Filip Wielkoduszny
Ilustracja
ilustracja herbu
landgraf Hesji
Okres

od 1509
do 31 marca 1567

Poprzednik

Wilhelm II Średni

Następca

Wilhelm IV Mądry w Hesji-Kassel, Ludwik IV w Hesji-Marburg, Filip II w Hesji-Rheinfels, Jerzy I Pobożny w Hesji-Darmstadt

Dane biograficzne
Dynastia

heska

Data i miejsce urodzenia

13 listopada 1504
Marburg

Data i miejsce śmierci

31 marca 1567
Kassel

Ojciec

Wilhelm II Średni

Matka

Anna

Żona

1. Krystyna saska,
2. Małgorzata

Dzieci

z Krystyną:
Agnieszka,
Anna,
Wilhelm IV Mądry,
Filip Ludwik,
Barbara,
Ludwik III,
Elżbieta,
Filip II,
Krystyna,
Jerzy I Pobożny;
z Małgorzatą:
Filip,
Herman,
Krzysztof,
Małgorzata,
Albrecht,
Filip Konrad,
Maurycy,
Ernest,
Anna

Filip Wielkoduszny lub Filip Wspaniałomyślny, niem. Philipp der Großmütige (ur. 13 listopada 1504 w Marburgu, zm. 31 marca 1567 w Kassel) – landgraf Hesji od 1509, jeden z głównych politycznych liderów reformacji w Rzeszy w XVI wieku i jeden z pierwszych spośród książąt Rzeszy, który przeszedł na luteranizm.

Życiorys

Filip był synem landgrafa heskiego Wilhelma II Średniego oraz Anny, córki księcia Meklemburgii Magnusa II. Po śmierci ojca w 1509 r. zaledwie czteroletni Filip został jedynym dziedzicem Hesji (żył jeszcze jego stryj, Wilhelm I Starszy, niezdolny jednak do rządów wskutek choroby). Początkowo rządy w jego imieniu sprawowała rada regencyjna, a od 1514 objęła je samodzielnie matka Filipa, Anna. Okres regencji to czas walki regentów ze stanami heskimi, z której ostatecznie zwycięsko wyszła landgrafini Anna. Jednocześnie jednak zaniedbana została zarówno edukacja, jak i wychowanie moralne młodego księcia. Mimo to, odkąd objął w 1518 r. rządy osobiste Filip wykazywał duże talenty polityczne.

W pierwszych latach swoich rządów, Filip przystąpił do Związku Szwabskiego. Ponieważ jednak pojawiły się dość szybko różnice między Filipem i innymi jego członkami, landgraf heski szukał innych sprzymierzeńców. To stało się powodem małżeństwa z Krystyną, córką księcia saskiego Jerzego Brodatego. Sojusz ten jednak nie miał większych perspektyw: Jerzy był wierny Kościołowi katolickiemu, natomiast Filip, którego objęcie władzy zbiegło się w czasie z wybuchem reformacji w Rzeszy, skłaniał się w stronę nowych kierunków religijnych. Sprawy religijne zdominowały całe panowanie Filipa. Jeszcze w 1525 r. udzielił pomocy teściowi w czasie wojny chłopskiej w Niemczech (dzięki pokonaniu powstańców w Turyngii, powstanie nie rozlało się szeroko w państwie Filipa i niewielkie zarzewia niepokoju mógł stłumić z niewielkim wysiłkiem). Jednocześnie jednak już w 1524 r., jako pierwszy z książąt Rzeszy, formalnie przyjął wyznanie luterańskie. Wkrótce podjął reformy wewnętrzne w swoim kraju w celu stabilizacji zagrożonego porządku społecznego oraz nowego uregulowania kwestii religijnych, m.in. w gestii księcia znalazły się wówczas opieka nad chorymi oraz edukacja. Podjął działania na tych polach, zakładał szpitale i szkoły, w 1527 r. założył protestancki uniwersytet w Marburgu. Dla sfinansowania tych reform posłużyła mu sekularyzacja majątków kościelnych.

Filip zaangażował się także w sprawy reformacji na forum Rzeszy, tak w kwestiach politycznych, jak i religijnych. Podjął próby zjednoczenia książąt sprzyjających reformacji, do czego impulsem było zagrożenie samego Filipa ze strony cesarza i książąt katolickich. Już w 1525 lub 1526 r. Filip zawarł sojusz z kuzynem Jerzego Brodatego, elektorem saskim Janem Stałym. W 1529 r. Filip był jednym z najaktywniejszych i najważniejszych książąt, którzy zaprotestowali na sejmie w Spirze przeciwko wprowadzeniu w życie edyktu wormackiego (stąd nazwa całego ruchu protestanckiego). Filip niezwłocznie próbował wyzyskać ten sukces do zbudowania z "protestantów" szerokiego sojuszu, z udziałem także Szwajcarii i książąt górnoniemieckich. Na przeszkodzie stanęły jednak niesnaski wśród samych protestantów, wśród których zarysował się rozłam na luteran i zwolenników doktryny Zwingliego. Filip próbował doprowadzić do pojednania i teologicznego kompromisu, zorganizował nawet w 1529 r. w Marburgu dysputę religijną między Lutrem i Zwinglim, jednak bez efektu. Dopiero w 1531 r. zorganizowany został sojusz obronny książąt i miast protestanckich, nazwany związkiem szmalkaldzkim.

