Uniwersalna klasyfikacja dziesiętna, UKD – system klasyfikacji zbiorów bibliotecznych będący modyfikacją klasyfikacji dziesiętnej Deweya, dokonaną przez dwóch prawników belgijskich: Paula Otleta i Henriego La Fontaine’a. Modyfikacja Belgów klasyfikacji dziesiętnej ukazywała się w zeszytach w języku francuskim w latach 1897–1905. W 1907 roku Institut International de Documentation (IID) opublikował stereotypowy przedruk pod tytułem Manuel du repertoire bibliographique universel, który uznano za pierwsze wydanie UKD; standard ten nosi obecnie numer FID No 68 (Fédération Internationale d’Information et de Documentation)[1].
Twórcy UKD przejęli bez zasadniczych zmian schemat KDD, natomiast znacznie rozbudowali poddziały pomocnicze i wprowadzili możliwość tworzenia symboli złożonych. Została zmieniona więc gramatyka, która zasadniczo odróżniała KDD od UKD. W roku 1905 Międzynarodowy Instytut Bibliograficzny wydał tablice tej klasyfikacji po raz pierwszy. UKD zyskała szerokie zastosowanie w bibliotekach na całym świecie, a jej tablice publikowane są w 23 językach. Właścicielem praw autorskich do UKD jest FID. Tablice UKD wydawane są w pięciu wariantach, które mają zadowalać szeroki krąg użytkowników:
wydania pełne
wydania pośrednie
wydania skrócone
wydania bardzo skrócone
wydania specjalne.
UKD, tak jak KDD, oparta jest na systemie dziesiętnym. Charakteryzuje się ona porządkowaniem cyfr w kolejności ułamków dziesiętnych, a nie liczb naturalnych, oraz rozbudową „wszerz” jednej klasy ograniczoną do 10, ponieważ z jednego symbolu można utworzyć tylko 10 równorzędnych.
W UKD zaniechano sortowania trzycyfrowego minimum – dopisywania zer na końcu symbolu tak jak w KDD, wprowadzono natomiast oddzielanie grup trzycyfrowych kropką, ułatwiającą odczytywanie i zapisywanie symbolu.
Zasadniczy trzon klasyfikacji stanowią tablice główne. Każdy z głównych działów dzieli się na 10 dalszych. Występuje rozbudowa pozioma „wszerz” – w szeregu i pionowa „w głąb” – w łańcuchu.
Tablice pomocnicze
Tablice pomocnicze składają się z dziesięciu tablic, oznaczonych symbolami: I z określnikami od litery, a do litery k, oraz tablicy z numerem II. Tablice z numerem I oraz literami, a i b dotyczą tworzenia symboli złożonych za pomocą następujących znaków:
Ia – + i /,
Ib – : i :: oraz grupowania symboli za pomocą nawiasów kwadratowych [ ].
Tablice z numerem I oraz literami od c odnoszą się do poddziałów wspólnych:
Ic – języka,
Id – formy,
Ie – miejsca,
If – rasy, narodowości, grupy etnicznej,
Ig – czasu.
Tablica Ih, dotyczy podziału alfabetycznego i numerycznego. Tablica Ik odnosi się do poddziału wspólnego, zaczynającego się od kreski i zera. Tablica, oznaczona cyfrą II, dotyczy poddziałów specjalnych[2].
Tablica Ia
Tablica Ia dotyczy tworzenia symboli złożonych za pomocą znaków + i /, łączące symbole proste bądź rozwinięte, będącymi wyrażeniem zagadnień równorzędnych i niezależnych lub zagadnień, między którymi zachodzi luźny związek. Znak + łączy symbole, niewystępujące bezpośrednio po sobie w tablicach UKD[3], na przykład:
821.112.2+821.133.1](494) – Literatura szwajcarska w języku niemieckim i francuskim[5],
Znak / łączy symbole, które w tablicach UKD następują bezpośrednio po sobie. Znak / jest skróconą formą zapisu połączonych plusem symboli. Przed kreską podawany jest pierwszy symbol, należący do ciągu, po kresce – ostatni[3], na przykład:
159.922.7/.8 – Psychologia dzieci i młodzieży, co odpowiada 159.922.7+159.922.8, gdzie 159.922.7 to Psychologia dzieci, a 159.922.8 – Psychologia młodzieży[6],
913(7/8) – Geografia Ameryki, co odpowiada 913(7)+913(8), gdzie 913(7) to Geografia Ameryki Północnej i Środkowej, a 913(8) to Geografia Ameryki Południowej[7].
