Szpital Maltański w Warszawie
„Malta”
(nieistniejący)
Ilustracja
Data założenia

7 września 1939

Data likwidacji

14 września 1944

Typ szpitala

wojskowy Zakonu Maltańskiego

Państwo

 Polska

Adres

ul. Senatorska 38/40
Pałac Mniszchów

Dyrektor

komendanci:
por. Stanisław Milewski
(Milewski-Lipkowski)[1][2]
płk dr Leon Strehl[3]
lekarze naczelni[4][5]:
płk. dr Adam Huszcza
płk.prof.dr Julian Szymański
kpt. dr Jerzy Dreyza[6]

Łóżka szpitalne

ok. 200

Oddziały szpitalne

choroby wewnętrzne
chirurgia

Położenie na mapie Warszawy
Mapa konturowa Warszawy, blisko centrum na lewo znajduje się punkt z opisem „Szpital Maltański w Warszawie„Malta”(nieistniejący)”
Położenie na mapie Polski
Mapa konturowa Polski, blisko centrum na prawo znajduje się punkt z opisem „Szpital Maltański w Warszawie„Malta”(nieistniejący)”
Położenie na mapie województwa mazowieckiego
Mapa konturowa województwa mazowieckiego, w centrum znajduje się punkt z opisem „Szpital Maltański w Warszawie„Malta”(nieistniejący)”
Ziemia52°14′37,0″N 21°00′13,5″E/52,243611 21,003750
Multimedia w Wikimedia Commons
Tablica przy wejściu do szpitala
Ewakuacja szpitala podczas powstania warszawskiego, sierpień 1944

Szpital Maltański w Warszawie – nieistniejący szpital, założony w pałacu Mniszchów w Warszawie przez Zakon Maltański, otwarty 7 września 1939 roku, działający w czasie obrony Warszawy (1939), okupacji niemieckiej i powstania warszawskiego, ewakuowany i spalony przez Niemców 14 września 1944 roku.

Historia szpitala

Utworzenie placówki

Związek Polskich Kawalerów Maltańskich nawiązał współpracę z Ministerstwem Spraw Wojskowych w 1928 roku, określając w swoim statucie zadania na wypadek wojny[a]. Przewidywano, że zostanie wspólnie utworzony Korpus Sanitarny, który będzie odpowiedzialny za powołanie i prowadzenie, w każdym z okręgów wojskowych, szpitali wojennych, podlegających ochronie zgodnie z konwencjami genewskimi i haskimi. Do utworzenia Korpusu przed atakiem Niemiec na Polskę nie doszło[7].

Szpital został utworzony przez Związek Maltański w czasie obrony miasta i bombardowań Warszawy (również warszawskich szpitali). Wcześniej ustalono z Międzynarodowym Czerwonym Krzyżem i Polskim Czerwonym Krzyżem, że będzie on mógł korzystać z zapisów konwencji genewskich oraz znaku Czerwonego Krzyża (korzystał również z flagi Zakonu)[8]. Został filią Szpitala Ujazdowskiego[3][9].

Na siedzibę szpitala wybrano pałac Mniszchów (ul. Senatorska 40), który zajmowała wówczas Warszawska Resursa Kupiecka[7][8]. Komendantem Szpitala Maltańskiego został Stanisław Milewski-Lipkowski[b], zastępcą – Roman Chłapowski[c], naczelnym lekarzem został płk. dr Adam Huszcza. Siostrą Naczelną była Magdalena Lipkowska[4][5].

Pierwszych pacjentów przyjęto wieczorem 7 września, co było możliwe dzięki mieszkańcom Warszawy, którzy dostarczyli łóżka, pościel, sprzęt gospodarczy itp.[8]

