Warszawa Śródmieście
Obiekt zabytkowy nr rej. 31.12.2020
Ilustracja
Warszawa Śródmieście, peron 2 (2015)
Państwo

 Polska

Województwo

 mazowieckie

Miejscowość

Warszawa

Lokalizacja

Aleje Jerozolimskie 50

Data otwarcia

23 czerwca 1949 (prowizoryczny dworzec)
29 września 1963 (dworzec stały)

Liczba pasażerów (2017)

19,4 mln[1]

Dane techniczne
Liczba peronów

3[2]

Liczba krawędzi
peronowych

4[2]

Kasy

T

Linie kolejowe
Położenie na mapie Warszawy
Mapa konturowa Warszawy, blisko centrum na lewo znajduje się punkt z opisem „Warszawa Śródmieście”
Położenie na mapie Polski
Mapa konturowa Polski, blisko centrum na prawo znajduje się punkt z opisem „Warszawa Śródmieście”
Położenie na mapie województwa mazowieckiego
Mapa konturowa województwa mazowieckiego, w centrum znajduje się punkt z opisem „Warszawa Śródmieście”
Ziemia52°13′45,61″N 21°00′26,96″E/52,229336 21,007489
Hala prowizorycznego dworca w 1954
Hala dworca w 1968
Kasy biletowe
Naziemne pawilony dworca Warszawa Śródmieście widziane z 30. piętra PKiN
Wschodni pawilon dworca
Mozaika ceramiczna Wojciecha Fangora na trawertynie w stylu op-art z 1963 w podziemnej części dworca, pierwotnie wszystkie mozaiki były podświetlone od spodu świetlówkami[3][4]

Warszawa Śródmieście – przystanek i podziemny dworzec kolejowy w Warszawie znajdujący się na warszawskiej linii średnicowej przy Alejach Jerozolimskich 50, pomiędzy ulicami Marszałkowską i Emilii Plater. Obsługuje jedynie ruch aglomeracyjny i regionalny[5].

Według klasyfikacji PKP ma kategorię dworca aglomeracyjnego[6].

Historia

Dworzec powstał w miejscu przedwojennego, istniejącego do 1944 Dworca Głównego, na terenie dawnego Dworca Wiedeńskiego[7].

Pierwszy prowizoryczny dworzec Warszawa Śródmieście został zbudowany w 1949[7] (otwarcie nastąpiło 23 czerwca 1949[8]). Powstał w ramach odbudowy warszawskiej linii średnicowej ze zniszczeń wojennych. Mieścił się on w drewnianym pawilonie u zbiegu ulic Marszałkowskiej i Alej Jerozolimskich[7]. Początkowo perony dworcowe mieściły się w wykopie[9].

W 1952, w ramach porządkowania rejonu Pałacu Kultury i Nauki, obiekt przeniesiono na zachód, w miejsce obecnego Dworca Centralnego, gdzie wybudowano kolejny prowizoryczny dworzec[7]. Składał się on z dwóch drewnianych pawilonów[10]. Teren pierwszego dworca przykryto płytą betonową, na której urządzono zieleńce[7]. Przeniesienie dworca na zachód umożliwiło przystąpienie do budowy trzeciego – już stałego – dworca pod płytą przykrywającą wykop linii średnicowej[10].

W 1955 ukończono budowę dwóch pawilonów wejściowych do nowego stałego dworca według projektu architektów Arseniusza Romanowicza i Piotra Szymaniaka. Wybudowano także część podziemną w stanie surowym, opartą na murach podziemnej części dworca Warszawa Główna. Pawilony umieszczono symetrycznie względem osi Pałacu Kultury i Nauki[11].

Prace w podziemnej części dworca wznowiono po 1960 i zakończono w 1963 roku[7]. Nowoczesny projekt wnętrz wykonali artyści z Akademii Sztuk Pięknych w Warszawie: Wojciech Fangor, Jerzy Sołtan, Zbigniew Ihnatowicz, Wiktor Gessler, Adolf Szczepiński, Bogusław Smyrski i Lech Tomaszewski[11]. Drewniane pawilony poprzedniego dworca przeznaczono na tymczasowy Dworzec Centralny dla pociągów dalekobieżnych wykorzystujących linię średnicową[10].

