 Flaga Wojskowych Sił Powietrznych | |
| Państwo | |
|---|---|
| Siły zbrojne | |
| Nazwa skrócona |
WWS |
| Data utworzenia |
24 maja 1918 |
| Data likwidacji |
26 grudnia 1991 |
| Znak rozpoznawczy |
|
| Najwyższe dowództwa | |
| Wojskowe | |
Wojskowe Siły Powietrzne (ros. Военно-воздушные силы, w alfabecie łacińskim Wojenno-wozdusznyje siły), często nazywane też w skrócie WWS (ros. ВВС) – jeden z rodzajów sił zbrojnych Związku Radzieckiego, stworzony z części Sił Powietrznych Rosji Carskiej w roku 1917.
Wszechrosyjskie Kolegium Kierownicze Zarządu Wojskowej Floty Powietrznej Starej Armii (ros. Всероссийская коллегия для руководства Управлением военного воздушного флота старой армии) zostało sformowane 20 grudnia 1917; na szefa Zarządu Kolegium wybrało Konstantyna Akaszewa.
24 maja 1918 Zarząd został przemianowany na Główny Zarząd Robotniczo-Chłopskiej Czerwonej Floty Powietrznej (ros. Главное управление Рабоче-Крестьянского Красного Воздушного Флота (Главвоздухфлот)), Gławwozduchfłot[1][2], kierowany przez radę w składzie szef i dwóch komisarzy. Był podporządkowany Wszechrosyjskiemu Sztabowi Głównemu, logistycznie pod CUS (od września 1921 - głównemu szefowi zaopatrzenia); od 22 września 1918 podporządkowany pod jeden z zarządów sztabu RWSR[1]. 28 marca 1924 Gławwozduchfłot został przemianowany na Zarząd Wojskowych Sił Powietrznych ZSRR i podporządkowany Rewolucyjnej Radzie Wojskowej ZSRR. Jego zadaniem było szkolenie, ćwiczenie i przygotowanie bojowe sił powietrznych[1].
Po ustanowieniu państwa radzieckiego wiele wysiłków było skierowanych w celu zmodernizowania i zwiększenia produkcji lotniczej, kierowanej przez dowódcę, gen. Jakowa Ałksnisa, który następnie padł ofiarą czystek stalinowskich[3]. Produkcja samolotów gwałtownie się zwiększyła na początku lat 30. i do końca tych lat radzieckie Siły Powietrzne były w stanie oddać do służby myśliwce I-15 i I-16 oraz bombowce Tupolew SB-2 i SB-bis oraz DB-3.
Jedną z pierwszych ważniejszych prób pokazania mocy radzieckich Sił Powietrznych była hiszpańska wojna domowa, która rozpoczęła się w 1936 roku i w której najnowsze modele zarówno niemieckich jak i radzieckich samolotów, mogły się po raz pierwszy ze sobą zmierzyć. Na początku myśliwce Polikarpow I-16 odnosiły duże sukcesy w walce z niemiecką Luftwaffe i uzyskiwały przewagę powietrzną gdziekolwiek ich używano. Jednakże Sowieci odmówili dostarczenia większej liczby tych myśliwców i zwycięstwa powietrzne szybko ustały, z powodu niedostatecznej liczby maszyn. W późniejszym czasie niemieckie Bf 109 na usługach Sił Powietrznych nacjonalistów hiszpańskich gen. Franco przypieczętowały swoją dominację w powietrzu i ta dominacja nie została już nigdy oddana.
Porażki w Hiszpanii zbiegły się z nadejściem tzw. wielkiej czystki przeprowadzonej przez Stalina, która objęła m.in. Siły Zbrojne ZSRR, w tym i lotnictwo. Czystki bardzo poważnie wpłynęły na efektywność działań sił powietrznych. Świeżo upieczonym oficerom brakowało doświadczenia zarówno w pilotażu jak i dowodzeniu, z kolei starsi dowódcy wiedząc o losie gen. Ałksnisa i wielu innych dowódców nie wykazywali chęci do podejmowania inicjatyw. Nawet najdrobniejsze decyzje konsultowali z Moskwą w celu uzyskania zgody i surowo przestrzegali założeń, w których to piloci mieli kurczowo trzymać się procedur zarówno jeżeli chodzi o atak jak i obronę powietrzną.
