Tre Cime di Lavaredo | |
Kontynent | |
---|---|
Państwo | |
Najwyższy szczyt | |
Jednostka dominująca | |
Położenie na mapie Alp; granice pasma według Alpenvereinseinteilung der Ostalpen (1984) |
Obiekt z listy światowego dziedzictwa UNESCO | |
Marmolada (3343 m n.p.m.) | |
Państwo | |
---|---|
Typ |
przyrodniczy |
Spełniane kryterium |
VII, VIII |
Numer ref. |
1237 |
Region[b] |
Europa i Ameryka Północna |
Historia wpisania na listę | |
Wpisanie na listę |
2009 |
Położenie na mapie Włoch | |
46°23′N 11°51′E/46,383333 11,850000 | |
Dolomity[3] (wł. Dolomiti, Alpi Dolomitiche[4]; niem. Dolomiten[5]) – pasmo górskie w północno-wschodniej części Włoch, część Południowych Alp Wapiennych w Alpach Wschodnich. Leży pomiędzy dolinami: Val Rendena na zachodzie, Piawa na wschodzie oraz Pustertal (Val Pusteria) na północy. Najwyższe szczyty Dolomitów to: Punta Penia (3342 m n.p.m.) i Punta Rocca (3309 m n.p.m.) w masywie Marmolady, Antelao (3263 m n.p.m.), Tofany. Kraina geograficzna, do której należą Dolomity to Tyrol Południowy, południowa część masywu leży na terenie prowincji Belluno, zachodnia – prowincji Trentino, północna – prowincji Bolzano-Alto Adige/Bozen-Südtirol. W 2009 roku Dolomity wpisano na listę światowego dziedzictwa UNESCO.
Dolomity leżą we włoskiej części Alp Wschodnich, w regionach Trydent-Górna Adyga i Wenecja Euganejska.
|
W podziale Alp Wschodnich według Alpenverein Dolomity (nr AVE 52) są częścią Südliche Ostalpen[a][6][7] i nie obejmują swym zasięgiem Dolomiti di Fiemme (Fleimstaler Alpen, nr AVE 53), które są odrębną, samodzielną jednostką.
Pasmo graniczy[8] z: Sarntaler Alpen na północnym zachodzie, Alpami Zillertalskimi, Rieserfernergruppe i Villgratner Berge na północy, Alpi Carniche na północnym wschodzie, Prealpi Carniche na wschodzie i południowym wschodzie oraz Dolomiti di Fiemme na zachodzie. |
Według włoskiego podziału Alp, SOIUSA, Dolomity (kod SOIUSA = II/C-31) są sekcją (sezione) sektora (grande settore) Południowe Alpy Wapienne[a] (Alpi Sud-orientali, kod SOIUSA = II/C). Pasmo Dolomiti di Fiemme (kod SOIUSA = II/C-31.V) stanowi podsekcję (sottosezione) Dolomitów[9]. |
|
Dolomity nie stanowią wyraźnego łańcucha górskiego. Składają się z grup skalnych oddzielonych głębokimi dolinami i wysokimi, lecz na ogół łatwo dostępnymi przełęczami. Najważniejsze grupy: Pale di San Martino, Marmarole, Puez, Fanes, Sassolungo (niem. Langkofel), Marmolada, Sella, Puez/Ciër, Catinaccio (niem. Rosengarten), Civetta, Pelmo, Tofany, Cristallo, Antelao, Sorapiss, Dolomiti di Sesto (niem. Sextner Dolomiten)[6][7], Sciliar/Schlern, Dolomiti di Braies/Pragser Dolomiten. Najważniejsze grupy o podobnej budowie geologicznej, lecz geograficznie należące do innych grup górskich to Dolomiti di Brenta, Piccole Dolomiti[6][7] i Dolomity Lienzkie.
Dolomity w dużej części składają się z odkrytych skał – wapieni i dolomitów oraz częściowo – riolitów. W dolinach lasy szpilkowe. Dolomity charakteryzują się bardzo malowniczą rzeźbą terenu spowodowaną ich erozją. Pod względem geologicznym Dolomity stanowią fragment Południowych Alp Wapiennych. Składają się z płaszczowin wchodzących w skład tzw. Jednostek Austryjskich sfałdowanych po raz pierwszy w fazie austryjskiej orogenezy alpejskiej, na przełomie wczesnej i późnej kredy, ale główna faza fałdowań, tworzenia płaszczowin i wypiętrzenia przypadła na schyłek miocenu (Stupnicka, 1978). Osady jurajskie i kredowe tych jednostek zostały niemal całkowicie zerodowane; istniejące dolomity i wapienie uformowane zostały w triasie. Osady triasowe leżą na formacjach permskich, pod którymi znajduje się gruba warstwa kwaśnych skał wylewnych (głównie riolity), leżących bezpośrednio na silnie zmetamorfizowanym starszym podłożu. W niektórych miejscach riolity ukazują się bezpośrednio na powierzchni.
