Region Autonomiczny Madery
Região Autónoma da Madeira
Region Autonomiczny
ilustracja
Herb Flaga
Herb Flaga
Hymn: Hino da Região Autónoma da Madeira
Dewiza: Das ilhas as mais belas e livres (Ze wszystkich wysp najpiękniejsza i wolna)
Państwo

 Portugalia

Siedziba

Funchal

Zarządzający

Miguel Albuquerque

Powierzchnia

801 km²

Populacja (2011)
• liczba ludności


252 844

• gęstość

316 os./km²

Numer kierunkowy

+351

Strefa czasowa

UTC – zima
UTC+1 – lato

Języki urzędowe

portugalski

Położenie na mapie
Położenie na mapie
Położenie na mapie
Położenie na mapie
Strona internetowa

Madera (port. Madeira), oficjalnie Region Autonomiczny Madery (port. Região Autónoma da Madeira)[1]portugalski region autonomiczny na wyspach Oceanu Atlantyckiego.

Warunki naturalne

Zaliczany do Makaronezji archipelag Madery ma pochodzenie wulkaniczne. Znajduje się na Oceanie Atlantyckim u północnych wybrzeży Afryki. Leży 860 km na południowy zachód od kontynentalnej Portugalii oraz ok. 450 km na północ od hiszpańskich Wysp Kanaryjskich. Obejmuje trzy grupy wysp: Madera (741 km²) z położoną przy jej wschodnim cyplu wysepką Vermela Fora, Porto Santo (42,5 km²; na północny wschód od Madery) otoczoną grupą mniejszych wysp (m.in. Baixo, Ferro, Fora, Cima) oraz grupę trzech niezamieszkanych pustynnych wysp Ilhas Desertas (na południowy wschód od Madery).

  • łączna powierzchnia wysp: 801 km²
  • liczba mieszkańców: 246 689 (2007)
  • główne miasto: Funchal

Powierzchnia wysp jest górzysta. Najwyższym szczytem jest Pico Ruivo na wyspie Madera (1862 m n.p.m.). Klimat łagodny, określany mianem „wiecznej wiosny”. Średnia temperatura dobowa w styczniu wynosi ok. 16 °C, a w lipcu ok. 23 °C. Posiada bogatą roślinność podzwrotnikową. (Lasy wawrzynowe zostały wpisane na Listę Światowego Dziedzictwa Kulturowego i Przyrodniczego UNESCO). Obszar chroniony rezerwatem zajmuje niemal 2/3 powierzchni wyspy.

Półwysep Świętego Wawrzyńca, widok od strony wschodniej
Widok z Lewady Balcones

Pochodzenie nazwy

Portugalscy odkrywcy João Gonçalves Zarco i Tristão Vaz Teixeira ochrzcili nowy ląd mianem Ilha Madeira, czyli ‘wyspy drewna’ lub ‘zalesionej wyspy’[2] – prawdopodobnie przez opozycję do innych, pustynnych wysp archipelagu.

Historia Madery

Plutarch w swoich Żywotach równoległych relacjonował, że w Kadyksie spotkał żeglarzy, którzy mówili o idyllicznych wyspach Atlantyku: „Wyspy w liczbie dwóch oddalone są od siebie wąską cieśniną, leżące 10 tysięcy furlongów [2 tysiące km] od Afryki. Zwą je Wyspami Błogosławionych”[3].

W starożytności archipelag znany był Fenicjanom. Wtedy był niezamieszkany. Napotykali go średniowieczni żeglarze w XIV w.[4] Za odkrywców uważa się Portugalczyków João Gonçalvesa Zarco, Tristão Vaza Teixeirę i Bartolomeu Perestrelę, których sztorm zagnał w 1418 r. na Pôrto Santo. Choć nadali wyspie nazwę, wylądowali na niej dopiero w latach następnych (1419 i 1420). Madera została zasiedlona i zagospodarowana w XV w. Z tego czasu pochodzą najstarsze plantacje trzciny cukrowej. Prawdopodobnie w tym okresie sprowadzono tam też winorośl. Ziemię pod uprawę zyskiwano, karczując i wypalając lasy. Na wyspie osiedlali się głównie uciekinierzy z terenu Portugalii, prześladowani Maurowie i Żydzi z Hiszpanii, Holendrzy i Włosi. Do pracy na plantacjach trzciny cukrowej sprowadzano czarnych niewolników z Afryki.

