Tynktura – heraldyczny wzór związany z barwą heraldyczną. W heraldyce od XII wieku stosowano pięć kolorów: niebieski, czerwony, zielony, purpurowy i czarny oraz dwa metale: złoto i srebro. Tynkturami były również futra: gronostaje i popielice (lub wiewiórki).

Od końca średniowiecza dopuszczalne było umieszczanie w herbie barw naturalnych, czyli rzeczywistych kolorów przedmiotów ukazywanych jako godła. Niewielka liczba barw – ograniczona właściwie do podstawowych – wynikała z pierwotnej funkcji herbu. Rycerski znak identyfikacyjny musiał być dobrze czytelny w trudnych warunkach pola bitwy, z odpowiedniej odległości (reguła dwustu kroków[1]). Z tego samego powodu nie stosowano w projektowaniu i opisie herbów półtonów, półcieni, barw zgaszonych oraz perspektywy. Półtony były stosowane od czasów gotyku dla uzyskania efektów trójwymiarowości malowanych herbów, był to jednak zabieg czysto artystyczny i zastosowanie w danym herbie kilku odcieni (np. czerwieni) odczytywano domyślnie jako jedną tynkturę czerwoną.

Od końca XVIII w. zaczęto stosować w heraldyce w różnych krajach barwy dodatkowe, niektóre pojawiły się nawet w oficjalnie zatwierdzonych przez urzędy heraldyczne herbach w XX i XXI w. Zastosowanie barw spoza klasycznego kanonu tynktur może wypływać z niedostatecznej wiedzy heraldycznej projektantów nowych herbów, jednak są one niekiedy zatwierdzane przez autorytety heraldyczne, zazwyczaj bardzo ściśle przestrzegające reguł i tradycji, jak np. Naczelny Herold Kanady i College of Arms.

Do nazywania tynktur w heraldyce europejskiej, zwłaszcza brytyjskiej i francuskiej, używa się języka starofrancuskiego.

Dobór barw

Dobór barw stosowany w herbach – tak szlacheckich jak i np. miejskich – często wykazywał zależność od barw herbu dynastii i państwa: barwami dominującymi w heraldyce polskiej są więc czerwień i srebro, szwedzkiej – niebieski i złoto, niemieckiej zaś – złoto, czerń i czerwień.

Pierwotną – w czasach późniejszych nie tak rygorystycznie przestrzeganą – zasadą heraldyczną było niekładzenie barwy na barwę i metalu na metal (zasada alternacji).

Szrafowanie

System zastępowania barw heraldycznych znakami graficznymi (m.in. linie poziome, pionowe, ukośne, ich kombinacje) tzw. szrafowanie albo szrafirowanie (z niem. schraffieren, Schraffuren, ang. Hatching – kreskować, kreskowanie). Szrafunki (szrafirunki) odpowiadające barwom i metalom umożliwiały przedstawienie herbów w druku czarno–białym, gliptyce i rzeźbie. Zapełnianie pól tarczy herbowej w miedziorytach i drzeworytach kreskowaniem, stosowali sztycharze już od XVI w. W XVII w. heraldycy w różnych krajach podjęli próby ujęcia stosowanych wzorów w jednorodny system odzwierciedlania barw. Za twórcę jednego z pierwszych systemów szrafowania uważany jest przez część historyków niderlandzki sztycharz Jan Baptist Zangrius (zm. 1606). W XVII i XVIII w. funkcjonowało kilka systemów kodowania kolorów przy pomocy szrafowania. Od XIX w. zasadniczo wszędzie został przyjęty jednolity system wywodzący się z heraldyki francuskiej (Marcus Vulson de la Colombière[2]) i włoskiej (Silvestre de Petrasancta[3]). Niekiedy spotyka się drobne odstępstwa w przedstawianiu późnych kolorów heraldycznych.

Do celów notatek heraldycznych, zwłaszcza podczas heraldycznych wizytacji czynionych przez heroldów w terenie, stosowano inny system oznaczania barw i uproszczonego szkicowania herbów, zwany w języku angielskim tricking(inne języki). Kolory oznaczano skrótami literowymi (np.: A – Argent, G – Gules, Az – Azure itd.), a powtórzone godła oznaczano kolejnymi cyframi. Istniały narodowe wariacje tego systemu, stosujące różne oznaczenia tynktur. Oznaczanie kolorów herbu skrótami literowymi stosowano także po upowszechnieniu systemu szrafowania w drukach, głównie przeznaczonych do ręcznego kolorowania. Przed wprowadzeniem szrafowania – później sporadycznie – stosowano oznaczanie tynktur przy pomocy symboli astrologicznych i alchemicznych, związanych z symboliką barw[4].

