Yoichiro Nambu (jap. 南部 陽一郎 Nanbu Yōichirō ; ur. 18 stycznia 1921 w Tokio , zm. 5 lipca 2015 w Osace ) – japońsko -amerykański fizyk teoretyk , noblista , profesor uniwersytetów w Osace i Chicago . Specjalizował się w fizyce cząstek elementarnych , w tym chromodynamice kwantowej i teorii strun , którą współtworzył.
Nagrodę Nobla w dziedzinie fizyki otrzymał w 2008 roku, za odkrycie mechanizmu spontanicznego łamania symetrii w fizyce cząstek elementarnych. Niezależnie od niego laureatami zostali Toshihide Masukawa i Makoto Kobayashi [1] .
Życiorys
Yoichiro Nambu urodził się w 1921 roku w Tokio , ale wychowywał się w Fukui . W latach 1940–1942 studiował fizykę na Cesarskim Uniwersytecie w Tokio . Po uzyskaniu tytułu magistra został powołany do wojska, służył w laboratorium radarów[1] . Przeżył amerykańskie naloty na Tokio [2] . Po zakończeniu II wojny światowej , w 1946 roku, wrócił na Uniwersytet Tokijski, w 1952 uzyskał tam stopień doktora[3] .
W 1950 roku został profesorem na Osaka City University , pracował na nim do 1956 roku. W 1952 roku został zaproszony do Institute for Advanced Study , a w 1954 został pracownikiem naukowym na University of Chicago . Z tą uczelnią związał swoją karierę, w 1956 roku został tam associate professor , a w 1958 – profesorem. W 1970 roku uzyskał amerykańskie obywatelstwo[4] .
W czasie studiów na Uniwersytecie zetknął się z Shin’ichirō Tomonagą , który w tym czasie rozwijał teorię renormalizacji . Yoichiro Nambu współpracując z jego grupą badawczą rozpoczął badania nad fizyką cząstek elementarnych . Był jednym z twórców teorii strun oraz pionierów w dziedzinie chromodynamiki kwantowej [4] . W swoich eksperymentach zaobserwował przechodzenie materii ze stanu symetrycznego do asymetrycznego. Zjawisko to nazwane spontanicznym łamaniem symetrii spotkało się początkowo ze sceptycyzmem ówczesnych fizyków[2] .
Laureat Nagrody Sakurai przyznawanej przez Amerykańskie Towarzystwo Fizyczne (APS) teoretykom cząstek elementarnych (1994)[5] .
Zmarł 5 lipca 2015 roku w Osace w wyniku ataku serca[6] .
Nagrody i wyróżnienia
Przypisy
↑ a b Yoichiro Nambu – Facts. nobelprize.org. [dostęp 2014-01-20]. (ang. ) .
↑ a b Yoichiro Nambu, physicist who won Nobel Prize in 2008, dies at 94 , [w:] The Washington Post [online], 18 lipca 2015 [dostęp 2020-08-01] [zarchiwizowane z adresu 2017-04-21] (ang. ) .
↑ Yoichiro Nambu. Biographical. [w:] nobelprize.org [on-line]. [dostęp 2020-08-01]. (ang. ) .
↑ a b Yoichiro Nambu , [w:] Encyclopædia Britannica [dostęp 2020-08-01] (ang. ) .
↑ J. J. Sakurai Prize for Theoretical Particle Physics, aps.org [dostęp 2022-01-05].
↑ William W. Grimes William W. , Yoichiro Nambu, Nobel-Winning Physicist, Dies at 94 [online], nytimes.com, 17 lipca 2015 [dostęp 2015-07-18] (ang. ) .