W XVI wieku zaludnienie archipelagu rosło, osiągając 20 tys. mieszkańców (wraz z Porto Santo), w tym 5 tys. w stolicy Madery – Funchal. Prawdopodobnie 10% stanowili niewolnicy[5]. W 1514 papież Leon X utworzył na prośbę portugalskiego króla nowe biskupstwo w Funchal, którego jurysdykcja miała obejmować wszystkie terytoria zamorskie Portugalii[5]. Początkowo największe znaczenie w gospodarce wyspy zajmowała produkcja i eksport cukru do Portugalii i innych regionów Europy, w tym Flandrii. W 1570 roku, w okresie największej prosperity gospodarczej, funkcjonowało na Maderze 40 młynów cukrowych. W późniejszym czasie konkurencja tańszego cukru z Brazylii doprowadziła do upadku cukrowni na Maderze i pod koniec XVII wieku było ich już tylko 5[6].

W czasie unii iberyjskiej w latach 1580–1640 Madera wraz z Portugalią była częścią imperium hiszpańskiego. W 1586 roku ustanowiono nad Maderą władzę gubernatora, przekształcając stopniowo wyspę w kolonię korony. Po odzyskaniu przez Portugalię niepodległości i zacieśnieniu współpracy ze Wielką Brytanią mieszkańcy Madery zaczęli się bogacić na handlu, szczególnie z Nowym Światem. W 1676 roku wyspę zamieszkiwało już 50 tys. mieszkańców, w tym 10 tys. w Funchal, które zostało kosmopolitycznym portem, do którego zawijały niemal wszystkie statki płynące z kolonii do Lizbony[6]. W XVII wieku pierwsze miejsce zajęła uprawa winorośli i eksport wina, które stało się pożądanym towarem na europejskich rynkach. Zmiana gospodarki wyspy spowodowała stopniowy zanik niewolnictwa, pozwoliła też na uniknięcie poważnych perturbacji gospodarczych. Jednak eksport wina z Madery z czasem przeszedł w ręce cudzoziemców, głównie Anglików, a archipelag nie był tak zamożny jak niegdyś. W XVII wieku stopniowo zaczęła się emigracja z Madery do Brazylii, która nasiliła się w wieku następnym, w czasach wielkiej prosperity kolonii w Ameryce Południowej[6].

W 1801 i w latach 1807–1814 (w czasie wojen napoleońskich) wyspa znalazła się pod zarządem brytyjskim. W XIX w. Madera podupadła i straciła na znaczeniu. W 1931 r. na wyspie wybuchła rebelia przeciw lizbońskiej dyktaturze generała Carmony (Rewolta Maderska). Spowodowana ona była ograniczeniem prawa wyrobu mąki, które spowodowało wzrost ceny chleba, co z kolei wywołało kryzys gospodarczy i bankowy. Po początkowych sukcesach rebelia została stłumiona przez wojsko przybyłe z Lizbony. Od 1 lipca 1976 r. region autonomiczny z własnym rządem regionalnym i parlamentem.

W 1860 r. kilka miesięcy spędziła na Maderze cesarzowa Austrii Elżbieta – „Sissi”. Lecząca się z gruźlicy i depresji, w jaką popadła na wiedeńskim dworze. W 1922 w Funchal na Maderze ostatnie miesiące swego życia spędził Karol I Habsburg, ostatni cesarz Austrii i król Węgier (został pochowany w kościele Igreja de Nossa Senhora do Monte). Od 21 grudnia 1930 do 23 marca 1931 przebywał na wypoczynku Józef Piłsudski[7] – jego pobyt upamiętnia tablica w willi Quinta Bettencourt na przedmieściach Funchal. Podczas pobytu na Maderze Piłsudski obchodził imieniny. W związku z tym ogłoszono akcję wysyłania imieninowych kartek na wyspę. Z całego kraju wysłano ponad milion pocztówek. Dostarczyć je na Maderę miał „Wicher”, najnowszy polski niszczyciel, świeżo ukończony we Francji[8]. Bywał tam również Winston Churchill.