Piloci radzieccy zdobywali pewne doświadczenie w walce powietrznej, a to już we wspomnianej hiszpańskiej wojnie domowej czy też w wojnie z Japonią na Dalekim Wschodzie. Krótko przed wybuchem II wojny światowej radziecka grupa ochotników została wysłana do Chin w celu przećwiczenia chińskich pilotów biorących udział w trwającej wciąż wojnie z Japonią. Doświadczenia te okazały się jednak mało przydatne w wojnie zimowej z Finlandią w 1939 roku, podczas której olbrzymia liczba maszyn zarówno bombowców jak i myśliwców została zestrzelona przez względnie niewielkie siły lotnictwa fińskiego. Dowództwo radzieckich Sił Powietrznych wkrótce zdało sobie sprawę z tego, że procedury obrony powietrznej datujące się jeszcze z czasów hiszpańskiej wojny domowej, m.in. takie jak tworzenie tzw. pierścieni obronnych w momencie zaatakowania nie sprawdzało się zupełnie w walce z Finami, którzy stosowali tzw. taktykę dive-and-zoom (z ang. zanurkuj i wzbij się) wobec radzieckich maszyn. Taktyka ta przynosiła bardzo dobre efekty w postaci kilkuset zestrzelonych radzieckich samolotów. Konsekwencje wielkiej czystki przeprowadzonej przez Stalina w latach 1937–1938 we wszystkich jednostkach Armii Czerwonej odegrały niewątpliwie olbrzymią rolę w spóźnionej reakcji radzieckich Sił Powietrznych na nową jakość walk powietrznych. Radzieckie lotnictwo jak również przemysł lotniczy wyciągnęły ostateczne wnioski z tej nauki, choć stało się to dopiero po ataku Niemiec na Związek Radziecki w 1941 roku.
1 stycznia 1941 roku, na sześć miesięcy przed rozpoczęciem operacji „Barbarossa”, siły powietrzne Armii Czerwonej liczyły 363 900 osób, co składało się niespełna na 8,65% personelu wojskowego w Związku Radzieckim[4].
Pierwsze trzy armie lotnicze, które nosiły miano armii powietrznych specjalnego przeznaczenia zostały stworzone w latach 1936–1938[a]. 5 listopada 1940 roku zostały one zreformowane i nadano im miano Lotnictwa Bombowego Dalekiego Zasięgu Kwatery Głównej Armii Czerwonej (do lutego 1942 roku) z powodu nieuczestniczenia w walce podczas konfliktu z Finlandią[5].
Siły lotnicze zostały ponownie ciężko nadszarpnięte w związku z falą czystek w Armii Czerwonej w roku 1941.
W momencie wybuchu II wojny światowej Siły Zbrojne ZSRR były dalekie od poziomu gotowości, który umożliwiłby im zwycięstwo w wojnie. W roku 1931 Józef Stalin powiedział, że radziecki przemysł był od 50 do 100 lat w tyle[6] za głównymi mocarstwami zachodnimi. Na koniec wojny roczna produkcja radzieckiego lotnictwa wzrosła w sposób gwałtowny do poziomu 40 241 maszyn w 1944 roku. Ze 157 261 maszyn wyprodukowanych po ataku Niemiec na ZSRR 125 655 maszyn było myśliwcami lub bombowcami[7].