W trakcie budowy dworca w 1963 roku powstał fragment tunelu pieszego w kierunku wschodnim, który miał w przyszłości prowadzić z peronu 2. do stacji metra – pomimo tego, że budowy metra nie było wówczas nawet w odległych planach. Część podziemna dworca została otwarta 29 września 1963 roku[12].

Dworzec składa się z części podziemnej (perony i osobne zespoły kas) oraz dwóch naziemnych pawilonów wejściowych z granitu. Pierwotnie trzyperonowy układ dworca zakładał ich specjalizację: skrajne obsługiwały podróżnych odjeżdżających w kierunku wschodnim lub zachodnim, środkowy – przyjeżdżających z obu kierunków (obsługa pociągu najpierw otwierała drzwi na peron środkowy dla wysiadających, potem na skrajny dla wsiadających, co pozwalało na uniknięcie kolizji podróżnych na peronach i w drzwiach wagonów)[13].

Każdy z trzech peronów ma po 2 niezależne wyjścia na powierzchnię (peron 1. i 3. na wysokości pawilonów, peron 2. na swoich końcach), istnieją też dwa przejścia podziemne w tym jedno nieczynne[14]. Czynne łączy wszystkie perony Śródmieścia i Dworca Centralnego[9]. Oprócz oddzielnych zespołów kas dla każdego kierunku, na dworcu zaprojektowano także cztery kioski gastronomiczne i przemysłowe, poczekalnie, zespoły sanitarne, pomieszczenia służbowe oraz bardzo rozbudowany zespół pomieszczeń technicznych[13]. Zaprojektowano schody ruchome prowadzące na dworzec, jednak ich nie zrealizowano[15]. Dworzec uzyskał odpowiednio izolowany i odwodniony strop przykryty warstwą ziemi, co umożliwia wegetację roślin[13]. We wnętrzu dworca umieszczono 52 mozaiki sufitowe i 27 mozaik ściennych. Ich głównym autorem był Wojciech Fangor, a wykonano je we włocławskich zakładach fajansowych. Kierunek zachodni oznaczono płytkami zielonymi i niebieskimi, a wschodni żółtymi, pomarańczowymi i czerwonymi[16]. Dworzec charakteryzował się także oryginalnymi krawędziami peronów, które były kolorowe i podświetlone od spodu świetlówkami[4][17].

Bezpośrednio po oddaniu do użytku dworzec zachwycał użytkowników swoją estetyką i funkcjonalnością, wynikającą z dużej przelotowości i zastosowania segregacji ruchu pieszego.

W 2006 roku rozpoczął się remont bardzo już zaniedbanego kompleksu dworcowego, zakończony w styczniu roku 2007[18]. Dworcowi przywrócono w większości stan sprzed 40 lat, świadomie rezygnując jednak z daleko idącej modernizacji – w planach na kolejne lata przewidziano wyburzenie pawilonów naziemnych i budowę centrum handlowego z częścią dworcową[9]. Ich likwidację przewiduje obowiązujący od 2010 plan zagospodarowania przestrzennego, który przewiduje budowę ulicy w miejscu placu z pawilonami[19][20]. W 2014 pawilony zewnętrzne przeszły kolejną doraźną renowację i remont elewacji, która była w bardzo złym stanie[19]. Plany likwidacji pawilonów były możliwe, bo nie były one objęte ochroną konserwatorską. Samo podziemie dworca od 2016 jest wpisane do gminnej ewidencji zabytków pod numerem SRO34200[21]. Pod koniec 2020 do rejestru zabytków wpisano najpierw zespół mozaik[16], a potem cały dworzec[22].

Na dworcu znajdują się automaty biletowe Kolei Mazowieckich i Zarządu Transportu Miejskiego[23]. Windę na dworcu zainstalowano w 2010[24].

