]. 2019-05-21. [dostęp 2020-08-25]. [zarchiwizowane z tego adresu (2021-11-08)]. (niem.).
  13. a b USGS Geographic Names Information System ↓.
  14. SCAR Composite Gazetteer of Antarctica ↓.

Bibliografia

  • Sina Löschke (red.): Weddellmeer – 8 Gute Gründe für ein Meeresschutzgebiet. Alfred-Wegener-Institut, Helmholtz-Zentrum für Polar- und Meeresforschung, 2016. [dostęp 2020-08-24]. (niem.).
  • Weddell Sea, [w:] Encyclopædia Britannica [dostęp 2020-08-24] (ang.).
  • Hartmut Hellmer: Weddell Sea, Oceanography of. W: Beau Riffenburgh: Encyclopedia of the Antarctic,. Taylor & Francis, 2007, s. 1053–1056. ISBN 978-0-415-97024-2. [dostęp 2020-08-15]. (ang.).
  • Andrew J. Hund: Antarctica and the Arctic Circle: A Geographic Encyclopedia of the Earth's Polar Regions. ABC-CLIO, 2014. ISBN 978-1-61069-393-6. [dostęp 2020-08-24]. (ang.).
  • Morza i oceany. „Nazewnictwo geograficzne Świata”. 10, 2008. Główny Urząd Geodezji i Kartografii. Komisja Standaryzacji Nazw Geograficznych poza Granicami Rzeczypospolitej Polskiej (KSNG). [dostęp 2020-08-23]. 
  • Antarktyka. „Nazewnictwo geograficzne Świata”. 8, 2006. Główny Urząd Geodezji i Kartografii. Komisja Standaryzacji Nazw Geograficznych poza Granicami Rzeczypospolitej Polskiej (KSNG). [dostęp 2020-08-23]. 
  • Weddella, Morze, [w:] Encyklopedia PWN [dostęp 2020-08-24].
  • SCAR Composite Gazetteer of Antarctica: Weddell Sea. [dostęp 2020-08-24]. (ang.).
  • John Turner, Maria Vittoria Guarino, Jack Arnatt, Babula Jena, Gareth J. Marshall, Tony Phillips, C. C. Bajish, Kyle Clem, Zhaomin Wang, Tom Andersson, Eugene J. Murphy, Rachel Cavanagh. Recent Decrease of Summer Sea Ice in the Weddell Sea, Antarctica. „Geophysical Research Letters”. 47 (11), 2020-06-16. John Wiley and Sons. DOI: 10.1029/2020GL087127. ISSN 1944-8007. (ang.). 
  • USGS Geographic Names Information System – Weddell Sea


Linki zewnętrzne

  • NASA: Thick and Thin Ice in the Weddell Sea. [w:] earthobservatory.nasa.gov [on-line]. [dostęp 2020-08-24]. (ang.).

Witaj

Uczę się języka hebrajskiego. Tutaj go sobie utrwalam.

Źródło

Zawartość tej strony pochodzi stąd.

Odsyłacze

Generator Margonem

Podziel się