Legenda portugalska głosi, że na Maderze osiadł król Polski i Węgier Władysław III Warneńczyk po zakończonej bitwie pod Warną[9].

Geografia

 Osobny artykuł: Geografia Madery.

Autonomiczny Region Madery składa się z wyspy Madera, wyspy Porto Santo, wysp Desertas i Selvagens.

Funchal, stolica Madery, położone jest na południowym wybrzeżu wyspy. Pozostałe główne miasta: Porto Santo (znane też jako Vila Baleira), Ribeira Brava, Machico, Câmara de Lobos, Santa Cruz i Santana.

Archipelag leży około 685 kilometrów od wybrzeży Afryki, około 970 kilometrów od Lizbony, 370 km od Gran Canarii i 770 km od wyspy Santa Maria, najbliższej z Azorów. Powstał on z erupcji wulkanów wyrzucających lawę z dna oceanicznego. Aktywność wulkaniczna w tym rejonie rozpoczęła się 5 mln lat temu, a ostatnie erupcje miały miejsce około 6,5 tysiąca lat temu[10].

Madera jest największą wyspą archipelagu o powierzchni 741 km², długości 57 km (z zachodu na wschód), szerokości 22 km w najszerszym miejscu i długości wybrzeża około 140 km.

Klimat

Câmara de Lobos, przedmieścia stolicy Madery – Funchal

Madera znajduje się w strefie klimatu subtropikalnego[11][12] typu śródziemnomorskiego[13], z całorocznym okresem wiosenno–letnim. Średnia roczna temperatura na wybrzeżu wynosi 22,6 °C w dzień i 16,5 °C w nocy[14].

W najchłodniejszym okresie – od grudnia do kwietnia, średnia temperatura na wybrzeżu wynosi wokół 20 °C w dzień i 14 °C w nocy. Opady śniegu i mróz w wybrzeżnej części wyspy nie wystąpują. Najniższą zanotowaną temperaturą było 7,4 °C w nocy. W maju i listopadzie średnia temperatura wynosi wokół 22 °C w dzień i 16 °C w nocy, natomiast w lipcu i październiku średnia temperatura wynosi wokół 25 °C w dzień i 19 °C w nocy. Najcieplejszymi miesiącami są sierpień i wrzesień ze średnią temperaturą wokół 26 °C w dzień i 20 °C w nocy. Temperatury przekraczające 30 °C występują rzadko, w okresie od czerwca do września mogą pojawić się około 2 takie dni miesięcznie. Najwyższa odnotowana temperatura to 38,4 °C[14].

Wybrzeżna część Madery ma około 80 dni deszczowych rocznie, od 1 dnia deszczowego w lipcu do 13 dni deszczowych w grudniu, około 2500 godzin słonecznej pogody rocznie, od 164 godzin (średnio 5,3 dziennie, około 5 razy więcej niż w Polsce) w grudniu do 260 (średnio 8,4 godziny czystego słońca na dobę) w sierpniu[15]. Temperatura morza waha się od 17,8 °C w marcu do 23,7 °C we wrześniu[16].

Pogoda na Maderze bywa zmienna. Choć zwykle umiarkowana, okresowo wyspę nawiedzają ulewne deszcze i inne silne zjawiska pogodowe, które powodują znaczne zniszczenia, pochłaniając ofiary ludzkie[17][18].

