 Leon Chwistek, ok. 1907–1912 | |
| Data i miejsce urodzenia |
13 czerwca 1884 |
|---|---|
| Data i miejsce śmierci |
20 sierpnia 1944 |
| Narodowość | |
| Dziedzina sztuki | |
| Odznaczenia | |
| |
| Specjalność: filozofia, matematyka | |
| Alma Mater | |
|---|---|
| Doktorat | |
| Habilitacja | |
| Profesura |
1938 |
| Nauczyciel akademicki na Uniwersytecie Jana Kazimierza we Lwowie | |
Leon Chwistek (ur. 13 czerwca 1884 w Krakowie, zm. 20 sierpnia 1944 w Barwisze koło Moskwy w Związku Radzieckim) – polski polihistor: naukowiec zajmujący się filozofią i matematyką, a także artysta: malarz, prozaik, teoretyk sztuki.
Był synem Bronisława i Emilii z Majewskich. Jego ojciec Bronisław Chwistek (1854 lub 1856–1922) był lekarzem klimatycznym w Krynicy i Zakopanem. Otworzył jeden z pierwszych zakładów wodoleczniczych w Zakopanem w wilii „Hygea” na Krupówkach oraz sanatorium dla chorych nerwowo w wilii „Adasiówka”. Matka była pianistką i malarką, uczennicą Jana Matejki i Karola Mikulskiego.
Dzieciństwo spędził w Zakopanem. Tam zaprzyjaźnił się ze Stanisławem Ignacym Witkiewiczem, Bronisławem Malinowskim, Karolem Szymanowskim i Tadeuszem Szymberskim. Do gimnazjum, które ukończył w 1902, uczęszczał w Krakowie, gdzie mieszkał u swojego wujostwa: architekta Eustachego Śmiałowskiego i Edomondy z Majewskich.
W latach 1903–1904 jako wolny słuchacz studiował na krakowskiej ASP u Józefa Mehoffera. W latach 1902–1906 Uniwersytecie Jagiellońskim studiował filozofię, psychologię i matematykę. W roku 1906 doktoryzował się rozprawą O aksjomatach, w roku 1907 złożył egzamin nauczycielski. Od tego roku, przez dwadzieścia lat z przerwami, nauczał matematyki i propedeutyki filozofii w Państwowym III Gimnazjum im. Króla Jana Sobieskiego w Krakowie, które sam wcześniej ukończył. W latach 1908–1909 kontynuował studia filozoficzne w Getyndze, gdzie słuchał wykładów Henri Poincarégo. Tam też poznał swoją przyszłą żonę. W 1910 przebywał w Wiedniu, gdzie zafascynowało go weneckie malarstwo renesansowe. W latach 1913–1914 studiował w Paryżu rysunek i po raz pierwszy zetknął się z twórczością kubistów. Tam też stoczył słynny (wygrany) pojedynek na szable z malarzem Władysławem Dunin-Borkowskim, który publicznie obraził jego narzeczoną i późniejszą żonę Olgę Steinhausównę (jednym z sekundantów Chwistka był Bolesław Wieniawa-Długoszowski).
W latach 1914–1916 był w szeregach Pierwszej Brygady Legionów. Został odznaczony Krzyżem Niepodległości.
W 1917 był współzałożycielem krakowskiej grupy „Ekspresjoniści Polscy”, przemianowanej w roku 1919 na Formistów. Chwistek został jej czołowym teoretykiem[1]
W 1919 był jednym z założycieli Polskiego Towarzystwa Matematycznego. Od roku 1922 wykładał matematykę dla przyrodników na Uniwersytecie Jagiellońskim, gdzie habilitował się w roku 1928 z logiki matematycznej. Dzięki m.in. rekomendacji Bertranda Russella i Stefana Banacha objął w 1930 katedrę logiki matematycznej i stanowisko profesora nadzwyczajnego na Wydziale Matematyczno-Przyrodniczym w Uniwersytecie Jana Kazimierza we Lwowie (kontrkandydatem był Alfred Tarski). W 1938 został mianowany profesorem zwyczajnym.
Po wybuchu II wojny światowej i zajęciu Lwowa przez ZSRR pozostał na uczelni. Rozpoczął także współpracę z Czerwonym Sztandarem. We wrześniu 1940 wstąpił do Związku Radzieckich Pisarzy Ukrainy[2]. W czerwcu 1941, tuż przed wkroczeniem wojsk niemieckich, ewakuował się ze Lwowa wraz z wojskami sowieckim w głąb Rosji. Od 1941 do 1943 mieszkał w Tbilisi, gdzie nauczał analizy matematycznej, od 1943 zaś w Moskwie. Działał w Związku Patriotów Polskich w ZSRR. Na wniosek ZPP został dokooptowany do Krajowej Rady Narodowej, choć pozostał bezpartyjny. Publikował w organie ZPP – „Wolna Polska”. Zmarł w 1944 w Barwisze k. Moskwy po długotrwałej chorobie. Jego prochy spoczywają w masowej mogile ofiar represji stalinowskich na Cmentarzu Dońskim w Moskwie; symboliczny grób znajduje się na Cmentarzu Rakowickim w Krakowie[3] (pas AA).
Jego żoną była Olga (1892–1962) – siostra Hugona Steinhausa, siostrą – Anna Stożkowa, żona matematyka Włodzimierza Stożka, córką – Alina Dawidowiczowa (1918–2007), matematyczka, malarka i autorka wspomnień, zaś wnukami – architekt Agnieszka Mancewiczowa (1940-2021) i matematyk Antoni Leon Dawidowicz (1952–2022).
Jako logik działał na obrzeżach tzw. szkoły lwowsko-warszawskiej, której założycielem był Kazimierz Twardowski. Swoje koncepcje logiczne (rozszerzenie teorii typów logicznych) tworzył w odniesieniu do prac Bertranda Russella i Henri Poincarégo. Był też (obok Jana Łukasiewicza) jednym z prekursorów stosowania w logice tzw. notacji polskiej.
Był głównym teoretykiem formizmu. Teorię strefizmu można traktować jako rozwinięcie i kontynuację formizmu. Zgodnie z jego regułami, kompozycja obrazu była podzielona na strefy, charakteryzujące się dominantą jednej barwy i jednego zwielokrotnionego kształtu. W roku 1935 na łamach łódzkiego czasopisma Forma została opublikowana polemika Chwistka z Władysławem Strzemińskim. Spór dotyczył konfrontacji strefizmu i unizmu.
W malarstwie opowiadał się za twórczością spontaniczną. Był zafascynowany miastem i jego dynamicznością. Jego obrazy często nosiły tytuły Miasto, Łódź. Znaczną popularność zyskał jego obraz Szermierka z 1920 roku. Artysta zajmował się również sztuką portretową. W latach 1926–1930 wykonał wizerunki około stu osobistości z naukowych i intelektualnych środowisk Krakowa.
Jego prace znajdują się w zbiorach Muzeum Narodowego w Warszawie, Muzeum Narodowego w Krakowie, Muzeum Sztuki w Łodzi i innych.
Indywidualne wystawy malarstwa miał w 1927 roku w Krakowie i w 1934 roku we Lwowie.
Uczę się języka hebrajskiego. Tutaj go sobie utrwalam.
Zawartość tej strony pochodzi stąd.
