Zarząd Cywilny Ziem Wschodnich (ZCZW) – polska administracja cywilna na terenach Litwy, Białorusi i Wołynia („byłego Wielkiego Księstwa Litewskiego”) nieinkorporowanych do Polski, a zajętych przez Wojsko Polskie w latach 1919–1920.
Utworzenie i likwidacja
ZCZW został utworzony przez Generalnego Komisarza Cywilnego, organ władzy ustanowiony dekretem z 19 lutego 1919 przez Naczelnego Dowódcę Wojsk Polskich[1]. 22 kwietnia 1919 Józef Piłsudski wydał odezwę do mieszkańców byłego Wielkiego Księstwa Litewskiego w sprawie przyszłego losu tych ziem, informując o utworzeniu zarządu cywilnego, zamiast wojskowego[2]. Z dniem 1 czerwca 1920 rozkazem Naczelnego Wodza Wojsk Polskich z 29 maja 1920 bezpośredni nadzór nad tą strukturą objął rząd RP[3]. ZCZW faktycznie przestał istnieć z chwilą zajęcia tych ziem przez bolszewików latem 1920, zaś formalnie zlikwidowano go 9 września 1920[4].
7 czerwca 1919 utworzono okręgi brzeski z siedzibą w Brześciu Litewskim i wileński z siedzibą w Wilnie oraz Zarząd Powiatów Wołyńskich z tymczasową siedzibą w Kowlu[10].
20 listopada 1919 przeniesiono siedzibę okręgu wołyńskiego z Kowla do Łucka[15].
17 stycznia 1920 rozkazem Naczelnego Wodza Wojsk Polskich z Zarządu Cywilnego Ziem Wschodnich wyodrębniono Zarząd Cywilny Ziem Wołynia i Frontu Podolskiego, złożony z dotychczasowego okręgu wołyńskiego i ziem przyległych[16].
9 lutego 1920 z terenów powiatów lepelskiego i połockiego z tymczasową siedzibą w Kubliczach utworzono powiat lepelski, który wszedł w skład okręgu mińskiego[17].
10 kwietnia 1920 do powiatu mozyrskiego przyłączono tymczasowo zajętą przez wojska polskie część powiatu rzeczyckiego[18].
↑Zarys działalności Ekspozytury Zarządu Cywilnego Ziem Wschodnich w Warszawie w roku 1919-ym. Na prawach rękopisu, Tłocznia Br. Tomczyka, [b.r.] [dostęp 2020-01-19].brak strony (książka)
Adam Janusz Mielcarek, Podziały terytorialno-administracyjne II Rzeczypospolitej w zakresie administracji zespolonej, Warszawa 2008
Adam Janusz Mielcarek, Węzłowe zagadnienia ustrojowe Zarządu Cywilnego Ziem Wschodnich (1919-1920), w świetle aktów normatywnych, w: „Studia z Dziejów Państwa i Prawa Polskiego”, Kraków – Lublin – Łódź 2011, T. 14, s. 241–251.
Dziennik Urzędowy Zarządu Cywilnego Ziem Wschodnich