Passer zarudnyi[1] | |||
Pleske, 1896 | |||
Systematyka | |||
Domena | |||
---|---|---|---|
Królestwo | |||
Typ | |||
Podtyp | |||
Gromada | |||
Podgromada | |||
Infragromada | |||
Rząd | |||
Podrząd | |||
Rodzina | |||
Rodzaj | |||
Gatunek |
wróbel popielaty | ||
Synonimy | |||
| |||
Kategoria zagrożenia (CKGZ)[2] | |||
Zasięg występowania | |||
Mapa występowania wróbla popielatego oraz dwóch podgatunków wróbla pustynnego (P. simplex) |
Wróbel popielaty (Passer zarudnyi) – gatunek małego ptaka z rodziny wróbli (Passeridae). Występuje w Turkmenistanie i środkowym Uzbekistanie, a w południowo-wschodnim Iranie wymarł. Nie zagraża mu wyginięcie, ale jego szczegółowe rozmieszczenie i zasoby są trudne do określenia. Uznawany jest za odrębny gatunek od 2009, wcześniej klasyfikowany jako podgatunek wróbla pustynnego (P. simplex). Zasiedla równinne tereny piaszczyste, luźno porastające drzewami i krzewami. Żywi się nasionami roślin. Podejmuje wędrówki w zależności od dostępności pokarmu.
Po raz pierwszy gatunek opisał Teodor Pleske w 1896. Holotyp pochodził z dawnego obwodu zakaspijskiego[3] (według dokładniejszych ustaleń – z terenu współczesnego Rezerwatu Biosfery Repetek w Turkmenistanie[4]). Autor nadał nowemu gatunkowi nazwę Passer simplex Zarudnyi[3]. Obecnie (2019) Międzynarodowy Komitet Ornitologiczny umieszcza wróbla popielatego w rodzaju Passer jako odrębny, monotypowy gatunek[5].
Dawniej wróbel popielaty był uznawany za podgatunek wróbla pustynnego (P. simplex)[4]. W 2009 został wydzielony przez Kirwana et al[6], w 2013 decyzję wsparli Sandster et al[7], a od 2012 IUCN traktuje go jako odrębny gatunek[8]. Przedstawicieli tych dwóch gatunków odróżniają rozmiary ciała i upierzenie. Różnice te szczególnie są widoczne u samic, jako że u wróbli popielatych dymorfizm płciowy jest znacznie zredukowany[7]. W anglojęzycznej literaturze jako pierwszy uwagę na odrębność wróbli popielatych zwrócił Charles Vaurie (1956, 1959)[6]. Sekwencje mtDNA przedstawicieli obydwu gatunków różnią się w 5%[9].
Długość ciała wynosi 13,5–15 cm[4]. Wymiary szczegółowe podane w milimetrach przedstawia poniższa tabela[6].
Płeć | n | Długość skrzydła | Długość ogona | Długość górnej krawędzi dzioba |
---|---|---|---|---|
Samce | 17 | 72,53 ± 2,02 | 62,27 ± 2,24 | 11,36 ± 0,72 |
Samice | 10 | 71,15 ± 1,03 | 62,55 ± 4,36 | 10,97 ± 0,91 |
Wierzch ciała jednolicie szary, aż po kuper, choć niekiedy miejscowo widoczny jasnopłowy nalot. Z przodu głowy czarna maska, o zdecydowanie intensywniejszej barwie niż u wróbli pustynnych. Lotki, podobnie jak sterówki, są brunatne[10] z białawymi lub płowymi krawędziami, zależnie od wieku ptaka i stanu zużycia upierzenia[6]. Wewnętrzne chorągiewki lotek brązowawe[11]. Spód ciała biały lub z szarawym nalotem[6][10]. Dziób u samca czarny[10], u samicy ciemnobrązowy[10], w okresie lęgowym czarny[6]. Tęczówka brązowa, nogi ciemnobrązowe[10].
Wróble popielate zamieszkują Turkmenistan i środkowy Uzbekistan[4]. W Turkmenistanie ich zasięg rozciąga się mniej więcej między miejscowościami Yaradzha, Derweze, Türkmenabat i Mary. Przynajmniej do 2009 najczęściej obserwowano wróble popielate w Rezerwacie biosfery Repetek, skąd wówczas pochodziła większość okazów muzealnych[6]. Do 1979, kiedy opublikowano informacje o gniazdowaniu w środkowej części pustyni Kara-kum, było to jedyne siedlisko, dla którego potwierdzono lęgi tych ptaków[12]. W Uzbekistanie zamieszkują skrajnie zachodnią część pustyni Kyzył-kum[6]. Dawniej występowały również w południowo-wschodnim Iranie[8][13] na pustyni Daszt-e Lut. Według informacji z 1970 zasięg wróbli popielatych był tam ograniczony przez równoleżniki 32 i 34°N oraz południki 54 i 58°E[13]. BirdLife International szacuje zasięg występowania na 268 tys. km²[8].
