miasto i gmina | |||||
Pomnik Eugeniusza Kwiatkowskiego. | |||||
| |||||
Państwo | |||||
---|---|---|---|---|---|
Województwo | |||||
Powiat | |||||
Data założenia |
1938 | ||||
Prawa miejskie |
1 kwietnia 1945 | ||||
Prezydent | |||||
Powierzchnia |
82,52[1] km² | ||||
Wysokość |
151–160 m n.p.m. | ||||
Populacja (30.06.2023) • liczba ludności • gęstość |
| ||||
Strefa numeracyjna |
15 | ||||
Kod pocztowy |
37-450, 37-464, 37-462, 37-463, 37-465, 37-467 | ||||
Tablice rejestracyjne |
RST | ||||
Położenie na mapie powiatu stalowowolskiego | |||||
Położenie na mapie Polski | |||||
Położenie na mapie województwa podkarpackiego | |||||
50°34′34″N 22°03′40″E/50,576111 22,061111 | |||||
TERC (TERYT) |
1818011 | ||||
SIMC |
0981133 | ||||
Urząd miejski ul. Wolności 737-450 Stalowa Wola | |||||
Strona internetowa | |||||
BIP |
Stalowa Wola – miasto w województwie podkarpackim, w powiecie stalowowolskim, położone w Kotlinie Sandomierskiej. Przez miasto przepływa rzeka San.
W latach 1945–1975 miasto administracyjnie należało do województwa rzeszowskiego, a w latach 1975–1998 do województwa tarnobrzeskiego.
Według danych GUS z 30 czerwca 2023 roku miasto liczyło 55 500 mieszkańców[3].
Stalowa Wola powstała na gruntach wsi Pławo i jej przysiółków Chyłów i Swołów. Miasto położone jest na obszarze, który w średniowieczu stanowił część ziemi sandomierskiej Małopolski[4]. Leży w Kotlinie Sandomierskiej, gdzie charakterystyczny pas równin nadrzecznych zwany jest potocznie „Nadsaniem”.
Stacja Stalowa Wola Rozwadów posiada bezpośrednie połączenie z Warszawą, Krakowem, Wrocławiem, Lublinem, Częstochową, Radomiem, Rzeszowem, Opolem, Tarnowem, Ostrowcem Świętokrzyskim, Zamościem, Przemyślem, Tarnobrzegiem, Sandomierzem i Hrubieszowem[5].
Według danych z 1 stycznia 2010 r. powierzchnia miasta wynosiła 82,52 km²[6]. Miasto stanowi 9,89% powierzchni powiatu.
Miasto jest położone na terenie o zmiennej wysokości od 151 do 160 m n.p.m.[7]
|
|
Niedaleko Stalowej Woli, na terenie powiatu, znajdują się dwa rezerwaty przyrody:
W latach 1953–1970 na terenie miasta znajdował się również rezerwat przyrody Sochy[9]. Organizacje przyrodnicze w 2020 r. złożyły wniosek o przywrócenie ochrony rezerwatowej lasu w Sochach[10].
Na terenie gminy Stalowa Wola zlokalizowanych jest 13 pomników przyrody[11] chroniących 15 drzew, w tym najwyższą topolę białą w Polsce, Topolę Pławiankę.
W gminie znajdują się również fragmenty 3 obszarów Natura 2000: Dolina Dolnego Sanu, Puszcza Sandomierska i Enklawy Puszczy Sandomierskiej[12].
Teren Stalowej Woli zalicza się do typu klimatu podgórskich nizin i kotlin. Średnia roczna temperatura wynosi 8 °C. Temperatura najcieplejszego miesiąca lipca wynosi 18 °C, najzimniejszego stycznia – 3,8 °C. Okres wegetacyjny kształtuje się w granicach 200–210 dni. Maksymalne opady deszczu przypadają na miesiąc lipiec, minimalne na luty, natomiast średnia suma rocznych opadów waha się w granicach 600–700 mm. Przymrozki mogą się już zacząć we wrześniu. Dni z pokrywą śnieżna jest 60–90 w ciągu roku, w miesiącach zimowych, przy przeciętnej grubości 5–15 cm. Natomiast szczególnie szkodliwe dla upraw okazują się przymrozki wiosenne, które mogą wystąpić w maju, bądź nawet w czerwcu[13].