Działalność przed powstaniem

W okresie obrony Warszawy liczba pacjentów szybko rosła (do ok. 300 pod koniec września[8]). Do dnia kapitulacji miasta (28 września 1939) były to głównie ofiary nalotów Luftwaffe. Rannych umieszczano w pałacu Mniszchów i w sąsiednich budynkach, m.in. w pałacu Błękitnym, należącym do Ordynacji Zamoyskich. Po kapitulacji Warszawy szpital został zaliczony do szpitali wojskowych, utrzymywanych – zgodnie z konwencją genewską – przez stronę zwycięską (nakazano przekazywanie pacjentów cywilnych do innych szpitali)[7]. Ograniczono liczbę łóżek do 190 (głównie chirurgia urazowa[8]; szpital miał dobrze wyposażoną salę operacyjną, zlokalizowaną w schronie, znajdującym się w sąsiednim gmachu Banku Landaua[11][12]). W budynku banku mieściła się również szpitalna apteka[11]. Funkcję naczelnego lekarza[4][d] pełnili (kolejno) płk. Julian Szymański[e] i kpt. dr Jerzy Dreyza[8][12]. Mieszkania służbowe lekarzy, pielęgniarek i personelu szpitala mieściły się w kamienicach czynszowych tworzących wschodnią pierzeję placu przed pałacem Mniszchów[11].

Personel szpitala współpracował z Polskim Państwem Podziemnym. Przyjmowano rannych uczestników akcji ZWZ-AK, m.in. zamachu na Kutscherę[7][f]. Udzielano pomocy Żydom i innym osobom zagrożonym aresztowaniem[13], prowadzono kursy sanitarne dla potrzeb powstających oddziałów konspiracyjnych sił zbrojnych[8]. Ważnym i niełatwym zadaniem pracowników szpitala było również jego zaopatrywanie w leki i żywność[12].

„Malta” była też przygotowana do służby medycznej w czasie powstania warszawskiego[12]. Personel szpitala nazywał również swoją placówkę „Maltańcem“[11].

Działalność w okresie powstania

W chwili wybuchu powstania rejon Starego Miasta dysponował dwoma szpitalami stacjonarnymi: Szpitalem Maltańskim i Szpitalem św. Jana Bożego[3][14]. Szefem sanitariatu Grupy Północ był mjr Cyprian Sadowski ps. „Skiba“[15][g].

„Malta” znajdowała się między placówkami niemieckimi w Ogrodzie Saskim, dowództwem Wehrmachtu na placu Teatralnym, a powstańczym Starym Miastem. Po wybuchu walk byli początkowo przyjmowani głównie ranni Niemcy, zaś w kolejnych dniach coraz liczniejsi ranni powstańcy[3]. Opinia rannych Niemców na temat opieki medycznej, jakiej im udzielono, prawdopodobnie zadecydowała o losie Polaków po przejęciu szpitala przez kompanię z brygady Dirlewangera[3][12].

Personel szpitala

Na stronie internetowej „Szpitale Polowe 1944” zamieszczono nazwiska[12][h]:

Lekarze
Tadeusz Böhm, Jerzy Dreyza, Stanisław Gierałtowski[17][18], Władysław Kondratowicz ps. „Wuk”[19], Wacław Kuśnierczyk, Józef Lewandowski, Cyryl Jan Mockałło ps. „Czesław”[20], Stefan Tarnawski ps. „Tarło”[16], Szczepan Wacek ps. „Podolski”[21], Ludwik Wierzbicki ps. „Judym”[22], Wacław Żebrowski ps. „Wacław”[23]
Pielęgniarki
Irena Chacińska[24]
Sanitariuszki
Halina Jóźwik-Zbierska ps. „Gidia”[25], Halina Żelaska ps. „Zośka”, „Halinchen”[26], Zofia Słowikowska „Zojda” [27][28]
Pacjenci
Wacław Auleytner ps. „Gorayski”, Jerzy Krasnowolski