Środowiskiem życia wróbli popielatych w Turkmenistanie są pagórkowate piaszczyste równiny, głównie nagie, z rzadka porośnięte drzewami i krzewami, między innymi Ammodendron conollyi i saksaułami bezlistnymi (Haloxylon ammodendron)[14]. Obserwacja z Iranu z początku XX wieku pochodziła z wydm[6]. Słabo poznany gatunek, prawdopodobnie nieregularnie rozmieszczony w swoim zasięgu[8]. Prawdopodobnie wróble popielate żyją w niewielkich grupkach i prowadzą osiadły tryb życia, podejmując nomadyczne wędrówki w związku z występowaniem deszczów i zmianami w dostępności nasion roślin. Pożywieniem tych ptaków są nasiona krzewów i roślin zielnych, jak Aristida pennata[4] i traganek (Astragalus)[15].
Według informacji z 2018 roku głos wróbli popielatych nie był dotychczas badany, nie są znane różnice względem głosu wróbli pustynnych. Niektórzy rosyjscy autorzy opisywali go jako podobny do głosu dzwońca zwyczajnego (Chloris chloris)[9]. Według innych jest on zróżnicowany, wyraźnie odmienny od ćwierkania wróbli zwyczajnych (P. domesticus)[6].
Osobniki kończące pierzenie stwierdzano w sierpniu i na początku września[9].
Okres lęgowy trwa od kwietnia do sierpnia. Gniazduje samotnie lub w niewielkich koloniach (3–5 gniazd)[4]. Gniazdo jest zadaszone, ma nieregularny kształt, otwór wejściowy skierowany jest ku górze, budulec stanowią suche trawy i niewielkie gałęzie. Może być umieszczone na wysokości 1,65–4 m nad ziemią, na drzewie lub krzewie, w szczelinie lub pod starym gniazdem ptaków krukowatych albo jastrzębiowatych[14]. Znajdowane niekiedy nieużywane gniazda w pobliżu tych zajętych świadczą prawdopodobnie o przywiązaniu do miejsca gniazdowania. Niekiedy wróble popielate używają swoich starych gniazd lub przebudowują je[15].
W Turkmenistanie zniesienie liczy od 2 do 6 jaj, sporadycznie 7 lub 8. Zwykle są składane w jednodniowych odstępach. Wymiary dla 57 jaj z Turkmenistanu: 17–20,5 na 12,5–14,5 mm, masa dla 43 jaj: 1,55–2,1 g. Inkubacja trwa 12–13 dni. Widywano obydwa ptaki z pary uczęszczające do gniazda w jej okresie (przeciętnie samice przebywały w nim dłużej), jednak ze względu na wysokie temperatury otoczenia wysiadywanie może odbywać się właściwie tylko w nocy, za dnia jest zbędne. Młode wykluwają się w przeciągu 4–5 dni, co świadczy o trwaniu inkubacji już od złożenia pierwszego jaja. Młode opuszczają gniazdo po 12–14 dniach życia[14]. Później przynajmniej kilka dni zostają w pobliskich krzewach. Przynajmniej do 1994 dostępne były tylko jedne dane o sukcesie lęgowym[15]; spośród zbadanych przez Sopyjewa 43 jaj z 57% wykluły się młode, które dożyły opierzenia[14].
IUCN uznaje wróbla popielatego za gatunek najmniejszej troski nieprzerwanie od 2012 (stan w 2019). BirdLife International uznaje trend liczebności populacji za prawdopodobnie spadkowy. Jako przyczynę wskazuje niszczenie środowiska życia, jednak nie podaje szczegółów[8]. W 2009 Kirwan et al. ocenili dostępne informacje o statusie i zagrożeniach wróbli popielatych jako bardzo ograniczone. Być może zawsze były to ptaki rzadkie w skali globalnej, co doprowadziło niektórych dawnych autorów do przekonania, jakoby stały na krawędzi wymarcia. Dostępne w 2009 informacje wskazywały na spadek liczebności w czasach współczesnych. Zdaniem Kirwana et al. gatunek wymaga wpisania do czerwonej księgi gatunków zagrożonych, a jego status i liczebność populacji są dziwnie zagadkowe, wymagają dokładnych badań[6]. Według informacji z 1990 zagęszczenie w Rezerwacie biosfery Repetek wynosiło wówczas 2–6 osobników/km²[15]. Przynajmniej w 2012 był to jedyny obszar chroniony w Turkmenistanie, w którym występowały wróble popielate[16].
Uczę się języka hebrajskiego. Tutaj go sobie utrwalam.
Zawartość tej strony pochodzi stąd.