Przez miasto przepływa rzeka San, a także Barcówka, Jelnia i Bukowa[14]. Przy czym najwyższym poziomem czystości charakteryzują się 2 ostatnie. Duże zasoby stanowią wody podziemne, które są głównym źródłem zaopatrzenia ludności w wodę pitną. Obecność rzek stwarza ogromny potencjał jeśli chodzi o zapotrzebowanie w wodę zarówno dla osiedlania się na tym terenie, jak również na potrzeby gospodarcze[15].
Miasto powstało jako rezultat decyzji o zlokalizowaniu w pobliżu wsi Pławo między miasteczkami Nisko i Rozwadów w ramach budowy COP tzw. Zakładów Południowych. Pierwsze historyczne wzmianki na temat wsi Pławo, na terenie której powstało miasto, pochodzą z 1. połowy XV wieku. W pobliskim Przyszowie znajdował się dwór łowiecki króla Władysława Jagiełły, zbudowany przed 1358 rokiem przez Kazimierza Wielkiego. W końcu XV wieku Pławo było wsią królewską. Osiadła ludność trudniła się łowiectwem, wyrębem drzew, bartnictwem, uprawą roli, a także flisactwem, czyli spławianiem drewna. W pieczęci wsi Pławo znajdowały się dwa skrzyżowane wiosła[16]. Dzisiaj natomiast w mieście jest osiedle flisaków. W czasie potopu szwedzkiego w roku 1656, widły Wisły i Sanu stały się miejscem bitwy wojsk hetmana Stefana Czarnieckiego z wojskami króla Karola Gustawa.
W czasie I rozbioru Polski w 1772 r. królewska wieś Pławo weszła w skład kameralnego dominium Nisko, należącego do skarbu austriackiego. W latach 1837–1867 dobra te stanowiły prywatną własność baronów Reichenbachów. Następnie przeszły w ręce magnackiej rodziny Rességuier. Podczas I wojny światowej dobra zostały sprzedane obszarnikowi Maksymilianowi Franckemu.
Przełomowym momentem dla mieszkańców Pława, było zatwierdzenie rozporządzenia o ulgach inwestycyjnych z 22 marca 1928 roku do planu budowy Centralnego Okręgu Przemysłowego[17], i budowa od 1936 roku Zakładów Południowych na terenach wsi. Głównym inicjatorem planu i autorem programu był ówczesny wicepremier i minister skarbu, budowniczy Gdyni, Eugeniusz Kwiatkowski. Przed wybuchem II wojny światowej powstała część zakładów oraz osiedla przyfabryczne nazwane Stalowa Wola. Nazwa miasta pochodzi od słów ówczesnego ministra spraw wojskowych, gen. Tadeusza Kasprzyckiego, który o planie budowy COP mówił, że jest to stalowa wola narodu polskiego wybicia się na nowoczesność[18].
W latach okupacji w osiedlu i hucie działał ruch oporu. Funkcjonowała tu Placówka AK „Stalowa Wola”, „154” należąca do Obwodu AK Nisko. Za udział w konspiracji zginęło wielu mieszkańców. Masowo wywożono tu więźniów z zamku w Rzeszowie na miejsca publicznych straceń, np. w Charzewicach w październiku 1943 r. rozstrzelano 20 osób.
Miejscowość została zdobyta przez wojska radzieckie po walkach, które oddziały I Frontu Ukraińskiego stoczyły 1 i 2 sierpnia 1944 roku (wiosną 1945 roku na rynku w Rozwadowie wzniesiono Pomnik Wdzięczności Armii Radzieckiej[19]). W Stalowej Woli rozpoczęły się represje stosowane przez NKWD[20]. W dniu 1 kwietnia 1945 r. Stalowa Wola otrzymała prawa miejskie.
W 1953 roku miasto zostało wydzielone jako odrębny powiat miejski. W 1973 przyłączono do niego Rozwadów, a w 1977 – Charzewice. W latach powojennych rozpoczął się dynamiczny rozwój miasta. Powstały nowe osiedla, ulice, budynki użyteczności publicznej, wiele zakładów przemysłowych i usługowych, szkoły podstawowe, średnie i wyższe, baza kulturalna i sportowa.