Obsługiwane połączenia

Przewoźnik Linia Trasa
SKM S1 OtwockWarszawa FalenicaWarszawa WawerWarszawa WschodniaWarszawa ŚródmieścieWarszawa ZachodniaPruszków [25]
S2 Sulejówek MiłosnaWarszawa RembertówWarszawa WschodniaWarszawa ŚródmieścieWarszawa ZachodniaWarszawa SłużewiecWarszawa Lotnisko Chopina [25]
KM R1 Warszawa WschodniaWarszawa ŚródmieścieWarszawa ZachodniaPruszkówGrodzisk MazowieckiŻyrardówSkierniewice [26]
R2 Warszawa ZachodniaWarszawa ŚródmieścieWarszawa WschodniaWarszawa RembertówSulejówek MiłosnaMińsk MazowieckiMrozySiedlceŁuków [26]
R3 Warszawa WschodniaWarszawa ŚródmieścieWarszawa ZachodniaOżarów MazowieckiBłonieSochaczewŁowicz Główny [26]
R6 Warszawa ZachodniaWarszawa ŚródmieścieWarszawa WschodniaZielonkaWołominTłuszczMałkiniaSzulborze Wielkie [26]
R61 Warszawa ZachodniaWarszawa ŚródmieścieWarszawa WschodniaZielonkaWołominTłuszczWyszkówOstrołęka [26]
R7 Warszawa ZachodniaWarszawa ŚródmieścieWarszawa WschodniaWarszawa WawerWarszawa FalenicaOtwockCelestynówPilawaSobolewDęblin [26]
R8 Warszawa WschodniaWarszawa ŚródmieścieWarszawa ZachodniaWarszawa SłużewiecPiaseczno – (- Góra Kalwaria) – Czachówek PołudniowyWarkaDobieszynRadomSzydłowiecSkarżysko-Kamienna [26]

Pasażerowie

W roku 2017 wymiana pasażerska wyniosła 19,4 mln osób (53,1 tys. dziennie), co dało jej 3. miejsce w Polsce[27].

W roku 2018 wymiana pasażerska wyniosła 17,4 mln osób (47,8 tys. dziennie), co dało jej 3. miejsce w Polsce[27].

W roku 2019 wymiana pasażerska wyniosła 16,2 mln osób (44,5 tys. dziennie), co dało jej 4. miejsce w Polsce[27].

W roku 2020 wymiana pasażerska wyniosła 7,2 mln osób (19,8 tys. dziennie), co dało jej 9. miejsce w Polsce[27].

W roku 2021 przystanek obsłużył 6,7 mln osób (18,4 tys. pasażerów na dobę), co dało mu 11. miejsce w Polsce[28].

Tablice pamiątkowe

  • Tablica upamiętniająca pioniera elektryfikacji kolei w Polsce Romana Podoskiego (pawilon wschodni), wmurowana w latach 60. XX wieku[29].
  • Tablica upamiętniająca Dworzec Wiedeński i odjazd pierwszego pociągu do Grodziska 14 czerwca 1845 (pawilon wschodni)[29].
  • Tablica ku pamięci Czesława Jaworskiego, zasłużonego dla elektryfikacji kolei w Polsce (pawilon zachodni), odsłonięta 23 marca 1988[29].
  • Tablica upamiętniająca akcje odwetowe Gwardii Ludowej w dniach 24 października 1942 i 17 stycznia 1943 na lokal „Mitropa” (pawilon zachodni), wmurowana w latach 60. XX wieku[29].

Planowany łącznik ze stacją metra Centrum

Od początku istnienia dworca przewiduje się wybudowanie przejścia podziemnego[12] do otwartej w 1998 stacji metra Centrum[9], jednak jego budowa opóźnia się[14]. Kwestia budowy łącznika powróciła w latach 20182019[30]. Jednym z możliwych wariantów jest budowa łącznika jedynie do placu przed wejściami do metra[31], rozważane jest także stworzenie bezpośredniego połączenia stacji metra z Dworcem Centralnym z odnogą do dworca Warszawa Śródmieście[32]. W styczniu 2021 ogłoszono przetarg na wykonawcę analizy trzech wariantów wykonania połączenia między dworcami i stacją metra[33].