Ten sukces nie zadowolił jednak Filipa, który chciał rozszerzyć ligę protestancką także o Francję i Anglię – jako jedyny z ówczesnych książąt protestanckich myślał o reformacji w skali europejskiej, rozumiał też, że konieczna jest pomoc zewnętrzna w walce z katolickimi Habsburgami. Zdołał w 1532 r. doprowadzić do układu z Francją i dzięki uzyskanemu w ten sposób wsparciu finansowemu i dyplomatycznemu doprowadził do odzyskania utraconego księstwa Wirtembergii przez protestanckiego księcia Ulryka (co wzmacniało znaczenie protestantów w południowych Niemczech).

W tym jednak okresie jednak możliwość politycznego manewru Filipa znacznie się zmniejszyła z powodów osobistych. Filip prowadził dość swobodny, może nawet rozpustny tryb życia, czego efektem był syfilis, na który zapadł w 1539 r. Niemal jednocześnie postanowił się ożenić, nie zważając na obowiązujące wciąż małżeństwo z księżniczką saską. Nie dość, że było to małżeństwo morganatyczne, to dopuścił się bigamii, która stanowiła nie tylko wykroczenie poważne przeciwko zasadom religijnym (choć w tym zakresie Filip wyjednał sobie usprawiedliwienie teologów), ale także i przeciw prawu świeckiemu, którego egzekutorem był cesarz. W efekcie Filip został zmuszony do zawarcia tajnego układu z cesarzem Karolem V Habsburgiem: Karol zaakceptował drugie małżeństwo Filipa, a ten ostatni spowodował zmniejszenie aktywności związku szmalkaldzkiego nad dolnym Renem.

Filip nadal uczestniczył w działaniach związku szmalkaldzkiego. W 1542 i 1545 prowadził kampanie wojenne związku przeciwko księciu brunszwickiemu Henrykowi Młodszemu, którego pokonanie zapewniło protestantom przewagę nad Habsburgami w północnych Niemczech. W 1546 r. wybuchła I wojna szmalkaldzka – początkowo Filip osiągał pewne sukcesy z południowych Niemczech, ale po zdradzie stronnictwa protestanckiego przez jego zięcia Maurycego (księcia saskiego) musiał się wycofać, a wojska związku szmalkaldzkiego zostały ostatecznie pokonane przez cesarza w bitwie pod Mühlbergiem w 1547 r. Sam Filip po kapitulacji Halle w czerwcu 1547 r. trafił do cesarskiej niewoli. Ceną za uwolnienie miało być przyjęcie przezeń interim augsburskiego, jednak przeciwko takiemu krokowi landgrafa sprzeciwiło się duchowieństwo saskie. W efekcie Filip pozostał w niewoli jeszcze pięć lat i został uwolniony dopiero w 1552 r. wskutek zwycięstw protestantów podczas kolejnej wojny (cesarza pokonali elektor saski Maurycy, który znowu zmienił front, w sojuszu z królem francuskim; po ich stronie występował m.in. najstarszy syn Filipa, Wilhelm).

Po powrocie z niewoli Filip nadal prowadził politykę, której celem było wyeliminowanie wewnętrznych sporów między protestantami (spory doktrynalne między różnymi kierunkami znacząco się zaogniły po śmierci Lutra) oraz stworzenie ogólnoeuropejskiego frontu protestanckiego. Z tego powodu m.in. wspierał ruchy protestanckie we Francji i hiszpańskich Niderlandach, choć zamierzonych celów nie osiągnął. Jednocześnie poświęcił dużą część swojej uwagi uporządkowaniu spraw wewnętrznych w Hesji. Powołał m.in. dobrze zorganizowaną administrację finansową (1553) i uporządkował sprawy podatkowe. Jednak znaczenie Hesji, które dzięki tym reformom oraz działalności politycznej Filipa na arenie wewnątrzniemieckiej i europejskiej znacząco wzrosło podczas jego panowania, załamało się natychmiast po jego śmierci. Spowodował to sam Filip, decydując w swoim testamencie o podziale państwa między swoich licznych synów.

Potomkowie

Z pierwszego małżeństwa, zawartego w 1523 r. z Krystyną, córką księcia Saksonii Jerzego Brodatego, a po matce wnuczką króla Polski Kazimierza Jagiellończyka, Filip miał dziesięcioro dzieci:

Z drugiego małżeństwa, zawartego w 1540 r. z Małgorzatą, córką Hansa von der Saale, Filip doczekał się dziewięciorga dzieci (noszących nazwisko zu Dietz):

  • Filip (ur. 1541, zm. 1569),
  • Herman (Ur. 1542, zm. 1568),
  • Krzysztof (ur. 1543, zm. 1603),
  • Małgorzata (ur. 1544, zm. 1608),
  • Albrecht (ur. 1546, zm. 1569),
  • Filip Konrad (ur. 1547, zm. 1569),
  • Maurycy (ur. 1553, zm. 1575),
  • Ernest (ur. 1554, zm. 1570),
  • Anna (ur. 1557, zm. 1558).

Zobacz też

Bibliografia

  • Fritz Wolff: Philipp der Großmütige, Landgraf von Hessen. W: Neue Deutsche Biographie. T. 20. Berlin: Duncker & Humblot, 2001, s. 376–379. [dostęp 2010-01-15]. (niem.).

Witaj

Uczę się języka hebrajskiego. Tutaj go sobie utrwalam.

Źródło

Zawartość tej strony pochodzi stąd.

Odsyłacze

Generator Margonem

Podziel się