Alabaster (łac. alabaster, z gr.alábastros[1]) – zbity, dobrze prześwitujący, biały lub nieco zabarwiony (np. na żółtawo, zielonkawo, różowawo) minerał będący drobnoziarnistą odmianą gipsu[2].
Jest to też nazwa dwóch, zewnętrznie bardzo podobnych, materiałów zdobniczych opartych na dwóch różnych minerałach – gipsie i kalcycie. Już od czasów starożytnych alabaster był używany jako kamień ozdobny i dekoracyjny. Nazwa pochodzi od staroegipskiego miasta Alabastron[3][4] lub greckiego słowa alabastros[4]: pierwotnie "flakonik na wonności" - nazwa została przeniesiona na materiał, z którego był wykonywany[1].
Rodzaje i rozróżnianie
W starożytności alabastrem była tylko półprzezroczysta, delikatnie pożyłkowana i gładko wyszlifowana forma kalcytu. Obecnie jest nim także drobnoziarnista odmiana gipsu, zbita, półprzeźroczysta, biała lub nieco zabarwiona (na żółtawo, zielonkawo, różowawo itp.). Pomimo ich podobieństwa zewnętrznego oba rodzaje alabastru, gipsowy i kalcytowy, można bardzo łatwo rozróżnić po ich twardości. Alabaster gipsowy można bez trudu porysować paznokciem. Alabaster kalcytowy jest znacznie trudniejszy do porysowania – można tego dokonać dopiero z użyciem ostrego noża z dobrej jakościowo stali.
Alabaster stanowi przede wszystkim doskonały surowiec rzeźbiarski.
Służy do wyrobu m.in. waz, pucharów, puzder, tacek, świeczników, popielnic, abażurów lamp, stiuków i rzeźb. Wymieniony w Biblii[5].
Był także używany jako dekoracyjny kamień okładzinowy – alabaster kalcytowy zastępował marmur do wykładania posadzek. Posadzki alabastrowe mają żywsze kolory i bardziej błyszczą, ale są mniej odporne mechanicznie od marmurowych.
W starożytnej Mezopotamii i Egipcie stosowany był (sproszkowany) jako baza kosmetyków mających zapewnić skórze gładkość i rozjaśnić ją.
W czasach rzymskich, pojedyncze płytkowe kryształy stosowano jako okienka w ulach pszczelich[3].
W średniowieczu pod nazwą „szkło maryjne” wykorzystywano jako szybki do okien i witraży[3].
W bibliotekach i bankach z powodu przypisywanej mu zdolności do wzrostu koncentracji u osób przybywających w jego pobliżu[3].