Symbolika barw

W heraldyce zachodnioeuropejskiej z barwami herbu wiązano znaczenia symboliczne, do czego w Polsce najwyraźniej przywiązywano mniejsze znaczenie, o czym wydają się świadczyć odmiany tego samego herbu, polegające na swobodnej zmianie barw. Odczytywanie symboliczne barw herbów polskich jest właściwe współczesności – od XIX wieku.

Zestawienie tynktur

Tynktura Nazwa heraldyczna Przykład i szrafowanie Znaczenie
Metale
Złoty Or Wiara, stałość, mądrość, chwała, doskonałość
Srebrny Argent Czystość, prawda, rozsądek, niewinność
Kolory podstawowe
Niebieski (Modry/Błękitny) Azure Czystość, lojalność, wierność
Czerwony Gules Wspaniałomyślność, hart ducha, waleczność
Purpurowy Purpure Umiarkowanie
Czarny Sable Rozwaga, mądrość, stałość, surowość
Zielony ang. Vert, fr. Sinople Miłość, przyjaźń, radość, obfitość, zdrowie
Futra podstawowe
Gronostaj Hermine
Popielice Vair
Kolory brudne (plamy – ang. stains)[a]
Morwowy ang. Murrey, fr. Mûre
Krwisty Sanguine
Brązowy Tenné, tanné
Jasnobłękitny (kolor nieba) Bleu celeste
Kolory dodatkowe
Pomarańczowy Orangé
Popielaty (kolor popiołu) Cendrée
Cielisty (kolor skóry) Carnation
Biały[b] White, Weiss
Różowy[c] Rose
Futra dodatkowe i tkaniny
Łuska ang. Scaly / Escaillé, fr. Papelonné
Pióra ang. Plumetty, fr. Plumeté
Skrawki czerwonego sukna Découpé
Złoty haft Paillé

Okres renesansu

W okresie późnego średniowiecza i renesansu w Europie zachodniej, popularnym było blazonowanie w oparciu o „planety” (włączając w to Słońce i Księżyc) oraz kamienie szlachetne. Kolory „brudne” blazonowano używając nazw węzłów księżycowych[5][6][7][8]. W tym też okresie zaczęto używać dodatkowych tynktur (np. cielistej i pomarańczowej).

Tynktura Planeta Kamień
Or Słońce Topaz
Argent Księżyc Perła
Azure Jowisz Szafir
Gules Mars Rubin
Purpure Merkury Ametyst
Sable Saturn Diament
Tynktura Węzeł księżycowy Kamień
Tenné Głowa smoka Hiacynt
Sanguine / Mûre (Murrey) Ogon smoka Onyks

Zobacz też

Uwagi

  1. Heraldyka polska nie wykształciła właściwej nazwy dla tej kategorii tynktur heraldycznych, dlatego zastosowano kreślenie będące dosłownym tłumaczeniem nazw stosowanych w heraldyce brytyjskiej i francuskiej.
  2. Kolor w heraldyce zazwyczaj utożsamiany ze srebrem, w kilku wyjątkowych przypadkach występuje jako biel – jako barwa kołnierzy turniejowych w herbach brytyjskiej rodziny królewskiej, jako barwa rumaka w herbie Dolnej Saksonii i w herbie portugalskiej gminy Santiago do Cacém. Nie wszyscy heraldycy są zgodni co do faktycznego występowania tej tynktury. Jej istnienie sugeruje Arthur Fox-Davies w A Complete Guide to Heraldry. Część heraldyków uważa, że biel w niektórych herbach jest w rzeczywistości barwą naturalną (proper).
  3. rzadko stosowany, m.in. w herbie Kim Campbell, byłej premier Kanady [1] i w herbie arcybiskupa Henryka Hosera.

Przypisy

  1. Bernhard Peter: Heraldik. [dostęp 2010-05-02]. [zarchiwizowane z tego adresu (2009-03-21)].
  2. Hugo Gerard Ströhl: Heraldischer Atlas. Eine Sammlung von heraldischen Musterblättern für Künstler, Gewerbetreibende, sowie für Freunde der Wappenkunde, Stuttgart, 1899, reprint: PHV Verlag, Offenbach, 2000, ISBN 3-934743-08-0
  3. Charles Boutell: English heraldry, London, Cassel, Peter & Galpin, 1867
  4. Paweł Dudziński: Alfabet heraldyczny, wydawn. Bertelsmann Publishing, Warszawa 1997, ISBN 83-7129-476-X
  5. Fox-Davies (1909), s. 77.
  6. „Tincture” [w:] Parker J. A Glossary of Terms Used in Heraldry (1894). (on-line)
  7. „Tincture” [w:] Pimbley A. F. Pimbley's Dictionary of Heraldry: An Authoritative Guide to the Terminology of Heraldry (1908) (on-line)
  8. Precious Peers and Planetary Princes

Witaj

Uczę się języka hebrajskiego. Tutaj go sobie utrwalam.

Źródło

Zawartość tej strony pochodzi stąd.

Odsyłacze

Generator Margonem

Podziel się