XX wiek
1901: Röntgen
1902: Lorentz , Zeeman
1903: Becquerel , P. Curie , M. Curie
1904: Rayleigh
1905: Lenard
1906: Thomson
1907: Michelson
1908: Lippmann
1909: Marconi , Braun
1910: van der Waals
1911: Wien
1912: Dalén
1913: Kamerlingh Onnes
1914: von Laue
1915: W.L. Bragg , W.H. Bragg
1917: Barkla
1918: Planck
1919: Stark
1920: Guillaume
1921: Einstein
1922: N. Bohr
1923: Millikan
1924: Siegbahn
1925: Franck , Hertz
1926: Perrin
1927: Compton , Wilson
1928: Richardson
1929: de Broglie
1930: Raman
1932: Heisenberg
1933: Schrödinger , Dirac
1935: Chadwick
1936: Hess , Anderson
1937: Davisson , Thomson
1938: Fermi
1939: Lawrence
1943: Stern
1944: Rabi
1945: Pauli
1946: Bridgman
1947: Appleton
1948: Blackett
1949: Yukawa
1950: Powell
1951: Cockcroft , Walton
1952: Bloch , Purcell
1953: Zernike
1954: Born , Bothe
1955: Lamb , Kusch
1956: Shockley , Bardeen , Brattain
1957: Yang , T.D. Lee
1958: Czerenkow , Frank , Tamm
1959: Segrè , Chamberlain
1960: Glaser
1961: Hofstadter , Mössbauer
1962: Landau
1963: Wigner , Goeppert-Mayer , J. Hans D. Jensen
1964: Townes , Basow , Prochorow
1965: Tomonaga , Schwinger , Feynman
1966: Kastler
1967: Bethe
1968: Alvarez
1969: Gell-Mann
1970: Alfvén , Néel
1971: Gabor
1972: Bardeen , Cooper , Schrieffer
1973: Esaki , Giaever , Josephson
1974: Ryle , Hewish
1975: A. Bohr , Mottelson , Rainwater
1976: Richter , Ting
1977: Anderson , Mott , van Vleck
1978: Kapica , Penzias , Wilson
1979: Glashow , Salam , Weinberg
1980: Cronin , Fitch
1981: Bloembergen , Schawlow , Siegbahn
1982: Wilson
1983: Chandrasekhar , Fowler
1984: Rubbia , van der Meer
1985: von Klitzing
1986: Ruska , Binnig , Rohrer
1987: Bednorz , Müller
1988: Lederman , Schwartz , Steinberger
1989: Ramsey , Dehmelt , Paul
1990: Friedman , Kendall , Taylor
1991: de Gennes
1992: Charpak
1993: Hulse , Taylor
1994: Brockhouse , Shull
1995: Perl , Reines
1996: D. Lee , Osheroff , Richardson
1997: Chu , Cohen-Tannoudji , Phillips
1998: Laughlin , Störmer , Tsui
1999: 't Hooft , Veltman
2000: Ałfiorow , Kroemer , Kilby
XXI wiek
2001: Cornell , Ketterle , Wieman
2002: Davis Jr. , Koshiba , Giacconi
2003: Abrikosow , Ginzburg , Leggett
2004: Gross , Politzer , Wilczek
2005: Glauber , Hall , Hänsch
2006: Mather , Smoot
2007: Fert , Grünberg
2008: Nambu , Kobayashi , Maskawa
2009: Kao , Boyle , Smith
2010: Gejm , Nowosiołow
2011: Perlmutter , Schmidt , Riess
2012: Haroche , Wineland
2013: Englert , Higgs
2014: Akasaki , Amano , Nakamura
2015: Kajita , McDonald
2016: Thouless , Haldane , Kosterlitz
2017: Weiss , Barish , Thorne
2018: Ashkin , Mourou , Strickland
2019: Peebles , Mayor , Queloz
2020: Penrose , Genzel , Ghez
2021: Manabe , Hasselmann , Parisi
2022: Aspect , Clauser , Zeilinger
2023: Agostini , Krausz , L’Huillier
XX wiek
1978: Chien-Shiung Wu
1979: George Eugene Uhlenbeck , Giuseppe Occhialini
1980: Michael E. Fisher, Leo P. Kadanoff, Kenneth G. Wilson
1981: Freeman J. Dyson , Gerardus ’t Hooft , Victor F. Weisskopf
1982: Leon Max Lederman , Martin Perl
1983/1984: Erwin L. Hahn, Peter B. Hirsch, Theodore H. Maiman
1984/1985: Conyers Herring, Philippe Nozieres
1986: Mitchell J. Feigenbaum , Albert J. Libchaber
1987: Herbert Friedman, Bruno B. Rossi, Riccardo Giacconi
1988: Roger Penrose , Stephen Hawking
1989: nie przyznano
1990: Pierre-Gilles de Gennes , David J. Thouless
1991: Maurice Goldhaber , Valentine L. Telegdi
1992: Joseph H. Taylor Jr.
