Nazwa Garwolino pojawia się w średniowiecznych notatkach z 1386 i 1404. Pochodzi od nazwy osobowejGarwoł[6]. Wśród mieszkańców popularna jest legenda łącząca nazwę miasta z gawronami.
Historia
Ślady osadnictwa na terenie dzisiejszych granic Garwolina pochodzą sprzed około 2000 lat czyli z epoki żelaza.
22 marca 1863 powstańcy styczniowi usiłowali bez skutku zdobyć Garwolin broniony przez wojska rosyjskie[7].
W latach 1892-1914 w Garwolinie stacjonował 37 (13)[9] pułk dragonów[10]carskiej armii.
W 1905 odbywały się strajki rolne i demonstracje[11]. W czasie I wojny światowej działała placówka Polskiej Organizacji Wojskowej w listopadzie 1918 rozbrajająca stacjonujących tu żołnierzy niemieckich, działała rada delegatów robotniczych.
Podczas bitwy o Garwolin, w dniu 16 sierpnia 1920 roku wyróżnił się Stanisław Szaliński (późniejszy major i szef kontrwywiadu wojskowego w latach 1930–1939). Dowodząc plutonem karabinów maszynowych 3 batalionu 58 pp, zmusił nieprzyjaciela do pozostawienia dwóch dział. W pościgu za oddziałem bolszewickim zaatakował koszary w Garwolinie. Dzięki śmiałemu szturmowi doprowadził do kapitulacji załogi i zdobycia taboru brygady oraz 300 jeńców. Następnie skutecznie bronił koszar przed nacierającą kawalerią nieprzyjaciela[12].
15 kwietnia 1934 obszar miasto zwiększono kosztem gminy wiejskiej Górzno, z której przyłączono: wieś Czyszków, kolonię Czyszków Trzeciaki, kolonię Czyszków-Pustka, część kolonii Lucin, część wsi Natalja, gromadę Zawady-Stare, a także kosztem gminy wiejskiej Wola Rębkowska, z której przyłączono gromadę Leszczyny[13].
We wrześniu 1939 Niemcy zniszczyli centralną część zabudowy, miały miejsce liczne aresztowania i deportacje do obozów zagłady i koncentracyjnych. Podczas II wojny światowej Garwolin znalazł się w granicach Generalnego Gubernatorstwa. Od stycznia 1941 funkcję Kreishauptmanna (starosty) powiatu Garwolin objął Karl Freudenthal. Jedną z pierwszych jego decyzji było usunięcie z miasta obywateli narodowości żydowskiej i przesiedlenie ich do gett w Żelechowie, Sobolewie, Łaskarzewie i Parysowie. Do końca 1942 na rozkaz Karla FreudenthalaGestapo oraz żandarmeria zamordowały na terenie miasta i powiatu 890 osób, a do obozów koncentracyjnych lub do pracy przymusowej wywieziono kolejnych 2100[15]. Za popełnione zbrodnie Sąd Delegatury Rządu na Kraj wydał na przełomie lat 1942-1943 wyrok skazujący go na karę śmierci. Zastrzelony 5 lipca 1944 podczas zamachu dokonanego przez połączone dwie grupy dywersyjne AK z Garwolina i Woli Rębkowskiej.
W końcu lipca 1944 r. Garwolin był najsilniejszym punktem oporu Niemców na rzece Wildze. W dniu 27 lipca 1944 r. miasto zostało zajęte przez jednostki 8 korpusu 2 Armii Pancernej 1 Frontu Białoruskiego dowodzonego przez marsz. K. Rokossowskiego[16]. 28 lipca 1944 do miasta dotarły jednostki 8 Armii Gwardii 1 Frontu Białoruskiego, które dotychczas nacierały w ślad za 2 A.Panc. Armie te w okolicach miasta przygotowywały się do operacji forsowania Wisły[17]. W dniu 11 września 1944, oddziały 1 Armii WP zostały zluzowane na przyczółku magnuszewskim przez 8 Armię Gwardii i ześrodkowane w okolicach Garwolina, w celu przygotowania do działania na odcinku warszawskim[18].
10 marca 1946 na szosie Warszawa – Lublin w rejonie Gończyc w pobliżu Garwolina Oddział AKMariana Bernaciaka stoczył potyczkę z oddziałem Armii Czerwonej, w której zginęło kilku żołnierzy radzieckich, a pluton polski stracił 1 zabitego i 1 rannego.