Kontrowersje wzbudza kwestia przyczyn klęski radzieckiego lotnictwa w początkowym okresie wojny. Radzieccy piloci posiadali doświadczenie bojowe wyniesione z walk w Hiszpanii, Mandżurii i Finlandii. Nie wchodzi w grę również podawany przez historiografię radziecką efekt zaskoczenia (alarm w jednostkach bojowych ogłoszono około 2:00 w nocy), ani zniszczenia samolotów na lotniskach – podawane straty (1200 samolotów pierwszego dnia wojny) nie wyjaśniają niczego w obliczu faktu, że 22 czerwca 1941 roku w radziecką przestrzeń powietrzną wtargnęło 868 samolotów Luftwaffe[8], które zaatakowały zgrupowanie liczące według różnych szacunków od 7200[9] do 9000[10] samolotów Armii Czerwonej. Samoloty niemieckie nie były po prostu w stanie zaatakować wszystkich istniejących 477 lotnisk[11]. Na stanie Armii Czerwonej 22 czerwca 1941 roku znajdowało się 20 000 samolotów bojowych[12], a produkcja radzieckiego przemysłu lotniczego przez cały okres wojny była wyższa od produkcji niemieckiej.
Zdaniem Marka Sołonina o klęsce lotnictwa radzieckiego przesądziła jego nieprzemyślana i chaotyczna ewakuacja z lotnisk przygranicznych w głąb kraju. W ten sposób całe jednostki traciły łączność z dowództwem, a możliwości ich zaopatrywania w paliwo, części i amunicję ulegały drastycznemu pogorszeniu. Skutkowało to w wielu wypadkach koniecznością porzucania samolotów na lotniskach, do których zbliżały się czołówki Wehrmachtu. O niezorganizowanym charakterze dokonywanych przebazowań świadczą m.in. takie fakty, jak wycofywanie z frontu w pierwszej kolejności lotnictwa myśliwskiego, a nie bombowego czy kierowanie jednostek na dalekie tyły (do 350 km od linii frontu, przy czym zdarzały się przypadki ewakuowania się – w praktyce: panicznej ucieczki – samolotów aż do Smoleńska, już 22 czerwca 1941 roku)[13].
Głównymi samolotami bojowymi używanymi w czasie II wojny światowej przez lotnictwo radzieckie były samolot szturmowy Iljuszyn Ił-2 Szturmowik oraz seria jednosilnikowych myśliwców zaprojektowanych przez Aleksandra Jakowlewa rozpoczynająca się od Jaka-1 i kończąca się na jego następcach zbudowanych w wielu wersjach[14]. Obydwa te samoloty stały się najczęściej produkowanymi samolotami swojej klasy (Ił-2 został wybudowany w liczbie 36 183 egzemplarzy, zaś cztery główne wersje Jaka, Jak-1, Jak-3, Jak-7 i Jak-9, zostały wybudowane w trochę większej liczbie egzemplarzy, wynoszącej 36 716 samolotów) i razem stanowiły około połowy całkowitych sił wojskowego lotnictwa radzieckiego przez większą część II wojny światowej. Jak-1 był nowoczesnym typem samolotu z 1940 roku i tym samym posiadał możliwości dalszego rozwoju w przeciwieństwie do przestarzałego już Messerschmitta Bf 109 zaprojektowanego w 1935 roku. Jak-9, na wyposażeniu radzieckich Sił Powietrznych, zrównał się z maszynami Luftwaffe, w końcu uzyskując przewagę, co trwało aż do 1944 roku, kiedy to wielu pilotów Luftwaffe celowo już unikało starć z ostatnim i najlepszym modelem Jakiem-3. Inne z podstawowych samolotów lotnictwa radzieckiego to myśliwce Ławoczkin Ła-5, Petlakow Pe-2, który był dwusilnikowym samolotem szturmowym oraz prosty w formie, ale funkcjonalny i wszechstronny Iljuszyn Ił-4.
