Obszar | |||||
---|---|---|---|---|---|
Liczba mówiących |
ok. 30 000 | ||||
Pismo/alfabet | |||||
Klasyfikacja genetyczna | |||||
Status oficjalny | |||||
język urzędowy | ? | ||||
UNESCO | 3 zdecydowanie zagrożony↗ | ||||
Ethnologue | 6b zagrożony↗ | ||||
Kody języka | |||||
ISO 639-2 | roa | ||||
ISO 639-3 | lld | ||||
IETF | lld | ||||
Glottolog | ladi1250 | ||||
Ethnologue | lld | ||||
WALS | ldn | ||||
SIL | LLD | ||||
W Wikipedii | |||||
| |||||
Ta strona zawiera symbole fonetyczne MAF. Bez właściwego wsparcia renderowania wyświetlane mogą być puste prostokąty lub inne symbole zamiast znaków Unikodu. |
Język ladyński – pierwotnie zespół reliktowych dialektów retoromańskich, używany przez Ladynów – rdzenną ludność retoromańską zamieszkującą włoskie Dolomity. Obecnie integrowane są one w jeden język narodowy. Liczba osób posługujących się tym językiem wynosi około 30 tysięcy.
Funkcjonujący w Dolomitach język ladyński nie wykazuje bliższego związku z językiem ladino, używanym dawniej w Hiszpanii przez Żydów sefardyjskich; jest to przypadkowa zbieżność nazw.
Język ladyński występuje w kilku dolinach otaczających masyw Gruppo di Sella w centralnych Dolomitach. Administracyjnie doliny te wchodzą w skład trzech prowincji: Tyrol Południowy, Trentino oraz Belluno. W związku z przeszkodami naturalnymi w postaci wysokich masywów górskich dialekty języka ladyńskiego różnią się między sobą w poszczególnych dolinach.
Obecnie język ladyński używany jest w formie kilku dialektów na następujących obszarach:
Dialekty obszaru zachodniego języka ladyńskiego wykazują wpływy dawno wymarłych na tym obszarze języków celtyckich, np. słowo jezioro – po ladyńsku lech – po gaelicku (szkocku) loch. Dialekty wschodnie wykazują podobieństwa z językiem friulijskim. Dialekty centralne wykazują wpływy włoskich dialektów lombardzkich.
Obecnie język ladyński posiada liczne elementy zaczerpnięte z języków niemieckiego i włoskiego. W pisowni używa się dodatkowych liter niemieckich, jak „ö”, „ü”, nie występuje natomiast, podobnie jak w języku włoskim, litera „w”.
W Południowym Tyrolu język ladyński jest oficjalnie uznawany przez lokalne władze i nauczany w szkołach, ponadto w języku tym nadaje audycje Telewizja Ladyńska (RAI TV Ladinia) – emitująca programy poświęcone sprawom lokalnym. Sposób wymowy używany przez Telewizję Ladyńską stanowi obecnie de facto standard języka. Na terenie prowincji Belluno używanie języka ladyńskiego reguluje pochodzący z 1999 roku akt prawny, dotyczący historycznych mniejszości językowych (rozporządzenie nr 482/1999). Na obszarze Val di Fascia (prowincja Trentino) status języka ladyńskiego jest nieuregulowany.
W referendum, które odbyło się w październiku 2007, mieszkańcy dwóch gmin ladyńskich położonych w prowincji Belluno zdecydowaną większością zadecydowali o przyłączeniu ich do prowincji Tyrol Południowy.
Pierwsze zdanie Modlitwy Pańskiej w dialekcie badiot:
Tłumaczenie tego fragmentu na język polski (zachowano podział na wiersze odpowiadające tekstowi ladyńskiemu):
Fragment tekstu zaczerpnięty z oficjalnej witryny Istitut Ladin Micurá de Rü:
L’Istitut Ladin „Micurá de Rü” se crüzia de invié ia iniziatives che dëida conservè y promöie le lingaz y la cultura ladina en general. Danter l’ater se crüziel de dè fora publicaziuns por ladin y te d’atri lingac sura le raiun, le lingaz y la cultura ladina. Na pert importanta dl’ativité dl Istitut é ince le sostëgn a uniuns culturales che à i medemi fins dl Istitut.
Tłumaczenie tego fragmentu na język polski:
Instytut Ladyński Micurá de Rü organizuje i rozwija działalność, której celem jest zachowanie i rozwijanie języka ladyńskiego i szeroko rozumianej kultury ladyńskiej. Instytut między innymi publikuje rozmaitego rodzaju książki w języku ladyńskim oraz książki w innych językach dotyczące terytorium ladyńskiego, języka ladyńskiego i kultury ladyńskiej. Ważną częścią działalności Instytutu jest pomoc udzielana stowarzyszeniom i organizacjom mającym cele podobne do celów działalności Instytutu.
Informacje na temat języka ladyńskiego są w Polsce praktycznie niedostępne. Brak słowników, z wyjątkiem bardzo trudno dostępnego słownika ladyńsko-niemieckiego. W opracowaniu jest obecnie słownik ladyńsko-włoski. Systematyczne badania języka ladyńskiego oraz kultury ladyńskiej zapoczątkował żyjący w XIX wieku ksiądz Micurá de Rü. Obecnie problematyką tą zajmuje się nazwany jego imieniem Istitut Ladin Micurá de Rü mieszczący się w San Martin de Tor (Alta Badia).
Uczę się języka hebrajskiego. Tutaj go sobie utrwalam.
Zawartość tej strony pochodzi stąd.