W czasach Polski Ludowej miasto zostało odbudowane, powstały nowe osiedla mieszkaniowe, uregulowano i zagospodarowano brzegi Wilgi. Powstała rzeźnia, duże zakłady mleczarskie, w 1969 rozpoczął pracę Zakład Doświadczalny Instytutu Maszyn Matematycznych, w 1973 baza Przedsiębiorstwa Kolejowych Robót Elektryfikacyjnych, w 1975 uruchomiono produkcję w Zakładach Przemysłu Odzieżowego „Cora”. Dawne koszary w Gracjanowie przebudowano na zespół sanatoryjny neuropsychiatrii dziecięcej[11].
Panorama Garwolina
Zabytki
Według rejestru zabytków NID[19] na listę zabytków wpisane są obiekty:
kolegiata pod wezwaniem Przemienienia Pańskiego, neobarokowy kościół wybudowany na przełomie XIX i XX wieku. Znajdują się w nim obrazy: Przemienienia Pańskiego z 1894, Św. Stanisława Kostki, Św. Józefa (XIX w.), Św. Jana Chrzciciela (XVIII w.), Świętych Barbary, Rocha i Rozalii (I połowa XIX w.), a także kielichy z 1762, 1760 i z pierwszej połowy XIX w.1890-1909, nr rej.: 741 z 7.05.1962
park „Sulbiny”, ul. Lubelska 50, XIX-XX, nr rej.: A-379 z 16.07.1985 i z 9.04.2009
zespół dworski, Studzińskiego 28, pocz. XX, nr rej.: A-275 z 29.08.1980:
dwór
rządcówka
spichlerz
park
stajnie koszarowe, ob. magazyn, al. Legionów, 1905, nr rej.: A-449 z 16.04.1996
dom, ob. Urząd Miasta, Staszica 15, 1910, nr rej.: 1048 z 10.05.1974
parterowa organistówka o konstrukcji zrębowej, oszalowana, pięcioosiowa, zbudowana na planie prostokąta o dwutraktowym układzie wnętrz, z początku XIX w.
Garwolińska Strefa Aktywności Gospodarczej; Ośrodek przemysłowo-usługowy; przemysł maszynowy, środków transportu, poligraficzny, spożywczy (mleczarski i mięsny), odzieżowy, skórzany, materiałów budowlanych, meblowy i kosmetyczny.
Historyczny rozwój Garwolina od 1965 do 2020 roku.
Transport
Na terenie miasta krzyżują się dwie drogi krajowe:
W odległości 5 km od miasta przebiega linia kolejowa nr 7Warszawa – Lublin – Dorohusk; stacja Garwolin znajduje się we wsi Wola Rębkowska. W momencie uruchomienia kolei nadwiślańskiej (1877) Garwolin nie miał stacji kolejowej. W 1894 miasto obsługiwała stacja kolejowa Wilga usytuowana w miejscu dzisiejszej stacji Ruda Talubska. W 1914 Garwolin obsługiwały dwie stacje kolejowe – Mirwan (położona w miejscu obecnej stacji Garwolin) i Garwolin (wcześniej zwana Wilgą a dziś Ruda Talubska). W 1922 ustalono nazwy stacji obowiązujące do dnia dzisiejszego. Do czasów II wojny światowej stacja i miasto Garwolin przez Żydów były nazywana Mirwan.
↑Wyniki badań bieżących - Baza Demografia - Główny Urząd Statystyczny [online], demografia.stat.gov.pl [dostęp 2023-07-15].
↑Rozporządzenie Ministra Administracji i Cyfryzacji z dnia 13 grudnia 2012 r. w sprawie wykazu urzędowych nazw miejscowości i ich części (Dz.U. z 2013 r. poz. 200)
↑Robert Krzysztofik, Lokacje miejskie na obszarze Polski. Dokumentacja geograficzno-historyczna, Katowice 2007, s. 30-31.
↑Mazowsze w drugiej połowie XVI wieku ; Cz.1, Mapa, plany, Warszawa 1973, k. 4.
↑Kazimierz Rymut: Nazwy miast Polski. Zakład Narodowy im. Ossolińskich, 1987, s. 71. ISBN 83-04-02436-5.