Kalendarium 1–14 sierpnia 1944

W pierwszym dniu powstania (1 sierpnia)
Szpital zajęło kilkunastu Niemców i na oddziale chirurgicznym umieszczono rannych żołnierzy niemieckich[12].
W drugim dniu (2 sierpnia)
Dzielnicę opanowały oddziały polskie[12].
W dniach 5–6 sierpnia
W szpitalu znaleźli się ranni z ul. Elektoralnej i z Woli oraz szef sanitarny AK – płk dr Leon Strehl „Feliks” (zostały rozbite Oddziały III Obwodu AK i ewakuowano z Woli Komendę Główną AK). Utrzymywano kontakt ze Starówką (przez przełom w murze na zapleczu), jednocześnie przyjmując od frontu rannych Niemców (przestrzeganie instrukcji dr Jerzego Dreyzy umożliwiło uniknięcie związanych z tym zagrożeń)[12].
Między 7 i 14 sierpnia
Szpital przechodził z rąk do rąk (kilka razy doszło do wymiany ognia). Po przejęciu szpitala Niemcy nie zastosowali represji, które miały miejsce w innych powstańczych szpitalach (zob. rzeź Woli i pacyfikacja Czerniakowa), ze względu na obecność rannych jeńców niemieckich. Początkowo prowadzono stopniową ewakuację polskich rannych[12].
14 sierpnia
Obersturmführer Lagana (lub Lagna, Legana), dowódca kompanii z brygady Dirlewangera, wydał rozkaz natychmiastowego opuszczenia szpitala przez wszystkich. Płk Strehl zorganizował przeniesienie ok. 200 rannych, niezdolnych do samodzielnego poruszania się, przez opanowany przez Niemców Ogród Saski w kierunku Szpitala Ujazdowskiego, a następnie do gmachu PKO na ul. Jasnej[29] (nadano mu wówczas pseudonim „Mojżesz”). Dr Dreyza zaopiekował się grupą 30 rannych, dla których zabrakło tragarzy w pierwszym transporcie; zorganizował ich przeniesienie do Szpitala Wolskiego[12][30]. Ewakuacja Szpitala Maltańskiego bez ofiar, z pełnym wyposażeniem dla 120 chorych, jest uważana za wydarzenie bez precedensu w historii powstania warszawskiego[3][i].

W następnych dniach personel „Malty” pracował przy ul. Zgoda 17 (budynek spłonął 4 września) i ul. Śniadeckich 17[12].

Losy szpitala po likwidacji „Malty” przy ul. Senatorskiej

Po kapitulacji powstania Szpital Maltański został przeniesiony do Piastowa[13] jako szpital cywilny. Działał w budynkach Zakładów Akumulatorowych systemu „Tudor”[12]. Po zakończeniu wojny szpital podlegał Polskiemu Czerwonemu Krzyżowi[13][12], z którym Jerzy Dreyza zawarł porozumienie (marzec 1945) o przekazaniu jednostki do dyspozycji garnizonu wojskowego w Częstochowie. Szpital, nazywany Szpitalem Maltańskim lub „szpitalem walczącego podziemia”, działał od 23 marca 1945 roku jako pomocniczy szpital garnizonowy (Częstochowa, ul. Waszyngtona 42).

Tablica pamiątkowa,
wmurowana 7 września 1989 roku
na frontowej ścianie budynku Ambasady Belgii (ul. Senatorska 34)

Był wspomagany m.in. przez prezydenta miasta T.J. Wolańskiego, komendanta Garnizonu ppłk. Kondratowicza, księdza prałata Bolesława Wróblewskiego oraz Zarząd Główny i Zarząd Oddziału PCK[31]. Dr Jerzy Dreyza był ordynatorem Oddziału Chorób Wewnętrznych[31]. Placówkę zlikwidowano w roku 1949[12].

Upamiętnienie

W dniu 50. rocznicy założenia Szpitala Maltańskiego (7 września 1989) na frontowej ścianie budynku Ambasady Belgii przy ul. Senatorskiej 34 umieszczono tablicę pamiątkową. Uroczystość jej wmurowania odbyła się w obecności ambasadora Belgii, barona Thierry de Gruben, członków rodziny księcia Janusza Radziwiłła i osób, które w czasie wojny należały do personelu szpitala[8].

