| Obiekt z listy światowego dziedzictwa UNESCO | |
 Fragment ruin tzw. Bramy Wschodniej (Troja VI) | |
| Państwo | |
|---|---|
| Typ |
kulturowy |
| Spełniane kryterium |
II, III, VI |
| Numer ref. |
849 |
| Historia wpisania na listę | |
| Wpisanie na listę |
1998 |
Położenie na mapie Turcji  | |
 39°57′23,184″N 26°14′20,400″E/39,956440 26,239000
| |
| |
Troja, Ilion (gr. Τροία oraz Ἴλιον lub Ἴλιος Ilios, łac. Ilium) – starożytne miasto położone w Troadzie u zachodnich wybrzeży Azji Mniejszej nad rzeką Skamander. Współcześnie stanowisko archeologiczne w Turcji, na wzgórzu Hisarlık w pobliżu wsi Tevfikiye, w prowincji Çanakkale.
Powstałe na trawiastej równinie Troady, u podnóża góry Ida i w pobliżu rzeki Skamander, miasto starożytne założone zostało przez Ilosa, syna Trosa. Sami bogowie – Apollo i Posejdon, mieli pomagać we wznoszeniu jego potężnych murów obronnych za panowania syna Ilosa – Laomedonta, którego następcą był Priam[1].
Klasyczny mit trojański znalazł późniejsze odbicie i swoistą kontynuację w mitologii brytańskich Celtów, w której prawnuk ocalałego z Troi Eneasza – Brutus, uznany jest za protoplastę Brytów i pierwszego ich władcę. Według podań miał on przypadkowo zabić swego ojca i jako banita, po tułaczce, wraz ze swymi trojańskimi towarzyszami dotrzeć z Grecji do Albionu, gdzie pokonał wojska olbrzymów i nad Tamizą założył „drugą Troję” (Troia Nova, Trinovantum). Również Apollo, opiekuńcze bóstwo Trojan, występuje w mitologii Brytów jako Mabon (Maponus), a odległym następcą wieszczki Kasandry jest wróżbita brytańskich potomków Trojan – Taliesin[2]. W legendarnej tradycji walijskiej Brutus to Prydain, Tamiza – Temus, a „nowe miasto Troja” – Caerdroi Newydd (przekształcone na Troinovant/Trinovantum, a następnie zamienione na Caerludd i ostatecznie przekręcone na Lun-dun). Poglądy o takim pochodzeniu miasta i Anglików jeszcze w XVI wieku podtrzymywał elżbietański poeta panegiryczny Edmund Spenser w swym eposie Królowa wieszczek (III, 9)[3].
Poza Londynem, na obszarze kontynentalnym nazwę Troi łączono przede wszystkim z prastarym nadreńskim Xanten, w średniowieczu zwanym Troia Minor albo Troia Francorum, którego założenie przypisywano Hektorowi (= Hagenowi) z Troi, na gruncie błędnego wywodzenia rzymskiej nazwy osadniczej Colonia Ulpia Traiana. W tym okresie odnoszono ją także do francuskiego Troyes, wskutek mylnego wywiedzenia od starofrancuskiego treis (współcześnie trois = 3), a nawet względem Paryża i Bonn, uważanych fundacyjnie za kolonie trojańskich uchodźców[4].
Miasto znane jest przede wszystkim z wojny opisanej w starogreckim poemacie epickim Iliada przypisywanym Homerowi. Najprawdopodobniej powstał on w VIII lub IX wieku p.n.e. (choć z zawartością starszego materiału). Odniesienia do Troi można znaleźć także w innym eposie Homera – Odysei. Homerycką legendę o Troi wykorzystał z kolei rzymski poeta Wergiliusz w poemacie epickim Eneida[a].
Według legendy miasto zostało zdobyte za pomocą podstępu z koniem trojańskim (łac. equus Trojanus), który w kulturze europejskiej stał się pojęciem przysłowiowym[b]. Pamięć o zagładzie Homerowej Troi zachowała się w przysłowiowym powiedzeniu nec locus ubi Troia fuit! (nie ma śladu gdzie była Troja), oznaczającym kompletne zniszczenie, likwidację, anihilację. Podobne skojarzenia łączą się też z symbolicznymi wyrażeniami: iam seges est ubi Troia fuit (teraz jest niwa, gdzie niegdyś była Troja – z Heroid Owidiusza I, 53) czy campos ubi Troia fuit (pola, gdzie była Troja – z Eneidy III, 11). Zbliżoną wymowę ma powiedzenie fuimus Troes, fuit Ilium (byliśmy Trojanami, było Ilium – z Eneidy II, 325), oznaczające, że coś należy do bezpowrotnej przeszłości[5].