Tablica Ib
Tablica Ib określa sposób tworzenia symboli złożonych przy użyciu znaków łączących : i ::, a także grupowania symboli złożonych za pomocą nawiasu kwadratowego [ ]. Znak : łączy symbole proste i rozwinięte, odnoszące się do przedstawionych w dokumencie zagadnień, między którymi zachodzi zależność semantyczna. Symbole, połączone dwukropkiem, są równoległe i podlegają inwersji[8], na przykład:
782/785:004.4’277.4 – Muzyka komputerowa, gdzie 782/785 to Rodzaje muzyki[9], a 004.4’277.4 to Programy generacji muzyki[10],
613.4:392 – Higiena w życiu codziennym, gdzie 613.4 to Higiena ciała. Odzież[11], a 392 to Zwyczaje i obyczaje życia prywatnego i rodzinnego[12].
Znak :: łączy symbole proste lub rozwinięte, zależne od siebie w sposób jednostronny, dlatego symbole te nie podlegają inwersji. Znak :: stosowany jest także wtedy, gdy wśród symboli, dostępnych w tablicach głównych UKD, nie występuje odpowiedni dla zagadnienia symbol, na przykład:
56::57 – Paleobiologia[8], gdzie 56 to Paleontologia[13], a 57 to Nauki biologiczne[14]
94(100)"1939/1945"::341.322.5 – Przestępstwa i zbrodnie związane z II wojną światową, gdzie 94(100)"1939/1945" to II wojna światowa[15], a 341.322.5 to Zbrodnie wojenne. Przestępstwa wojenne[16].
Nawiasy kwadratowe [ ] lub występujące osobno [ lub ] grupują symbole proste lub połączone znakami + lub : symbole rozwinięte, które, będąc w grupie, znajdują się w pewnej relacji do symboli spoza nawiasu, na przykład[8]:
016:[54+66 – Bibliografia chemii teoretycznej i przemysłowej, co odpowiada 016:54+016:66, gdzie 016:54 to Bibliografia chemii teoretycznej, 016:66 – Bibliografia chemii przemysłowej[17],
659.3:050+070](438)"19/20" – Media polskie w XX–XXI wieku, gdzie 659.3 to Informacja masowa. Środki masowego przekazu[18], a 050+070 to Prasoznawstwo. Czasopiśmiennictwo[4].
Tablica Ic
Tablica Ic dotyczy poddziałów wspólnych języka i jest wzorcem dla rozbudowy działów głównych 811 – Poszczególne języki oraz 821 – Literatura poszczególnych języków, a także dla tablicy pomocniczej If – Poddziały wspólne rasy, narodowości i grupy etnicznej. Symbole z tablicy Ic używane są dla wskazania języka, w którym został sporządzony dokument lub z którego został przetłumaczony. Tablica Ic zawiera także poddziały syntetyczne, poprzedzane przy zapisie znakiem ’, pełnią funkcję poddziałów analitycznych, na przykład:
621.3(038)=111=162.1 – Słownik elektrotechniczny angielsko-polski[19], gdzie 621.3 to Elektrotechnika[20], (038) to Słowniki[21], =111 to Język angielski[22], a =162.2 to Język polski[23],
61(038)=163.41=124’04 – Słownik medyczny serbsko-łaciński, gdzie 61 to Medycyna[24], (038) to Słowniki[21], =163.41 to Język serbski[25], a =124’04 to Łacina średniowieczna[22].
65 – Organizacja i zarządzanie. Organizacja przedsiębiorstw przemysłowych, handlu, transportu, łączności. Organizacja i eksploatacja telekomunikacji. Reklama. Przemysł wydawniczy.
66/69 – Przemysł
66 – Przemysł chemiczny. Technologia chemiczna
67/68 – Różne rodzaje przemysłu i rzemiosła
69 – Przemysł i rzemiosła budowlane. Materiały, elementy i roboty budowlane.
BarbaraB.Sosińska-KalataBarbaraB., Podręcznik UKD dla bibliotekarzy i pracowników informacji, Warszawa: Wyd. SBP, 1995, ISBN 83-85778-50-0, OCLC 69626564.brak strony (książka)
Uniwersalna Klasyfikacja Dziesiętna. Publikacja nr UDC-P058 autoryzowana przez Konsorcjum UKD nr licencji 2005/06, oprac. T. Turowska, J. Hys, J. Kwiatkowska, Warszawa 2006. ISBN 83-7009-447-3.
