„Tylko pod krzyżem, tylko pod tym znakiem | Polska jest Polską, a Polak Polakiem” – dwuwiersz pochodzący z wiersza Karola Balińskiego Śpiewakowi Mohorta bratnie słowo z 1856 r.[1], o treści patriotyczno-religijnej, funkcjonujący w polskim dyskursie religijnym i politycznym od 2. połowy XIX wieku do czasów współczesnych. Błędnie przypisywany jest Adamowi Mickiewiczowi, w rzeczywistości nie występuje jednak w żadnym z utworów poety. Dwuwiersz ten wyraża pogląd o nierozerwalnym związku pomiędzy tożsamością polską i katolicyzmem (stereotyp Polaka-katolika). Używany bywa zarówno w wypowiedziach o charakterze religijnym, jak i deklaracjach natury politycznej. W oryginalnym utworze, dwuwiersz ten brzmi następująco:

Bo tylko pod tym przenajświętszym znakiem
Polska jest Polską i Polak Polakiem[2][3].

Historia

Dwuwiersz ten jest często błędnie przypisywany Adamowi Mickiewiczowi (np. „Księgom narodu polskiego i pielgrzymstwa polskiego[4][5]). Rym Polakiem / znakiem występuje jednak w utworach tego poety tylko raz, w Ustępie III części „Dziadów”, gdzie w wersach 205 i 206 występuje fraza: Chrześcijaninem jestem i Polakiem / Witam cię Krzyża i Pogoni znakiem[6] (wersja pierwotna, w rękopisie Mickiewicza: Chrześcijaninem jestem i Polakiem / Witam cię Orła i Booza znakiem – drugi wers to powitanie masońskie, odnoszące się do loży Orła Białego i stopnia masońskiego, jakim jest Booz, tj. czeladnik; słowa te w dziele Mickiewicza wypowiada do Konrada drugi człowiek, nieznajomy z Petersburga, za którym kryje się Józef Oleszkiewicz, ur. w 1777 r. na Żmudzi malarz i członek związków masońskich, który w 1810 r. osiadł w Petersburgu)[7][8]. Jednym z wcześniejszych źródeł, w którym dwuwiersz „Tylko pod krzyżem...” pojawia się w druku, jest „Przegląd Lwowski” z roku 1876, w którym pojawia się on jako dopisek jednego z ofiarodawców[9]. W roku 1879 cytował go – jako utwór anonimowego autora – Edward Podolski, autor broszury pt. „Pius IX, Obrońca Polski”[10].

Męska obrona Jasnej Góry, działacze organizacji katolickich i nacjonalistycznych podczas blokady ustawionej przeciwko Marszowi Równości na ulicy Sienkiewicza w Częstochowie (2019)

W czasach współczesnych rym ten funkcjonuje na pograniczu religii i polityki, będąc formą deklaracji ideowej. W czasach stanu wojennego (1981–1983) używany był do wyrażania oporu przeciwko władzy komunistycznej – w tym okresie używany był np. jako część dekoracji wielkanocnych grobów Chrystusa. W jednym z kościołów w Skierniewicach ustawiono w tym czasie grób, na którym znajdowała się „kotwica” Polski Walczącej, a obok niej omawiany dwuwiersz[11].

Obecnie tekst ten również bywa używany w retoryce politycznej. W 1990, w czasie sejmowej debaty na temat przywrócenia orłu – godłu Polski korony, poseł Marek Jurek postulował umieszczenie w zwieńczeniu tej korony krzyża, argumentując taką zmianę omawianym dwuwierszem[12]. Rym ten pojawiał się w argumentacji towarzyszącej sporowi o krzyże stojące na tzw. żwirowisku na terenie byłego hitlerowskiego obozu Auschwitz-Birkenau (spór trwał w latach 1998–1999)[13]. Dwuwiersz cytowano również w kontekście mającego miejsce w roku 2010 sporu o krzyż pod Pałacem Prezydenckim w Warszawie, ustawionym tam po katastrofie lotniczej w Smoleńsku. W tym kontekście cytował go w roku 2011 poseł i przewodniczący NSZZ „Solidarność” Janusz Śniadek[14].

Przypisy

  1. Henryk Markiewicz, Z nowych polowań na skrzydlate słowa, Andrzej Hejmej, Magda Heydel, Dorota Wojda (red.), [w:] Różne głosy. Prace ofiarowane Stanisławowi Balbusowi na jubileusz siedemdziesięciolecia, Kraków: Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego, 2013, ISBN 978-83-233-3529-0.
  2. Karol Baliński, Śpiewakowi Mohorta bratnie słowo, Londyn 1856, s. 15 [dostęp 2021-08-10].
  3. Karol Baliński, Śpiewakowi Mohorta bratnie słowo, Londyn 1863, s. 16 [dostęp 2021-08-10].
  4. Wojciech Jałoszyński, Spór o krzyż w Sejmie III RP, Gniezno: UAM, 2012, s. 12.
  5. Ewa Tierling-Śledź: Mit Kresów w prozie Marii Rodziewiczówny. Wydawnictwo Naukowe Uniwersytetu Szczecińskiego, 2002, s. 106.
  6. Janina Budkowska: Słownik rymów Adama Mickiewicza. Zakład Narodowy im. Ossolińskich, 1970, s. 13.
  7. [Według objaśnienia Stanisława Pigonia w:] Adam Mickiewicz: Dzieła, tom III: Utwory dramatyczne. Warszawa: Spółdzielnia Wydawnicza Czytelnik, 1955, s. 523.
  8. Adam Mickiewicz: Dziadów część III. Podobizny autografów. Warszawa: Wydawnictwo IBL PAN, 1998, s. 168.
  9. Przegląd lwowski: pismo dwutygodniowe, poświęcone sprawom religijnym, naukowym, literackim i politycznym, wyd. 1–6, t. 6, 1876, s. 126.
  10. Lidia Jurek. The Italian Role in the Construction of the Concept Pole-Catholic. „East European Politics & Societies”. 24 (254), s. 263, 267, 2009. 
  11. Tadeusz Krawczak, Cyprian Wilanowski: Kościół w stanie wojennym: wybór dokumentów z Archiwum Akt Nowych. Pax, 2008, s. 52.
  12. Józefa Hennelowa, Roman Graczyk: Bo jestem z Wilna: z Józefą Hennelową rozmawia Roman Graczyk. Kraków: Znak, 2001, s. 214.
  13. Wojciech Markiewicz. Strażnicy krzyży. „Polityka”. 34 (2155). s. 16–17. 
  14. Przemówienie Janusza Śniadka. „Prawdy nie da się chytrze podmienić, tak jak smoleńską tablicę”. „wpolityce.pl”, 10 kwietnia 2011. 

Linki zewnętrzne

  • Tylko pod tym znakiem. Rzekomy dwuwiersz Mickiewicza

Witaj

Uczę się języka hebrajskiego. Tutaj go sobie utrwalam.

Źródło

Zawartość tej strony pochodzi stąd.

Odsyłacze

Generator Margonem

Podziel się