Przekazana literacko pamięć o zdobyciu Troi rozsławiła ją i spopularyzowała pamięć o niej już w czasach antycznych. Perski władca Kserkses przed kolejną inwazją na Greków miał złożyć tam ku czci greckiej Ateny nadzwyczajną hekatombę z tysiąca wołów. Ofiary przy wzgórzu kryjącym rzekomy grobowiec Achillesa złożył także Aleksander Wielki, który podobno sypiał z rękopisem Iliady pod głową. Swój pamiątkowy posąg wystawił tam również „podróżujący cesarz” Hadrian, wcześniej zaś pogłoska mówiła o pomyśle Cezara, który Troję zamierzał uczynić stolicą rzymskiego imperium. Późniejsi terytorialni sukcesorzy cesarstwa (Frankowie, Burgundowie, Normanowie, a także Turcy czy Brytyjczycy albo Habsburgowie) usiłowali wywodzić swe pochodzenie od mitycznych Trojan[6].
.jpg)
.jpg)
.jpg)
Hipotezę, iż Troja była miastem usytuowanym na wzgórzu Hisarlık, wysunął jako pierwszy Frank Calvert, archeolog amator pełniący funkcje angielskiego konsula w Turcji[7], który wcześniej (1868) podjął próbne wykopaliska na należącej do niego części wzgórza. Kierując się jego sugestiami, szeroko zakrojone i planowane prace wykopaliskowe podjął w latach 1871–1890 niemiecki archeolog amator Heinrich Schliemann z asystującym mu od 1882 naukowcem Wilhelmem Dörpfeldem[c]. W ciągu pierwszych trzech kampanii (po wstępnych sondażach w 1870) odkrył pozostałości 9 miast (warstw osadniczych) zakładanych w tym samym miejscu, błędnie uznając II warstwę, w której odnalazł tzw. skarb Priama, za Troję Homerową[d]. Późniejsze badania z udziałem Carla Blegena w latach 1932–1938 przyniosły pierwsze poważne opracowania naukowe wyników trojańskich wykopalisk. W 1988 roku pracę na tym terenie rozpoczęła misja Manfreda Korfmanna z uniwersytetu w Tybindze[6]. Dopiero wtedy rozpoczęto działania wykopaliskowe nie tylko na akropolu, lecz również w tzw. dolnym mieście znajdującym się u jego podnóża i zajmującym kilkakrotnie większą powierzchnię, odsłaniając m.in. wspomniane przez Homera bramy Skajską i Dardańską[7].
Niektórzy uczeni (np. w okresie międzywojennym Emil Forrer) próbowali utożsamiać Troję z miastem zwanym przez Hetytów Wilusa. Jednakże w trakcie sukcesywnych badań ustalono, że najstarsza warstwa archeologiczna (Troja I) odnosi się do niewielkiej osady z wczesnej epoki brązu (3000-2500 p.n.e.), w której odsłonięto ślady pierwszych konstrukcji megaronów. Ten typ budowli szeroko jest reprezentowany w kolejnej warstwie (Troja II) z okresu 2500-2300 p.n.e. Dwie następne warstwy (Troja III i IV) ujawniają fazę zastoju. Ponowny znaczny rozwój cechuje warstwę Troja VI (1700-1250 p.n.e.), o koncepcyjnie zróżnicowanym i dojrzałym architektonicznie planie miasta, zniszczonego jednak trzęsieniem ziemi, zanim jeszcze w następnej, uboższej fazie dotknął je najazd Achajów. Wiadomo, iż ostatnie w ciągu historycznym miasto (Troja IX) zostało założone przez Rzymian jako Novum Ilium w I stuleciu n.e. i wzbogacone o szereg okazałych budowli (buleuterion, teatr), przetrwało do IV wieku[7].