1993: Benoît Mandelbrot
1994/1995: Witalij Ginzburg , Yoichiro Nambu
1995/1996: nie przyznano
1997: John Archibald Wheeler
1998: Jakir Aharonow , sir Michael V. Berry
1999: Dan Szechtman
2000: Raymond Davis , Masatoshi Koshiba
XXI wiek
2001: nie przyznano
2002/3: Bertrand I. Halperin, Anthony J. Leggett
2004: Robert Brout, Francois Englert , Peter W. Higgs
2005: Daniel Kleppner
2006/2007: Albert Fert , Peter Grünberg
2008/2009: nie przyznano
2010: John Clauser , Alain Aspect , Anton Zeilinger
2011: Maximilian Haider, Harald Rose, Knut Urban
2012: Ja’akow Bekenstein
2013: Peter Zoller, Ignacio Cirac
2014: nie przyznano
2015: James D. Bjorken, Robert P. Kirshner
2016: Josef Imry
2017: Michel Mayor , Didier Queloz
2018: Charles Henry Bennett , Gilles Brassard
2019: nie przyznano
2020: Rafi Bistritzer, Pablo Jarillo-Herrero, Allan MacDonald
2021: Giorgio Parisi
2022: Ferenc Krausz , Paul Corkum, Anne L’Huillier
1981
1982
1983
1986
1987
1988
1989
XX wiek
XXI wiek
2001: Nathan Isgur, Michaił Wołoszin, Mark Wise
2002: William J. Marciano, Alberto Sirlin
2003: Alfred Mueller, George Sterman
2004: Ikaros Bigi, Anthony Ichiro Sanda
2005: Susumu Okubo
2006: Savas Dimopoulos
2007: Stanley Brodsky
2008: Aleksiej Smirnow, Stanisław Michejew
2009: Davison E. Soper, John C. Collins, R. Keith Ellis
2010: Gerald Guralnik , Carl R. Hagen , Tom Kibble , Robert Brout, François Englert , Peter Higgs
2011: Chris Quigg, Estia Eichten, Ian Hinchliffe, Kenneth Lane
2012: Guido Altarelli, Torbjörn Sjöstrand, Bryan Webber
2013: Helen Quinn, Roberto Peccei
2014: Zvi Bern, Lance J. Dixon, David A. Kosower
2015: George Zweig
2016: G. Peter Lepage
2017: Gordon L. Kane, Howard E. Haber, Jack F. Gunion i Sally Dawson
2018: Ann Nelson i Michael Dine
2019: Lisa Randall i Raman Sundrum
2020: Pierre Sikivie
2021: Vernon Barger
2022: Nima Arkani-Hamed
XX wiek
1985: Edward Witten , Jakow Zeldowicz
1986: Aleksandr Polakow, Yoichiro Nambu
1987: Bruno Zumino, Bryce DeWitt
1988: David J. Gross , Efim S. Fradkin
1989: John H. Schwarz, Michael Green
1990: Ludwig Faddeev, Sidney Coleman
1991: Jeffrey Goldstone, Stanley Mandelstam
1992: Nikołaj Bogolubow , Jakow Sinaj
1993: Daniel Freedman, Peter van Nieuwenhuizen , Sergio Ferrara
1994: Frank Wilczek
1995: Michael Berry
1996: Martinus J.G. Veltman , Tullio Regge
1997: David Olive, Peter Goddard
1998: Roman Jackiw, Stephen L. Adler
1999: Giorgio Parisi