Dworzec w kulturze masowej

  • 31 grudnia 1963, kilka miesięcy po oddaniu dworca do użytku, na peronach odbył się bal sylwestrowy[34], który uwieczniła m.in. Polska Kronika Filmowa[35].
  • Dworzec wystąpił w kilku filmach m.in. w Beacie zakochany w tytułowej bohaterce Olek Smoleński po kilku dniach poszukiwań spotyka ją na tym dworcu i namawia do powrotu do domu. Z kolei w Spotkaniu ze szpiegiem Maria Polińska spotyka się tam z imperialistycznym szpiegiem Bernardem[36].
  • Od kwietnia do sierpnia 2006 roku, w ramach imprezy „Dekarock Antyradia” zorganizowanej przez rozgłośnię, na dachu dworca koncerty zagrały zespoły: T.Love, Oddział Zamknięty, Hey, Strachy na Lachy i Homo Twist[37][38].
  • W wydanej w 2014 roku postapokaliptycznej powieści Kompleks 7215 i jej kontynuacji Dworzec Śródmieście Bartka Biedrzyckiego został opisany jako jedno z miejsc, gdzie po wojnie atomowej znaleźli schronienie ocaleni warszawiacy[39].

Przypisy

  1. Największe stacje kolejowe w Polsce. Urząd Transportu Kolejowego, sierpień 2018. s. 5. [dostęp 2019-01-09].
  2. a b Warszawa Śródmieście. Ogólnopolska Baza Kolejowa. [dostęp 2015-03-11]. (pol.).
  3. Mozaiki Fangora z dworca w Warszawie w rejestrze zabytków 14.12.2020 https://podroze.onet.pl/aktualnosci/mozaiki-fangora-z-dworca-warszawa-srodmiescie-wpisane-do-rejestru-zabytkow/gc1e5zz.
  4. a b „Sen o mieście. Warszawa lat 50. i 60. na zdjęciach Zbyszka Siemaszki...” Dom Spotkań z Historią, Warszawa 2016.
  5. Największe stacje kolejowe w Polsce. Urząd Transportu Kolejowego, sierpień 2018. s. 7. [dostęp 2019-01-09].
  6. Wykaz stacji pasażerskich wraz z ich kategoryzacją oraz określeniem dostępności do obiektu, poz. 496. [w:] Załącznik nr 1 do Regulaminu dostępu przez licencjonowanych przewoźników kolejowych do obiektu infrastruktury usługowej – stacji pasażerskiej [on-line]. [dostęp 2018-08-24].
  7. a b c d e f Encyklopedia Warszawy. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 1994, s. 160. ISBN 83-01-08836-2.
  8. Krzysztof Jabłoński i in.: Warszawa: portret miasta. Warszawa: Arkady, 1984, s. strony nienumerowane (Kronika odbudowy, budowy i rozbudowy 1945−1982). ISBN 83-213-2993-4.
  9. a b c d Dworce kolejowe w Warszawie i okolicach. SISKOM. [dostęp 2015-03-11]. (pol.).
  10. a b c Krystyna Krzyżakowa: Warszawskie osiągnięcia, [w:] Kalendarz Warszawski'88. Warszawa: Krajowa Agencja Wydawnicza, 1987, s. 147. ISBN 83-03-01684-9.
  11. a b Grzegorz Piątek (red.): AR/PS. Architektura Arseniusza Romanowicza i Piotra Szymaniaka. Warszawa: Centrum Architektury, 2012, s. 36. ISBN 978-83-934574-1-0.
  12. a b Grzegorz Piątek (red.): AR/PS. Architektura Arseniusza Romanowicza i Piotra Szymaniaka. Warszawa: Centrum Architektury, 2012, s. 77. ISBN 978-83-934574-1-0.
  13. a b c Arseniusz Romanowicz: Dworce i przystanki kolejowe. Warszawa: Wydawnictwo Arkady, 1970, s. 44.
  14. a b Witold Urbanowicz: Warszawa: Otworzą zamknięte przejście na dworcu Śródmieście?. transport-publiczny.pl, 2014-06-25. [dostęp 2015-11-16]. (pol.).
  15. Arseniusz Romanowicz, Zostaliśmy w cieniu, „Architektura”, nr 6, 2006.
  16. a b Jakub Lewicki, Unikatowa dekoracja mozaikowa Dworca Warszawa-Śródmieście w rejestrze zabytków [online], Wojewódzki Urząd Ochrony Zabytków w Warszawie, 9 grudnia 2020.