31 Pułk Lotnictwa Bombowego, który miał na stanie Pe-2 i był dowodzony przez płk Fiodora Iwanowicza Dobysza, był jedną z pierwszych jednostek gwardii w siłach powietrznych – 4 Pułkiem Lotnictwa Bombowego Gwardii[15]. Nazwa tego pułku wywodzi się od jego działań na froncie leningradzkim pomiędzy listopadem a grudniem 1941 roku w czasie radzieckich operacji obronnych jak i kontrataku Armii Czerwonej w okolicach Tichwina.
Jako jedyne z sił powietrznych stron walczących w II wojnie światowej radzieckie Siły Powietrzne wprowadziły program, który miał szkolić kobiety w lotnictwie i wcielać je do grup bojowych. Marina Raskowa, jedna z bardzo nielicznych kobiet wojskowych w radzieckich Siłach Powietrznych, przed wojną użyła swoich wpływów u Stalina w celu sformowania trzech całkowicie kobiecych pułków powietrznych, a były to: 586 Pułk Lotnictwa Myśliwskiego, 587 Pułk Lotnictwa Bombowego i 588 Pułk Nocnych Bombowców (zwany również „nocnymi wiedźmami”). W związku z ich wielkimi sukcesami w bitwach powietrznych, te dwie ostatnie jednostki zostały uhonorowane i przemianowane na jednostki gwardii. Oprócz tych trzech pułków wiele kobiet służyło też w pułkach z przewagą liczebną mężczyzn[16]. Kobiety piloci, nawigatorzy, strzelcy pokładowi, mechanicy, specjaliści od uzbrojenia i inny personel naziemny kobiecy składał się razem na ponad 3000 członków radzieckich Sił Powietrznych. Kobiety piloci wykonały łącznie 24 000 lotów bojowych. Z tego czasu pochodzą też dwie jedyne na świecie kobiety, które były asami myśliwskimi, a były to Lidia Litwiak i Katia Budanowa.
W odróżnieniu od jednostek naziemnych Armii Czerwonej, które posiadały olbrzymią liczbę formacji stworzonych z poszczególnych republik radzieckich, w siłach lotniczych było takich pułków bardzo niewiele. Jednym z tych nielicznych był 1 Łotewski Pułk Lotnictwa Nocnego[17].
Główny marsz. lotn. Aleksandr Nowikow dowodził radzieckimi Siłami Powietrznymi od 1942 roku aż do końca wojny i jest on odpowiedzialny za wprowadzenie wielu nowoczesnych zmian oraz systemów związanych z uzbrojeniem. W czasie ostatniego roku wojny niemieckie siły wojskowe i cywile uciekający w kierunku Berlina stali się celem tzw. samolotów niskiego pułapu, które to bombardowały i ostrzeliwały ich. W tych działaniach brał nawet udział absolutnie przestarzały model Polikarpowa Po-2, była to jeszcze konstrukcja z lat 20. Jednakże była to tylko mała próba tych doświadczeń, które zbierały frontowe linie Wehrmachtu co się tyczy przewagi radzieckich Sił Powietrznych. Podczas operacji jassko-kiszyniowskiej 5. i 17. Armia Lotnicza oraz lotnictwo morskie Floty Czarnomorskiej osiągnęły przewagę w samolotach nad Luftwaffe i Królewskimi Rumuńskimi Siłami Powietrznymi w stosunku 3:1, osiągając praktycznie całkowitą przewagę w powietrzu dla wojsk lądowych 2. i 3. Frontu Ukraińskiego[18].
Jak wiele innych państw sprzymierzonych II wojny światowej tak i Związek Radziecki otrzymał w ramach Lend-Lease Act maszyny produkcji zachodniej, głównie były to P-39 Airacobra, P-63 Kingcobra, Hawker Hurricane, Curtiss P-40 Kittyhawk i A-20 Havoc. Piloci radzieccy na P-39 dokonali największej liczby indywidualnych strąceń, które przewyższały jakichkolwiek innych pilotów, latającymi tymi maszynami. Dwa pułki lotnicze zostały wyposażone w Spitfire'y Mk. Vb na początku 1943 roku, ale natychmiast stały się ofiarą olbrzymich strat w związku z tzw. przyjacielskim ogniem, a to dlatego, że brytyjskie samoloty wyglądały wręcz identycznie jak ich niemiecki przeciwnik Bf 109. Samoloty z Lend-Lease Act składały się na ok. 12% całkowitych sił powietrznych ZSRR[19].