Rozwój miasta był nierozerwalnie związany z Zakładami Południowymi, które w 1948 r. otrzymały nazwę Huty Stalowa Wola. Przez wiele lat huta była kombinatem obejmującym szereg zakładów, położonych również w innych miastach. Były to m.in.: Fabryka Maszyn w Radomsku, Fabryka Maszyn w Leżajsku, Fabryka Maszyn w Strzyżowie, Zakład Maszyn Budowlanych w Lubaczowie, Zakład Projektowania i Realizacji Inwestycji i Remontów Budowlanych w Stalowej Woli, Zakład Projektowo-Technologiczny w Stalowej Woli, Odlewnia Żeliwa w Koluszkach. Kombinat zatrudniał w szczytowym okresie w zakładzie macierzystym i szeregu filii zamiejscowych około 35 tys. pracowników. Po zmianie ustroju polityczno-gospodarczego kraju dalsze istnienie i rozwój huty wymagały równoczesnego dokonania prywatyzacji, przeprowadzenia zmian organizacyjnych oraz utworzenia spółek z udziałem kapitału prywatnego. 15 lipca 1991 roku nastąpiło przekształcenie HSW Kombinatu Przemysłowego w HSW Spółkę Akcyjną. Huta Stalowa Wola SA specjalizuje się w produkcji i eksporcie maszyn budowlanych, maszyn do prac drogowych i ziemnych. Jest miejscem pracy dla kilku tysięcy mieszkańców miasta i okolic.
Drugim co do wielkości zakładem powstającym w Stalowej Woli w ramach Centralnego Okręgu Przemysłowego była Elektrownia Stalowa Wola. Początkowo elektrownia dostarczała energię elektryczną na potrzeby Huty, później w wyniku rozbudowy i modernizacji stała się podstawowym dostawcą energii cieplnej dla przemysłu i okolicznych miast. Przez wiele lat Elektrownia Stalowa Wola funkcjonowała w ramach Zakładów Energetycznych Okręgu Wschodniego jako tzw. Ozet od skrótu Okręgowy Zakład Energetyczny Tarnów, od 1989 roku stała się samodzielnym przedsiębiorstwem państwowym, zaś od 1 października 1996 roku działa jako spółka akcyjna.
W ciągu 60 lat Stalowa Wola z małego przyfabrycznego osiedla urosła do dużego miasta. W końcu 2019 zajmuje w województwie podkarpackim trzecie miejsce po Rzeszowie i Przemyślu pod względem ludności. Jest od 1 stycznia 1999 również miastem powiatowym. W skład powiatu wchodzą gminy: Bojanów, Pysznica, Radomyśl nad Sanem, Stalowa Wola, Zaklików i Zaleszany. W 2016 na terenie powiatu stalowowolskiego o powierzchni 832 km² zamieszkiwało ok. 108 tys. osób.
W 1989 roku miasto zostało odznaczone Krzyżem Komandorskim Orderu Odrodzenia Polski[21].
Stalowa Wola jako ośrodek przemysłowy i mieszkaniowy została ukształtowana w latach 1937-1939. W mieście (podobnie jak np. w Gdyni[23]) powstało wiele budynków w stylu modernistycznym (w niektórych znajdują się elementy w stylu art deco). Do przykładów architektury modernistycznej znajdujących się w mieście należą m.in.: Budynek Dyrekcji Naczelnej Huty na ul. Kwiatkowskiego oraz Hotel Hutnik[24].
Trwają dyskusje na temat ustanowienia na terenie miasta parku kulturowego, który miałby zwiększyć rangę modernistycznych budowli z lat 30. jako zabytków[25].
Od 1993 roku zaludnienie Stalowej Woli zmniejszyło się o 13474 osoby, zatem niemal 19%.