  17. Warszawa Śródmieście „Architektura” 3/1972 https://fotopolska.eu/2195040,foto.html?o=b315488.
  18. Stacja Kolejowa Warszawa Śródmieście. Warszawa Moim Oczkiem, 2010-11-28. [dostęp 2015-03-11]. (pol.).
  19. a b Wyborcza.pl [online], warszawa.wyborcza.pl [dostęp 2020-08-21].
  20. Plany obowiązujące – Śródmieście | Architektura i planowanie przestrzenne [online], www.architektura.um.warszawa.pl [dostęp 2020-08-21].
  21. Zarządzenie nr 221/2016 z 23-02-2016 w sprawie zmian w ewidencji zabytków Miasta Stołecznego Warszawy [online].
  22. Jakub Lewicki, Dworzec Warszawa-Śródmieście wpisany do rejestru zabytków [online], Wojewódzki Urząd Ochrony Zabytków w Warszawie, 31 grudnia 2020.
  23. Gdzie kupić bilet? [online] [dostęp 2020-08-21] (pol.).
  24. „Budowa windy na dworcu Warszawa Śródmieście opóźniona”, Rynek Kolejowy, 5 października 2010.
  25. a b Rozkłady jazdy. Kolej. [w:] Warszawski Transport Publiczny [on-line]. wtp.waw.pl. [dostęp 2020-11-02].
  26. a b c d e f g Warszawa Śródmieście w internetowym rozkładzie jazdy PKP – rozklad-pkp.pl (odjazdy)
  27. a b c d Urząd Transportu Kolejowego, Przewozy pasażerskie [online], Portal statystyczny UTK [dostęp 2023-02-20] (pol.).
  28. https://dane.utk.gov.pl/sts/przewozy-pasazerskie/wymiana-pasazerska-na-s/18886,Przewozy-pasazerskie.html#PLIK.
  29. a b c d Stanisław Ciepłowski: Wpisane w kamień i spiż. Inskrypcje pamiątkowe w Warszawie XVII–XX w. Warszawa: Argraf, 2004, s. 21. ISBN 83-912463-4-5.
  30. Jarosław Osowski: Dworzec Śródmieście rozrośnie się do czterech torów. Podziemny łącznik do stacji metra Centrum. warszawa.wyborcza.pl, 2019-01-22. [dostęp 2019-01-23].
  31. Witold Urbanowicz: Cztery tory na Dworcu Śródmieście. Korytarz do metra tylko do „patelni”?. transport-publiczny.pl, 2019-01-22. [dostęp 2019-01-23].
  32. Witold Urbanowicz: Linia średnicowa. Dwa warianty połączenia dworców ze stacją metra Centrum. Bezpośrednio i już z Centralnego?. transport-publiczny.pl, 2019-01-25. [dostęp 2019-01-23].
  33. Witold Urbanowicz: Jak połączyć metro Centrum i dworzec Śródmieście. Trzy koncepcje do analizy. tvn24.pl/tvnwarszawa, 2021-01-10. [dostęp 2021-01-10].
  34. Tomasz Urzykowski. Twist na Dworcu Środmieście. „Gazeta Stołeczna”, s. 13, 29 grudnia 2023. 
  35. Grzegorz Piątek (red.): AR/PS. Architektura Arseniusza Romanowicza i Piotra Szymaniaka. Warszawa: Centrum Architektury, 2012, s. 87. ISBN 978-83-934574-1-0.
  36. Grzegorz Sołtysiak: Filmowy przewodnik po Warszawie. Warszawa: Muzeum Powstania Warszawskiego, 2007, s. 43–44. ISBN 978-83-60142-70-7.
  37. Kolejny Dekarock Antyradia. portalmedialny.pl, 2006-06-23. [dostęp 2015-03-13].
  38. Łukasz Szewczyk: Antyradio ponownie na dachu. media2.pl, 2006-07-15. [dostęp 2015-03-13].
  39. Kamil Dróżdż: Bartek Biedrzycki – Kompleks 7215. 2014-09-11. [dostęp 2014-10-16]. (pol.).

Linki zewnętrzne

  • Informacja o Dworcu na stronie SISKOM
Warszawa Śródmieście
Linia 448 Warszawa Zachodnia – Warszawa Rembertów
Warszawa Ochota
odległość: 0,907 km
odległość: 1,289 km

Witaj

Uczę się języka hebrajskiego. Tutaj go sobie utrwalam.

Źródło

Zawartość tej strony pochodzi stąd.

Odsyłacze

Generator Margonem

Podziel się