Najsłynniejszym asem myśliwskim Radzieckich Sił Powietrznych był Iwan Nikitowicz Kożedub, który zaliczył 62 indywidualne zwycięstwa powietrzne od 6 lipca 1943 do 16 kwietnia 1945 roku. Był on numerem jeden we wszystkich siłach powietrznych wojsk sprzymierzonych podczas II wojny światowej.
W czasie zimnej wojny radzieckie Siły Powietrzne zostały uzbrojone w nowocześniejszą broń, wzmocniono je także poprzez zastosowanie nowoczesnych doktryn związanych z walką powietrzną. U szczytu swych możliwości w latach 80. XX w. siły te miały w dyspozycji ok. 10 000 samolotów, a na początku lat 90. Związek Radziecki dysponował siłą powietrzną, która zarówno jeśli chodzi o ilość jak i jakość spełniała standardy sił supermocarstwa[20].
W 1977 roku radzieckie Siły Powietrzne oraz Wojska PWO zostały zreorganizowane w państwach bałtyckich i obwodzie leningradzkim. Był to próbny test, który miał poprzedzać reorganizacje na skalę ogólnokrajową, która miała zostać przeprowadzona w 1980 roku[21]. Wszystkie jednostki myśliwskie w PWO zostały przeniesione do WWS, tym samym siły obrony powietrznej zachowały jedynie rakietowe jednostki przeciwlotnicze oraz urządzenia radarowe. 6 Samodzielna Armia Obrony Powietrznej została rozwiązana, a 15 Armia Lotnicza stała się Nadbałtyckim Okręgiem Wojskowym. Choć eksperyment na skalę krajową w 1980 roku został przeprowadzony, to jednak w roku 1986 został anulowany.
Według artykułu z tygodnika Time z 1980 roku, który cytuje analityka z korporacji RAND, przypuszcza się, że Rosjanie pochodzenia niesłowiańskiego, czyli Żydzi, Ormianie i inni Azjaci nie mieli szans awansu w hierarchii wojskowej w radzieckich Siłach Powietrznych, Strategicznych Wojskach Rakietowych oraz w marynarce radzieckiej, a to z powodu wątpliwości do lojalności tychże mniejszości etnicznych. Analityk RANDU S. Enders Wimbush powiedział:
Żołnierze są oczywiście rekrutowani w sposób, który odzwierciedla obawy społeczne. Przeciętny obywatel rosyjski i tym samym radziecki decydent mają poważne wątpliwości co się tyczy lojalności nie słowian, a w szczególności tych, którzy zamieszkują Azję Centralną[22][23][24][25][26].
Podczas zimnej wojny radzieckie Siły Powietrzne zostały podzielone na trzy główne odłamy (w odpowiedzi na dowództwa w siłach powietrznych państw zachodnich): Lotnictwo Dalekiego Zasięgu (ros. Dalnaja Awiatsija, w skrócie „DA”), które skupiało się na bombowcach dalekiego zasięgu, Lotnictwo Frontowe (ros. Frontowaja Awiatsija, w skrócie „FA”), które skupiało się na obronnych bitwach powietrznych, bliskim wsparciu lotniczym wojsk lądowych i bombardowaniach taktycznych oraz Lotnictwo Transportu Wojskowego (ros. Wojenno-Transportnaja Awiatsija, w skrócie „WTA”), które kontrolowało wszystkie samoloty transportowe. Wojska PWO (ros. Wojska protiwowozdusznoj oborony), które skupiały się na obronie przeciwlotniczej i na myśliwcach przechwytujących były wówczas osobną jednostką organizacji wojennej radzieckich sił wojskowych.