Średnia temperatura i opady dla Funchal, stolicy Madery
Miesiąc Sty Lut Mar Kwi Maj Cze Lip Sie Wrz Paź Lis Gru Roczna
Średnie temperatury w dzień [°C] 19.7 19.7 20.4 20.6 21.6 23.4 25.1 26.4 26.4 24.9 22.6 20.7 22,6
Średnie dobowe temperatury [°C] 16.7 16.6 17.2 17.5 18.6 20.6 22.2 23.2 23.2 21.8 19.6 17.9 19,6
Średnie temperatury w nocy [°C] 13.7 13.4 13.9 14.4 15.6 17.7 19.2 20.0 20.0 18.6 16.6 15.0 16,5
Opady [mm] 74.1 83.0 60.2 44.0 28.9 7.2 1.6 2.0 32.9 89.5 88.8 115 627
Średnia liczba dni z opadami 12 10 9 8 6 3 1 2 6 9 10 13 87
Średnie usłonecznienie [h] 167 171 205 225 214 198 245 260 225 205 168 164 2447
Źródło: IPMA[14], climatemps.com[15] (nasłonecznienie) (liczba dni z opadami dla wartości 0,1 mm, wysokość 58 m n.p.m., 1981–2010)
Średnia dobowa temperatura morza (°C)[16]
Sty Lut Mar Kwi Maj Cze Lip Sie Wrz Paź Lis Gru Rok
18,8 18,1 17,8 18,2 19,0 20,5 21,8 23,1 23,7 23,1 21,5 19,9 20,5

Flora i fauna

Madera jest domem wielu endemicznych roślin i gatunków zwierząt. Wśród nich gołąb maderski, zniczek maderski, czy otus mauli.

Gospodarka

Madera w grudniu 2006 roku

Uprawia się winorośl, trzcinę cukrową, warzywa i drzewa owocowe. Łagodny i regularny klimat pozwolił sprowadzić na Maderę szereg gatunków tropikalnych roślin uprawnych (m.in. banany), które świetnie się przyjęły, stopniowo wypierając nawet rodzimą roślinność. Hoduje się bydło. Mieszkańcy trudnią się też rybołówstwem, w wieku XX również wielorybnictwem[10]. Ważną gałęzią gospodarki jest przemysł winiarski (wina Madera), dochody z eksportu wina stanowią ważną część całości eksportu (43% w 1999). Z uprawianej na wyspie trzciny cukrowej produkuje się lokalną odmianę rumu. Część mieszkańców Madery zajmuje się hafciarstwem, wikliniarstwem i wyplataniem wyrobów z trzciny. Po II wojnie światowej zanotowano wśród młodych ludzi wzrost emigracji zarobkowej, głównie do Wenezueli.

Od początków XX wieku Madera stała się celem podróży turystycznych. Była m.in. uznanym zimowiskiem dla zamożnych Anglików i innych mieszkańców północnej Europy. Po II wojnie światowej, wraz z rozwojem komunikacji lotniczej, liczba turystów szybko wzrosła, chociaż przybywają oni na krótsze okresy.

W roku 2020 bezrobocie średnioroczne wynosiło 7,9%, przy czym w czwartym kwartale tego samego roku wzrosło do 10,7%[20].

Turystyka

Popiersie marszałka Piłsudskiego w Funchal

Turystyka stanowi istotną gałąź gospodarki Madery, przynosząc około 20% dochodów[21]. W sierpniu 2017 roku przychody z turystyki na Maderze oszacowano na poziomie 47 mln euro, osiągając najwyższy wskaźnik w historii pomiarów. We wrześniu tego samego roku nastąpił spadek do poziomu 41 mln euro, spadając w kolejnych okresach aż do poziomu 24,5 mln euro w styczniu 2018 roku. Najniższy wskaźnik osiągnięto w dotychczasowych pomiarach w styczniu 2011 roku, kiedy dochody z turystyki osiągnęły poziom 12 mln euro[22].

Madera znana jest jako potencjalny cel wypraw turystycznych od pierwszych dziesięcioleci XX wieku, gdy pojawiali się prominentni politycy, tacy jak Józef Piłsudski[7] czy Winston Churchill[23].

Madera jest doceniana przez miłośników aktywnej turystyki, dzięki dużej liczbie szlaków turystycznych (powiązanych z lewadami). Jest również ceniona przez miłośników sportów wodnych (np. windsurfingu). Na Maderze są zabytki i atrakcje przyrodnicze.