↑ abcdHISTORIA GARWOLINA. Urząd Miasta Garwolin. [dostęp 2017-07-02]. [zarchiwizowane z tego adresu (2017-07-24)]. (pol.).
↑Garwolin Dzieje Miasta i Okolicy, Książka i Wiedza, Warszawa 1990, str. 69
↑ ab13 wg numeracji obowiązującej w latach 1907-1917; pułk dragonów sformowany w 1709 r. w latach 1882-1907 tj. w 1892, gdy przeniesiono go z Lublina do Garwolina oznaczony był numerem 37, znany jako 13 pułk dragonów imienia generała-feldmarszałka hrabiego Burkharda Christopha Münnicha odznaczony orderem wojennym, ostatnim dowódcą pułku był gen. Zygmunt Łempicki – późniejszy pierwszy dowódca 3 Pułku Ułanów Śląskich w Wojsku Polskim; Григорович А. И.: История 13-го драгунского Военного Ордена генерал-фельдмаршала графа Миниха полка. Petersburg: Альфарет, 2006. (ros.).Sprawdź autora:1.brak strony w książce
↑ ab13-й Драгунский Военного Ордена Генерал-Фельдмаршала Графа Миниха полк.. antologifo.narod.ru. [dostęp 2013-08-28]. Cytat: к 1892 г. – Полк расквартирован в г. Гарволин (Варшавский ВО) (ros.).
↑ abcTomasz Chludziński, Janusz Żmudziński „Mazowsze, mały przewodnik” Wyd. Sport i Turystyka Warszawa 1978 s. 117-118
↑Andrzej Pepłoński „Wojna o tajemnice”, Wydawnictwo Literackie 2011, str. 327
↑Rozporządzenie Ministra Spraw Wewnętrznych z dnia 12 kwietnia 1934 r. o zmianie granic miasta Garwolina w powiecie garwolińskim, województwie lubelskiem (Dz.U. z 1934 r. nr 32, poz. 294)
↑1 Pułk Strzelców Konnych Raszyńskich im. cesarza Napoleona I, Rocznik Oficerów Kawalerii 1930 s. 41.
↑Jerzy Piesiewicz „Zamach na kata” Biuletyn Informacyjny Armii Krajowej, lipiec 2000 rok
↑Rada Ochrony Pomników Walki i Męczeństwa ”Przewodnik po upamiętnionych miejscach walk i męczeństwa lata wojny 1939- 1945”, Sport i Turystyka 1988, ISBN 83-217-2709-3, str. 637
↑Tadeusz Sawicki-Front Wschodni a powstanie warszawskie, PWN, Warszawa 1989, str. 26 i nast.
↑Tadeusz Sawicki-Front Wschodni a powstanie warszawskie, PWN, Warszawa 1989, str. 127
↑NID: Rejestr zabytków nieruchomych, województwo mazowieckie. [dostęp 2013-08-28].
↑Marian Jaworski – Honorowy Obywatel Miasta Garwolina - Miasto Garwolin [online], garwolin.pl [dostęp 2021-01-21](pol.).
↑Ks. Biskup Jan Mazur – Honorowy Obywatel Miasta Garwolina - Miasto Garwolin [online], garwolin.pl [dostęp 2021-01-21](pol.).
↑Ks. prałat Bogdan Jacek Krawczyk – Honorowy Obywatel Miasta Garwolina - Miasto Garwolin [online], garwolin.pl [dostęp 2021-01-21](pol.).
↑Dane według wyszukiwarki zborów, na oficjalnej stronie Świadków Jehowy jw.org [dostęp 2018-10-20].
↑Miasta partnerskie Garwolina. [dostęp 2017-07-02]. [zarchiwizowane z tego adresu (2017-11-11)].
↑Uchwała Nr LXXIII/404/2023 Rady Miasta Garwolina z dnia 27 czerwca 2023 roku w sprawie nawiązania współpracy partnerskiej pomiędzy miastem Garwolin a miastem Brody, obwód lwowski (Ukraina).. [dostęp 2023-07-15].
Linki zewnętrzne
garwolin.pl - oficjalny serwis miasta Garwolina
garwolin.org – Dawny Powiat Garwolin i okolice. Strona historii Garwolina i okolic.