Uwagi

  1. ↑ Do głównych statutowych celów Szpitalników należy: „opieka nad chorymi i rannymi, tak w czasach pokojowych jak przede wszystkim w czasach wojennych”[7].
  2. ↑ Stanisław Lipkowski, Stanisław Milewski-Lipkowski (ur. 19 sierpnia 1901 w Honorówce, Podole, zm. 7 lutego 1986 w Otwocku) – kawaler maltański od roku 1925, działacz społeczny, od kwietnia 1919 w Dywizji Żeligowskiego, następnie Misja Amerykańskiego Czerwonego Krzyża we Lwowie i polska YMCA, w latach 1927–1931 – pracownik Ministerstwa Spraw Zagranicznych, w czasie okupacji – Służba Zwycięstwu Polski, ZWZ-AK, pomoc żywnościowa dla getta, opieka nad rannymi żołnierzami podziemia, szkolenia sanitariuszek; po wojnie aresztowany i skazany na 12 lat więzienia, zwolniony i zrehabilitowany w listopadzie 1952. Odznaczony Orderem Wojennym Virtuti Militari[2][1].
  3. ↑ Roman Chłapowski – kawaler maltański, ekonomista, społecznik; zginął prawdopodobnie 24 września w pobliżu Hali Mirowskiej, w czasie powrotu ze Szpitala Maltańskiego, w którym odwiedzał rodzącą żonę. W Szpitalu Maltańskim urodził się wówczas Roman Chłapowski–junior, który został usynowiony przez przyjaciela swojego ojca, Romana Rzyszczewskiego. Mieszka w Argentynie. Stara się o odzyskanie posesji, wydzierżawionej Węgrom przez Rzyszczewskiego (wówczas Dyrektora Departamentu Europy Zachodniej w MSZ), którą zajmuje obecnie m.in. Ambasada Węgier (zob. stosunki polsko-węgierskie w czasie wojny)[10].
  4. ↑ 20 września dr Adam Huszcza złożył dymisję, uzasadnioną „nerwowym wyczerpaniem"[5].
  5. ↑ Julian Szymański – znany okulista, były marszałek Senatu II RP, późniejszy kawaler maltański[5] i profesor Federal University of Paraná.
  6. ↑ Według części źródeł – również rannych w akcji pod Arsenałem[7].
  7. ↑ W sierpniu 1944 był dwukrotnie ranny; rozwinęło się zapalenie płuc; 14 sierpnia zdał dowodzenie płk.dr.med. Stefanowi Tarnawskiemu ps. „Tarło”[16] i przeszedł kanałami na Żoliborz[15].
  8. ↑ Lista nie jest kompletna; zob. np. Teresa Krassowska ps. „Marta”, „Halszka”, „Joanna”.
  9. ↑ Według niektórych źródeł chorzy, których nie można było ewakuować, zostali przez Niemców zabici[8].