Zgodnie z obecnym stanem wiedzy, miasto opisane przez Homera odpowiada warstwie VIIa datowanej na okres 1250-1200 p.n.e. Jego zburzenie w połowie XIII wieku p.n.e. lub na początku XII wieku p.n.e. przypisuje się przedstawicielom cywilizacji mykeńskiej, która w niedługim czasie sama uległa zagładzie; w dzisiejszej nauce nie ma jednak zgodności co do tego, czy zniszczeniu uległa wcześniej Troja VIIa, czy pałace mykeńskie[8][e].
Okres wojny trojańskiej próbowano datować dokładniej już od czasów antycznych[f]: dla Herodota był to odpowiednik dzisiejszego roku 1250 p.n.e., w czasach hellenistycznych historyk Duris z Samos wyznaczył go (w przeliczeniu na obecne datowanie) w roku 1334 p.n.e., a matematyk Eratostenes obliczył go (najbardziej prawdopodobnie) na 1184 p.n.e.[6]
W najnowszej wersji datowanie najważniejszych warstw wykopaliskowych Troi przedstawia się następująco[9]:
,_Turkey_(7446581294).jpg)
| Aktualne datowanie głównych warstw Troi | |
|---|---|
| Troja I | 3000–2500 p.n.e. |
| Troja II | 2500–2300 p.n.e. |
| Troja III–V | 2300–1700 p.n.e. |
| Troja VI | 1700–1250 p.n.e. |
| Troja VIIa | 1250–1180 p.n.e. |
| Troja VIIb | 1180–1000 p.n.e. |
| Troja VIII | 1000–85 p.n.e. |
| Troja IX | 85 p.n.e.–400 lub 600 n.e. |
W rezultacie późniejszych wykopalisk Troja z warstw odkopanych przez Schliemanna okazała się niewielką osadą mieszczącą najwyżej kilkanaście rodów i mającą raczej charakter siedziby książęcej niż wielkiego skupiska miejskiego. Prace zespołu Korfmanna odkryły jednak poniżej obwarowanej twierdzy istnienie ciasno zabudowanego podgrodzia o wielokrotnie większej powierzchni, datowanego na okres Troja VI i VIIa, co wskazywało na obecność nie tylko ważnego politycznego, ale i znaczącego pod względem handlowym ośrodka regionu, położonego na szlaku między Europą i Azją (w tym kontekście potwierdzono też identyczność toponimu Wilusa z Ilionem)[6].
Stwierdzenia te zostały podważone przez poważne zastrzeżenia krytyków (przede wszystkim historyka Franka Kolba[10] i niemieckiego filologa Joachima Latacza[11]. Kwestionując sam fakt funkcjonowania Troi jako ważnego węzła handlowego, wskazują one na archeologicznie wykazany brak towarów importowanych, jak również nieobecność w pobliżu większego portu oraz twierdzenia o nadzwyczaj rozwiniętym podgrodziu, wprost uznawanym za fikcję. Działalności na tyle znaczącego ośrodka miejskiego ma również przeczyć fakt, iż Trojanie w ogóle nie używali pisma, bez którego nie potrafili się obejść inni prowadzący podobnie rozległe stosunki handlowe[6].
Zainteresowanie Troją i wojną trojańską w średniowieczu skutkowało w zachodniej Europie powstawaniem od XI wieku poświęconych temu tematowi utworów poetów łacińskich. Z połowy XII wieku pochodzi licząca 30 tysięcy wersów epopeja La destruction de Troie autorstwa francuskiego trubadura Benoit de Sainte-Maure. Ok. 1280 Konrad z Würzburga napisał większą od niej (choć nieukończoną) Der Trojanische Krieg, a Guido delle Colonne wydał powieść prozą Historia destructionis Troiae (1287). Ich kanwę fabularną czerpano głównie z dzieła Historia de excidio Troiae, fałszywego autorstwa niejakiego Daresa z Frygii, rzekomo współczesnego tym wydarzeniom historycznym[12].
| Kulturowe |
|
|---|---|
| Kulturowe i przyrodnicze |
|
Uczę się języka hebrajskiego. Tutaj go sobie utrwalam.
Zawartość tej strony pochodzi stąd.