Była też jeszcze jedna niezależna jednostka, która była ramieniem radzieckiej Marynarki Wojennej, a było to mianowicie Radzieckie Lotnictwo Morskie (ros. Awiatsija Wojenno Morskogo Fłota, w skrócie „AW-MF”).
Oficjalnym dniem radzieckich Sił Powietrznych był Dzień Radzieckiej Floty Powietrznej, podczas którego często odbywały się widowiskowe pokazy lotnicze, które miały pokazać siłę radzieckiego lotnictwa i odbywały się one na lotnisku Tuszino w Moskwie.
W latach 80. Związek Radziecki przyjął do wiadomości istnienie w Stanach Zjednoczonych tzw. zaawansowanego myśliwca taktycznego i rozpoczął sam prace nad podobnym myśliwcem.
Rozpoczęto dwa programy, jeden z nich miał bezpośrednio zmierzyć się z amerykańskim projektem. Ten przyszły myśliwiec miał mieć nazwę Mnogofunksionalnij Frontowoj Istrebitel („MFI”, z ros. wielofunkcyjny myśliwiec do zadań frontowych) i był on przeznaczony do wykonywania specjalnych misji wielozadaniowych.
W odpowiedzi na amerykański projekt X-32/F-35 Sowieci rozpoczęli program „LFI”, który to miał za zadanie stworzyć myśliwca podobnego do X-32/F-35 posiadającego jeden silnik, ale bez możliwości wielofunkcyjnych.
Związek Radziecki w późniejszym czasie zmienił jednak projekt „LFI” na projekt „LFS”, tworząc samolot wielozadaniowy ze szczególnym naciskiem na możliwość ataku celów naziemnych. W latach 90. Rosjanie zrezygnowali z projektu „LFS” kontynuując projekt „MFI”, czyniąc to minimalnymi środkami finansowymi, wychodząc z założenia, że ważniejsze jest to niż produkcja lekkiego myśliwca. Niedawno planowany był niejaki PAK FA, który miał być zastępcą Su-27 i MiG-29. Suchoj wygrał przetarg w 2002 roku i pierwsze oblatanie tego myśliwca miało miejsce 29 stycznia 2010 roku[27][28].
Wraz z rozpadem Związku Radzieckiego w grudniu 1991 roku maszyny i personel radzieckich Sił Powietrznych zostały podzielone na nowo powstające niepodległe państwa. Rosja otrzymała większość z tych sił, w tym ok. 40% maszyn i 65% siły żywej, tym samym stało się to podstawą nowych Rosyjskich Sił Powietrznych.
Lotnictwo Transportu Wojskowego składało się z sześciu pułków i pięciu dywizji z łączną liczbą 18 pułków Lotnictwa Transportu Wojskowego w 1988 roku. Dywizjami były 3 Dywizja Lotnictwa Transportu Wojskowego Gwardii w Witebsku z czterema pułkami, 6 Dywizja Lotnictwa Transportu Wojskowego w Krzywym Rogu z dwoma pułkami, 8 Dywizja w pobliżu Omska z trzema pułkami OSNAZ, 12 Dywizja Lotnictwa Transportu Wojskowego w Migałowie, która kontynuowała tradycję 12 Dywizji Lotnictwa Bombowego z II wojny światowej i posiadała trzy pułki i 18 Dywizja Lotnictwa Transportu Wojskowego w Szawlach, kontynuująca historię 6 Dywizji Lotnictwa Bombowego Gwardii z czasów wojny, która posiadała trzy pułki[29].
Niezależny element powietrzny Sił Zbrojnych ZSRR pod dowództwem Wojsk PWO.
Szkoły lotnicze i ośrodki treningowe w 1988[31]:
Uczę się języka hebrajskiego. Tutaj go sobie utrwalam.
Zawartość tej strony pochodzi stąd.
.svg)