Przypisy

  1. ↑ a b Stanisław Milewski-Lipkowski ps. „Antodol”. [w:] Powstańcze biogramy [on-line]. Muzeum Powstania Warszawskiego. [dostęp 2017-02-03].
  2. ↑ a b Lipkowski Stanisław, [w:] Encyklopedia PWN [dostęp 2017-02-03].
  3. ↑ a b c d e f Maciej Janaszek-Seydlitz: Służba sanitarna w Powstaniu Warszawskim. [w:] Strona interneowaStowarzyszenia Pamięci Powstania Warszawskiego [on-line]. sppw1944.org. [dostęp 2017-02-03].
  4. ↑ a b c Piotr Stachiewicz, „Parasol”: dzieje oddziału do zadań specjalnych Kierownictwa Dywersji Komendy Głównej Armii Krajowej, Pax, 1981, ISBN 83-211-0273-5.
  5. ↑ a b c d Tadeusz Wojciech Lange: Zakon Maltański w Drugiej Rzeczypospolitej, 1919-1939. Wydawn. Poznańskie, 2000, s. 173.
  6. ↑ Jerzy Antoni Dreyza. [w:] Powstańcze Biogramy [on-line]. Muzeum Powstania Warszawskiego. [dostęp 2017-01-29].
  7. ↑ a b c d e f Tomasz Tarnowski, dr Mariusz Poślad: 8. Szpital Maltański podczas Powstania Warszawskiego / en: 8. The Malteser Hospital During the Warsaw Uprising. [w:] Strona internetowa Zakon Maltański, Polska [on-line]. zakonmaltanski.pl. [dostęp 2017-02-03].
  8. ↑ a b c d e f g h i 50 lat rezydowania Ambasady Belgii w Pałacu Mniszchów w Warszawie. [w:] Materiały nt. wystawy dot. historii budynku i stosunków belgijsko-polskich [on-line]. Ministerstwo Spraw Zagranicznych, Handlu Zagranicznego i Współpracy na rzecz Rozwoju. [dostęp 2017-02-03].
  9. ↑ Szpital Ujazdowski. [w:] Portal Szpitale Polowe 1944 [on-line]. Fundacja Warszawskie Szpitale Polowe. [dostęp 2017-02-01].
  10. ↑ Tomasz Pietryga: List z Buenos Aires. [w:] Rzeczpospolita [on-line]. Gremi Business Communication, 2009-02-10. [dostęp 2017-02-04].
  11. ↑ a b c d Zofia Radłowska: Skwerek przy Senatorskiej – wspomnienie sprzed lat [w:] Moje Miejsce Magiczne. Przewodnik po Warszawie. Łódź: Piątek Trzynastego, 1999, s. 95. ISBN 83-87735-16-7.
  12. ↑ a b c d e f g h i j k l m n o Szpital Maltański. [w:] Portal Szpitale Polowe 1944 [on-line]. Fundacja Warszawskie Szpitale Polowe. [dostęp 2017-01-29].
  13. ↑ a b c Juliusz Sętowski; źródło: Cmentarz Kule w Częstochowie - Przewodnik biograficzny: Jerzy Dreyza. [w:] Wirtualna Izba Regionalna Gminy Książ Wielkopolski [on-line]. Wirtualna Izba Regionalna Gminy Książ Wielkopolski. [dostęp 2017-01-29].
  14. ↑ Szpital św. Jana Bożego. [w:] Szpitale Polowe 1944 [on-line]. Fundacja Warszawskie Szpitale Polowe. [dostęp 2017-02-05].
  15. ↑ a b Cyprian Sadowski. [w:] Powstańcze biogramy [on-line]. Muzeum Powstania Warszawskiego. [dostęp 2017-02-04].
  16. ↑ a b Stefan Tarnawski. [w:] Powstańcze biogramy [on-line]. Muzeum Powstania Warszawskiego. [dostęp 2017-02-04].
  17. ↑ Stanisław Gierałtowski. [w:] Szpitale Polowe 1944 [on-line]. Fundacja Warszawskie Szpitale Polowe. [dostęp 2017-02-04].
  18. ↑ Stanisław Gierałtowski. [w:] Powstańcze biogramy [on-line]. Muzeum Powstania Warszawskiego. [dostęp 2017-02-04].
  19. ↑ Władysław Kondratowicz. [w:] Powstańcze biogramy [on-line]. Muzeum Powstania Warszawskiego. [dostęp 2017-02-04].
  20. ↑ Cyryl Mockałło. [w:] Powstańcze biogramy [on-line]. Muzeum Powstania Warszawskiego. [dostęp 2017-02-04].
  21. ↑ Szczepan Wacek. [w:] Powstańcze biogramy [on-line]. Muzeum Powstania Warszawskiego. [dostęp 2017-02-04].
  22. ↑ Ludwik Wierzbicki. [w:] Powstańcze biogramy [on-line]. Muzeum Powstania Warszawskiego. [dostęp 2017-02-04].
  23. ↑ Wacław Żebrowski. [w:] Powstańcze biogramy [on-line]. Muzeum Powstania Warszawskiego. [dostęp 2017-02-04].
  24. ↑ Irena Chacińska. [w:] Powstańcze biogramy [on-line]. Muzeum Powstania Warszawskiego. [dostęp 2017-02-04].
  25. ↑ Halina Jóźwik-Zbierska. [w:] Powstańcze biogramy [on-line]. Muzeum Powstania Warszawskiego. [dostęp 2017-02-04].
  26. ↑ Halina Żelaska. [w:] Powstańcze biogramy [on-line]. Muzeum Powstania Warszawskiego. [dostęp 2017-02-04].
  27. ↑ Zofia Słowikowska ps. Zojda. [w:] Powstańcze biogramy [on-line]. Muzeum Powstania Warszawskiego. [dostęp 2018-08-05].
  28. ↑ Zofia Słowikowska. [w:] Encyklopedia Medyków Powstania Warszawskiego [on-line]. 2 października 2013. [dostęp 2018-08-05].
  29. ↑ Szpital polowy Jasna 9 (PKO). [w:] Portal Szpitale Polowe 1944 [on-line]. Fundacja Warszawskie Szpitale Polowe. [dostęp 2017-02-01].
  30. ↑ Szpital Wolski. [w:] Portal Szpitale Polowe 1944 [on-line]. Fundacja Warszawskie Szpitale Polowe. [dostęp 2017-02-01].
  31. ↑ a b Lekarze specjaliści chorób wewętrznych : 1945. [w:] Częstochowski Serwis Informacyjny : z kart historii serwisu simis.pl [on-line]. [dostęp 2017-01-29].

Witaj

Uczę się języka hebrajskiego. Tutaj go sobie utrwalam.

Źródło

Zawartość tej strony pochodzi stąd.

Odsyłacze

Generator Margonem

Podziel się