Polskie stroje ludowe – określenie stosowane na ubiory codzienne i odświętne używane przez większość polskich grup etnograficznych. Pierwsze źródła historyczne odnośnie ubioru niższych i średnich warstw społeczeństwa pojawiają się zazwyczaj dopiero w XIX i początku XX wieku, co ma związek z rozpoczęciem tworzenia ich szkiców przez elity, wynalezieniem fotografii i powstaniu pierwszych muzeów., zdolnych do ich konserwacji. W okresie międzywojennym strój ludowy zaczął być traktowany jako odzież odświętna, noszona na wielkie okazje, a nie jako ubiór codziennego użytku. Wygląd stroju uzależniony był od regionu Polski, gdzie powstawał, warunków klimatycznych, typu gospodarki, stosunków społeczno-gospodarczych oraz historii miejsca, w którym powstawał. Pomysły na stroje często czerpano ze strojów szlacheckich i mieszczańskich, mundurów wojskowych. Wpływ miała również moda europejska okresu baroku i renesansu[1]. Zdobienie stroju zależało od zamożności grup etnograficznych i indywidualnie właściciela. Stroje ludowe w Polsce należy odróżnić od polskiego stroju narodowego, który wywodzi się od ubioru szlacheckiego (sarmackiego lub kontuszowego) używanego w całej Rzeczypospolitej w XVIII wieku przez szlachtę i w okresie zaborów stał się strojem polskim o charakterze ogólnonarodowym[2][3].
Terminologia
W badaniach etnograficznych stosuje się podstawowe rozróżnienie na odzież ludową (traktowaną jako ubiór codzienny, nie zawsze posiadający cechy regionalne, składający się z podstawowych części odzienia wraz z dodatkami) oraz strój ludowy (na określenie ubioru odświętnego, uroczystego, reprezentacyjnego, w tym obrzędowego)[4]. Odzież ludowa pełniła funkcje: praktyczne, estetyczne, magiczne, określała wiek i pozycję społeczną (w społeczności i rodzinie) oraz zawód, reprezentacyjne, świąteczne i obrzędowe[4]. W społecznościach tradycyjnych odzież ludowa (codzienna) i odświętna wskazywała na przynależność społeczną (np. do konkretnej parafii), pozwalała określić stopień zamożności użytkowników, upodobania estetyczne oraz różnice regionalne[4].
Klasyfikacja zaproponowana przez Ewę Fryś-Pietraszkową uwzględnia materiał, z którego został wykonany strój, typ kroju oraz sposób jego zdobienia:
Ubiory wykonane z naturalnych, niebarwionych surowców (wybielone płótno, tkaniny lniano-wełniane, folowane sukno) o archaicznym kroju. Do tej grupy zalicza się stroje ze wschodnich regionów Polski (strój biłgorajsko-tarnogrodzki) i południowych (strój górali beskidzkich)[7];
Ubiory wykonane z tkanin samodziałowych w kolorowe pasy, prążki lub kratkę. Rozpowszechnione na terenie Polski środkowej, od Podhala do Wielkopolski (m.in. strój radomski, strój łowicki, strój kurpiowski, strój sieradzki, strój opoczyński, strój łęczycki)[8];
↑Rejon Nysy dopiero w 1818 r. został włączony do rejencji opolskiej, uważaną za Górny Śląsk, wcześniejsze biskupie księstwo nyskie miało związek z regionem Dolny Śląsk. Barbara Bazielich w swojej publikacji zalicza strój nyski do strojów dolnośląskich.
Przypisy
↑Joanna Skalska: Wystawy, Stałe, Polskie Stroje Ludowe. Samorząd Studentów Politechniki Warszawskiej, 2006-04-28. [dostęp 2010-12-18]. [zarchiwizowane z tego adresu (2010-02-28)].
↑Polski strój narodowy – Trzecia Sarmacja [online] [dostęp 2021-08-20](pol.).
↑ abcKrystynaK.Hermanowicz-NowakKrystynaK., Odzież, [w:] MariaM.Biernacka i inni red., Etnografia Polski. Przemiany kultury ludowej, t. 1, Wrocław: Zakład Narodowy im. Ossolińskich, 1976, s. 379.
↑BarbaraB.BazielichBarbaraB., Odzież i strój ludowy w Polsce, Wrocław: Polskie Towarzystwo Ludoznawcze, 2000, s. 12-13, ISBN 83-87266-45-0, ISSN 0239-8974.
↑Anna WeronikaA.W.BrzezińskaAnna WeronikaA.W., MariolaM.TymochowiczMariolaM., Atlas Polskich Strojów Ludowych 1949-2019. Kierunki badan nad strojami ludowymi w Polsce po 1945 roku, „Nauka”, 1, 2019, s. 97-100, DOI: 10.24425/nauka.2019.126182, ISSN 1231-8515.
↑EwaE.Fryś-PietraszkowaEwaE., Strój, [w:] EwaE.Fryś-Pietraszkowa, AnnaA.Kunczyńska-Iracka, MarianM.Pokropek (red.), Sztuka ludowa w Polsce, Warszawa: Arkady, 1988, s. 134-135, ISBN 83-213-3312-5.
↑EwaE.Fryś-PietraszkowaEwaE., Strój, [w:] EwaE.Fryś-Pietraszkowa, AnnaA.Kunczyńska-Iracka, MarianM.Pokropek (red.), Sztuka ludowa w Polsce, Warszawa: Arkady, 1988, s. 135-136, ISBN 83-213-3312-5.
↑EwaE.Fryś-PietraszkowaEwaE., Strój, [w:] EwaE.Fryś-Pietraszkowa, AnnaA.Kunczyńska-Iracka, MarianM.Pokropek (red.), Sztuka ludowa w Polsce, Warszawa: Arkady, 1988, s. 136-138, ISBN 83-213-3312-5.
↑Anna WeronikaA.W.BrzezińskaAnna WeronikaA.W., MariolaM.TymochowiczMariolaM., Atlas Polskich Strojów Ludowych 1949-2019. Kierunki badań nad strojami ludowymi w Polsce po 1945 roku, „Nauka”, 1, 2019, s. 98, DOI: 10.24425/nauka.2019.126182, ISSN 1231-8515.
↑Barbara Bazielich: Tradycyjne stroje dolnośląskie. Wrocław: Wyd. Uniwersytetu Wrocławskiego, 1993. ISBN 83-229-0853-9.brak strony w książce
Linki zewnętrzne
JadwigaJ.KoszutskaJadwigaJ., Stroje ludowe w Polsce [online], Państwowe Muzeum Etnograficzne w Warszawie [dostęp 2019-06-10] [zarchiwizowane z adresu 2012-12-31].
Galeria lalek w strojach ludowych z opisem
Spis polskich strojów ludowych
Odzież i strój w kulturze tradycyjnej
Ludowy strój orawski
Warmiński strój ludowy
Stroje ludowe na Kielecczyźnie
Stroje ludowe - archiwalia, muzealia, badania terenowe [online], Polskie Towarzystwo Ludoznawcze, 2019 [dostęp 2019-06-10] [zarchiwizowane z adresu 2019-02-23].strona główna serwisu
Zobacz multimedia związane z tematem: Stroje ludowe w Polsce
Zobacz w Wikiźródłach hasło Ubiory w Polsce w Encyklopedii staropolskiej