2000: Helen Quinn, Howard Georgi, Jogesh Pati
XXI wiek
2001: John Hopfield
2002: Alan Guth , Andrei Linde , Paul Steinhardt
2003: Robert Kraichnan, Vladimir Zakharov
2004: Curtis Callan, James Bjorken
2005: Patrick Lee, Sir Samuel Frederick Edwards
2006: Peter Zoller
2007: Jean Iliopoulos, Luciano Maiani
2008: Joseph Polchinski , Juan Maldacena , Cumrun Vafa
2009: Roberto Car, Michele Parrinello
2010: Nicola Cabibbo , George Sudarshan
2011: Édouard Brézin, John Cardy, Aleksandr Zamołodczikow
2012: Duncan Haldane , Charles Kane, Shoucheng Zhang
2013: Tom Kibble , Jim Peebles , Martin Rees
2014: Ashoke Sen, Andrew Strominger, Gabriele Veneziano
2015: Alexei Kitaev, Gregory W. Moore, Nicholas Read
2016: Nathan Seiberg, Mikhail Shifman, Arkady Vainshtein
2017: Charles H. Bennett , David Deutsch , Peter W. Shor
2018: Subir Sachdev, Dam Thanh Son, Xiao-Gang Wen
2019: Viatcheslav Mukhanov, Alexei Starobinsky, Rashid Sunyaev
2020: André Neveu, Pierre Ramond, Miguel Virasoro
2021: Alessandra Buonanno, Thibault Damour, Frans Pretorius, Saul Teukolsky
2022: Joel L. Lebowitz, Elliott H. Lieb, David P. Ruelle
XX wiek
XXI wiek
2001: Władimir Arnold
2002: Michael B. Green i John Henry Schwarz
2003: Yvonne Choquet-Bruhat i James W. York
2004: Gabriele Veneziano
2005: Giorgio Parisi
2006: Sergio Ferrara, Daniel Z. Freedman i Peter van Nieuwenhuizen
2007: Juan Maldacena i Joseph Polchinski
2008: Mitchell Jay Feigenbaum
2009: Carlo Becchi, Alain Rouet, Raymond Stora i Igor Tiutin
2010: Michael Aizenman
2011: Herbert Spohn
2012: Giovanni Jona-Lasinio
2013: Michio Jimbo i Tetsuji Miwa
2014: Gregory W. Moore
2015: Pierre Ramond
2016: Andrew Strominger i Cumrun Vafa
2017: Carl M. Bender
2018: Barry Simon
2019: Bill Sutherland, Francesco Calogero i Michel Gaudin
2020: Svetlana Jitomirskaya
2021: Joel L. Lebowitz
2022: Antti Kupiainen, Krzysztof Gawędzki
2023: Nikita Nekrasov
XX wiek
XXI wiek
2001: Jürg Fröhlich
2002: Jürgen Ehlers
2003: Martin Gutzwiller
2004: Klaus Hepp
2005: Peter Zoller
2006: Wolfgang Götze
2007: Joel Lebowitz
2008: Detlev Buchholz
2009: Robert Graham
2010: Dietel Vollhardt
2011: Giorgio Parisi
2012: Martin Zirnbauer
2013: Werner Nahm
2014: David Ruelle
2015: Viatcheslav F. Mukhanov
2016: Herbert Wagner
2017: Herbert Spohn
2018: J. Ignacio Cirac
2019: Detlef Lohse
2020: Andrzej Buras
2021: Alexander M. Polyakov
2022: Annette Zippelius
2023: Raszyd Siuniajew