Rdzenna, zanikająca już ludność Dolomitów to Ladynowie, posiadający własną kulturę i język ladyński, którym posługuje się jeszcze niewielka część mieszkańców (ok. 30 000). Gromadzeniem informacji o kulturze ladyńskiej zajmują się Institut Ladin Micurá de Rü w San Martino (Alta Badia) oraz muzeum etnograficzne w Vigo di Fassa.
Dolomity mają bardzo duże walory turystyczne. Według UNESCO powszechnie uważane są za jeden z najatrakcyjniejszych krajobrazowo obszarów górskich na świecie[10]. Duża liczba poszarpanych grani, turni i baszt skalnych, bardzo stromych stoków, urwisk oraz wielkich kilkusetmetrowych pionowych ścian skalnych, głębokich dolin i zjawisk krasowych tworzy spektakularny krajobraz. Zimą Dolomity są popularnym ośrodkiem narciarskim, a latem oferują olbrzymią liczbę szlaków górskich, via ferrat oraz szlaków rowerowych.
Spośród wielu ośrodków sportów zimowych w Dolomitach najbardziej znana za sprawą Olimpiady Zimowej z 1956 roku jest Cortina d’Ampezzo oraz rejony Val Ghërdina/Grödental/Val Gardena, Alta Badia, Canazei, Reba/Arabba, Madonna di Campiglio, gdzie odbywają się regularnie zawody o Puchar Świata. Dolomity posiadają również wiele letnich stacji klimatyczno-wypoczynkowych. Należą do nich między innymi: Sesto, San Candido, Corvara, Ortisei, Selva Val Ghërdina/Wolkenstein, Predazzo, Cavalese, Alleghe, San Martino di Castrozza.
Nr | Nazwa | Wysokość (m n.p.m.) | Nr | Nazwa | Wysokość (m n.p.m.) |
---|---|---|---|---|---|
1. | Punta Penia (w masywie Marmolada) | 3344 | 23. | Pala di San Martino | 2996 |
2. | Antelao | 3263 | 24. | Catinaccio (niem. Rosengartenspitze) | 2981 |
3. | Tofana di Mezzo | 3244 | 25. | Cima di Fradusta | 2941 |
4. | Punta Sorapiss | 3229 | 26. | Cimon del Froppa | 2932 |
5. | Monte Civetta | 3220 | 27. | niem. Fermedaturm | 2867 |
6. | Gran Vernel | 3205 | 28. | Cima d’Asta | 2848 |
7. | Monte Cristallo | 3221 | 29. | Cima Canali | 2846 |
8. | Cima di Vezzana | 3192 | 30. | Croda Grande | 2839 |
9. | Cimon della Pala | 3184 | 31. | Torri del Vajolet | 2821 |
10. | Sassolungo (niem. Langkofel) | 3181 | 32. | Sass Maor | 2816 |
11. | Monte Pelmo | 3169 | 33. | Cima di Ball | 2783 |
12. | Punta dei Tre Scarperi (niem. Dreischusterspitze) | 3152 | 34. | Cima della Madonna (Sass Maor) | 2751 |
13. | Piz Boè (niem. Boespitze) | 3152 | 35. | Cima della Rosetta | 2741 |
14. | Croda Rossa d’Ampezzo (niem. Hohe Gaisl) | 3148 | 36. | Croda da Lago | 2701 |
15. | Piz Popena | 3143 | 37. | niem. Central Grasleitenspitze | 2705 |
16. | Punta Grohmann niem. Grohmannspitze | 3126 | 38. | Monte Schiara | 2562 |
17. | Croda dei Toni (niem. Zwölferkofel) | 3094 | 39. | Sasso di Mur | 2554 |
18. | Cima Undici (niem. Elferkofel) | 3092 | 40. | Cima Dodici | 2338 |
19. | Sass Rigais (niem. Geislerspitzen) | 3025 | 41. | Monte Pavione | 2336 |
20. | Tre Cime di Lavaredo | 3003 | 42. | Cima di Posta | 2235 |
21. | Catinaccio d’Antermoia (niem. Kesselkogel) | 3004 | 43. | Monte Pasubio | 2232 |
22. | Cinque Dita (niem. Fünffingerspitze) | 2997 |
Niewymienienie danego obiektu jest jednoznaczne ze stwierdzeniem, że Komisja nie zaleca dla niego polskiej nazwy, nawet jeżeli taka spotykana jest w niektórych publikacjach.
The Dolomites are widely regarded as being among the most attractive mountain landscapes in the world.
Uczę się języka hebrajskiego. Tutaj go sobie utrwalam.
Zawartość tej strony pochodzi stąd.