Dane z 31 grudnia 2021[26]:
Opis | Ogółem | Kobiety | Mężczyźni | |||
---|---|---|---|---|---|---|
Jednostka | osób | % | osób | % | osób | % |
Populacja | 58 545 | 100 | 30 673 | 52,39 | 27 872 | 47,61 |
Gęstość zaludnienia [mieszk./km²] |
709,46 | 371,70 | 337,76 |
Przez większość historii miasta dużymi zakładami pracy były Huta Stalowa Wola S.A. oraz Elektrownia Stalowa Wola S.A. Obie spółki były jednymi z największych obiektów przemysłowych w Polsce. Po trudnym okresie transformacji ustrojowej po roku 1989 powstały nowe zakłady. Jest to np. powstały w 1998 r. ATS Stahlschmidt & Maiworm zatrudniający w 2005 r. prawie 800 pracowników i plasujący się na 403 miejscu[28] Listy 500 gazety „Rzeczpospolita” wobec zatrudniającej podobną liczbę pracowników HSW Huty Stali Jakościowych, plasującej się na pozycji 483[29]. HSW w 2012 roku sprzedała firmie LiuGong część cywilną produkującą maszyny budowlane i obecnie produkcja i sprzedaż maszyn budowlanych odbywa się w spółce LiuGong Dressta Machinery, która zatrudnia około 1500 pracowników[30]. Jedną z ważniejszych firm od 2006 roku stało się Tesco, które na początku roku przejęło sklep sieci Julius Meinl, w maju otworzyło hipermarket o pow. 5 tys. m², zatrudniając w nim około 300 osób, a w lipcu kupiło sieć sklepów Leader Price posiadającą w Stalowej Woli swój sklep. Firmy związane z budownictwem, takie jak Mostostal SA, Prefabet, są drugim ważnym elementem gospodarczego pejzażu miasta. 9 września 1997 roku otwarto Tarnobrzeską Specjalną Strefę Ekonomiczną „Euro-Park Wisłosan”. Tereny, jakie obejmuje obszar Podstrefy Stalowa Wola, należą do Huty Stalowa Wola S.A., która w wyniku restrukturyzacji dysponowała niewykorzystywanym majątkiem w postaci budynków produkcyjnych, niewykończonych w pełni hal, pomieszczeń magazynowych oraz uzbrojonych działek pod zabudowę przemysłową. Teren TSSE w momencie ustanawiania obejmował obszar 215,7 ha. Strefa oferuje udogodnienia podatkowo-finansowe, wysoko wykwalifikowaną kadrę inżynieryjno-techniczną, zaplecze badawczo-naukowe oraz możliwość kooperacji ze spółkami powstałymi w wyniku restrukturyzacji HSW S.A. Tarnobrzeską Specjalną Strefą Ekonomiczną zarządza Agencja Rozwoju Przemysłu SA, która uczestniczy w transformacji państwowych podmiotów gospodarczych. Na terenie HSW został utworzony Inkubator Przedsiębiorczości i Park Technologiczny. Pod tę inwestycję tworzona jest obecnie infrastruktura drogowa.
|
|
Projekt uchwały budżetowej na 2017 rok przewidywał dochody miasta w wysokości 314,5 mln zł i wydatki 339,5 mln zł. Różnicę stanowił deficyt budżetowy nie przekraczający 25 mln zł[33].
Mieszkańcy Stalowej Woli korzystają z następujących nadajników radiowo-telewizyjnych:
|
|
Przez miasto przebiegają szlaki komunikacyjne:
Głównymi arteriami miasta są aleje Jana Pawła II i ulica Podskarpowa. Ważną funkcję spełniają także ulice Komisji Edukacji Narodowej, Poniatowskiego, Brandwicka, Sandomierska, Ofiar Katynia, Solidarności, Hutnicza i Energetyków.
Stalowa Wola jest punktem początkowym dwóch krajowych szlaków rowerowych:
Przez miasto przebiegają również trasa nr IX (tarnobrzesko-niżańska) szlaku architektury drewnianej obejmująca kościół pw. św. Floriana, oraz żółty szlak turystyczny z Sandomierza do Leżajska[36].
W Stalowej Woli funkcjonują następujące instytucje kultury:
W mieście działalność dydaktyczną prowadzą lub prowadziły następujące uczelnie:
Ponadto w mieście znajduje się:
oraz:
TVK Diana została w 2012 roku wykupiona przez Multimedia Polska.
|
|
Lista organizacji klubów sportowych ze Stalowej Woli (ostatnia aktualizacja 19.08.2023[46]):
|
|
|
|
|
|
|
Stalowa Wola ma 8 parafii, należących do dekanatu Stalowa Wola:
Bojanów, Grębów, Nisko, Pysznica, Radomyśl nad Sanem, Zaleszany
Uczę się języka hebrajskiego. Tutaj go sobie utrwalam.
Zawartość tej strony pochodzi stąd.