Transport

  • Port lotniczy Madera, międzynarodowy port lotniczy, który obsłużył w 2016 roku ok. 3 mln pasażerów[24].
  • Port lotniczy Porto Santo, mały port lotniczy, który obsłużył w 2016 roku 156 120 pasażerów.
  • Port Funchal, międzynarodowy port morski

Religia

Według spisu z 2021 roku[25]:

Zobacz też

Przypisy

  1. Madera, [w:] Encyklopedia PWN [dostęp 2022-03-18].
  2. „Rzeczpospolita”, dodatek „Moje podróże”, 23.01.2009 r., s. 4.
  3. Plutarch • Life of Sertorius [online], penelope.uchicago.edu [dostęp 2021-07-05].
  4. Roman Biesiada, Kwiaty na wulkanie, „Poznaj Świat”, R.XII, nr 11 (144), listopad 1964, s. 11–14.
  5. a b António Henrique de Oliveira Marques: Historia Portugalii. T. 1: do XVII w.. Warszawa: PWN, 1987, s. 218-19. ISBN 83-01-07221-0.
  6. a b c António Henrique de Oliveira Marques: Historia Portugalii. T. 1: do XVII w.. Warszawa: PWN, 1987, s. 350–352. ISBN 83-01-07221-0.
  7. a b Marszałek Józef Piłsudski na Maderze.
  8. Józef Piłsudski na Maderze [online], Madera, 9 kwietnia 2018 [dostęp 2019-01-31] (pol.).
  9. Tak m.in. Joao Reis Gomes (1941), Joao C.D.Nacimento (1934), Conego Homen (1934), Alberto Artur Sarmento (1953) i in. oraz L. Kielanowski, Odyseja Władysława Warneńczyka, Londyn 1991; Z. Święch, Ostatni krzyżowiec Europy. Oddychający sarkofag Warneńczyka?, Kraków 1995. https://madera.org.pl/krol-wladyslaw-trzeci-warnenczyk/
  10. a b Tomasz Merwiński, W Porto Moniz kotłuje się [online] [dostęp 2021-08-16] (pol.).
  11. Climatic map by Istituto Geografico De Agostini.
  12. Die Klimatypen der Erde – Pädagogische Hochschule in Heidelberg.
  13. World Map of Köppen–Geiger Climate Classification.
  14. a b c Instituto Português do Mar e da Atmosfera: Monthly Averages for Funchal, Portugal (1981–2010).
  15. a b Funchal Climate & Temperature [online], Climatemps.
  16. a b Funchal average sea temperature] [online], Sea Temperature.
  17. Daniel Bellamy, Madeira hit by floods and torrential rain on Christmas Day [online], Euronews, 26 grudnia 2020 [dostęp 2021-07-05] (ang.).
  18. Tobi Hughes, Estrada Monumental Flooded [online], Madeira Island News Blog, 27 marca 2021 [dostęp 2021-07-05] (ang.).
  19. Instituto Português do Mar e da Atmosfera: Fichas Climatológicas. PORTO SANTO/AEROPORTO/MADEIRA (524).
  20. 10-02-2021 - Estimated unemployment rate stood at 10.7% in the 4th quarter 2020, while the average for the year was 7.9% [online], estatistica.madeira.gov.pt [dostęp 2021-08-16].
  21. Madeira floods: tourists urged not to cancel holidays [online], Telegraph [dostęp 2021-08-16].
  22. Portugal Tourism Revenue: Madeira | Economic Indicators [online], CEIC [dostęp 2021-08-16].
  23. Tomasz Merwiński, Zaślubiny z Câmara de Lobos [online] [dostęp 2021-08-16] (pol.).
  24. O melhor ano de sempre dos aeroportos portugueses 2016. ana.pt. [zarchiwizowane z tego adresu (2017-02-16)].
  25. INE, Indicador [online], Tabulador [dostęp 2023-11-11].

Linki zewnętrzne

  • Oficjalna strona turystyczna Madery

Witaj

Uczę się języka hebrajskiego. Tutaj go sobie utrwalam.

Źródło

Zawartość tej strony pochodzi stąd.

Odsyłacze

Generator Margonem

Podziel się