System Palladiusza (ros. транскрипционная система Палладия) lub rosyjska transkrypcja sinologicznatranskrypcja języka chińskiego za pomocą cyrylicy, używana w Rosji. W drugiej połowie XIX wieku podwaliny pod nią położył archimandryta Palladiusz (Piotr Kafarow, 1817–1878), członek rosyjskiej misji w Pekinie i rosyjski sinolog, a także autor nieukończonego słownika chińsko-rosyjskiego, który ostatecznie ukazał się w 1889 roku. Rosyjska transkrypcja nosi jego imię. Oparta jest na niej także rosyjska transkrypcja języków koreańskiego i japońskiego.

Opis transkrypcji Palladiusza, wraz z porównaniem z innymi narodowymi transkrypcjami języka chińskiego (angielskimi, francuskimi, niemieckimi, polskimi), można znaleźć w artykule Witolda Jabłońskiego o transkrypcjach języka chińskiego w Roczniku Orientalistycznym z 1934 roku. Jest tam porównanie z ujednoliconą transkrypcją polską (wówczas przedstawioną jako projekt, ale następnie przyjętej przez Polską Akademię Umiejętności i obowiązującą w polskiej sinologii do końca lat 90., tu dalej w skrócie: PAU).

Zmodyfikowaną, zaadaptowaną (powierzchownie) transkrypcję Palladiusza stosuje się także w piśmiennictwie ukraińskojęzycznym – po mechanicznej zamianie rosyjskiego и na і, ы na и, е na є, э na е oraz ё na ьо.

Przekład z pinyinu na system rosyjski Palladiusza

A
a — а ai — ай an — ань ang — ан
ao — ао
B
ba — ба bai — бай ban — бань bang — бан
bao — бао bei — бэй ben — бэнь beng — бэн
bi — би bian — бянь biao — бяо bie — бе
bin — бинь bing — бин bo — бо bu — бу
C
ca — ца cai — цай can — цань cang — цан
cao — цао ce — цэ cen — цэнь ceng — цэн
ci — цы cong — цун cou — цоу cu — цу
cuan — цуань cui — цуй cun — цунь cuo — цо
CH
cha — ча chai — чай chan — чань chang — чан
chao — чао che — чэ chen — чэнь cheng — чэн
chi — чи chong — чун chou — чоу chu — чу
chuai — чуай chuan — чуань chuang — чуан chui — чуй
chun — чунь chuo — чуо
D
da — да dai — дай dan — дань dang — дан
dao — дао de — дэ, ды[1] dei — дэй deng — дэн
di — ди dia — дя dian — дянь diao — дяо
die — де ding — дин diu — дю dong — дун
dou — доу du — ду duan — дуань dui — дуй
dun — дунь duo — дуо
E
e — э ei — эй en — энь eng — эн
er — эр
F
fa — фа fan — фань fang — фан fei — фэй
fen — фэнь, фынь feng — фэн, фын fo — фо fou — фоу
fu — фу
G
ga — га gai — гай gan — гань gang — ган
gao — гао ge — гэ gei — гэй gen — гэнь
geng — гэн gong — гун gou — гоу gu — гу
gua — гуа guai — гуай guan — гуань guang — гуан
gui — гуй gun — гунь guo — го
H
ha — ха hai — хай han — хань hang — хан
hao — хао he — хэ hei — хэй hen — хэнь
heng — хэн [hm — хм] [hng — хнг] hong — хун
hou — хоу hu — ху hua — хуа huai — хуай
huan — хуань huang — хуан hui — хой, хуэй, хуй[2] hun — хунь
huo — хо
J
ji — цзи jia — цзя jian — цзянь jiang — цзян
jiao — цзяо jie — цзе jin — цзинь jing — цзин
jiong — цзюн jiu — цзю ju — цзюй juan — цзюань
jue — цзюе jun — цзюнь
K
ka — ка kai — кай kan — кань kang — кан
kao — као ke — кэ ken — кэнь keng — кэн
kong — кун kou — коу ku — ку kua — куа
kuai — куай kuan — куань kuang — куан kui — куй
kun — кунь kuo — ко
L
la — ла lai — лай lan — лань lang — лан
lao — лао le — лэ, лы[1] lei — лэй leng — лен
li — ли lia — ля lian — лянь liang — лян
liao — ляо lie — ле lin — линь ling — лин
liu — лю long — лун lou — лоу lu — лу
lü — люй luan — луань lüe — люэ lun — лунь
luo — ло
M
m — м ma — ма mai — май man — мань
mang — ман mao — мао me — мэ mei — мэй
men — мэнь, мынь meng — мэн, мын mi — ми mian — мянь
miao — мяо mie — ме min — минь ming — мин
miu — мю [mm — мм] mo — мо mou — моу
mu — му
N
n — н na — на nai — най nan — нань
nang — нан nao — нао ne — нэ, ны[1] nei — нэй
nen — нэнь neng — нэн [ng — нг] ni — ни
nin — нинь ning — нин niu — ню nong — нун
nu — ну nü — нюй nuan — нуань nüe — нюэ
nuo — но
O
o — о ou — оу
P
pa — па pai — пай pan — пань pang — пан
pao — пао pei — пэй pen — пэнь peng — пэн
pi — пи pian — пянь piao — пяо pie — пе
pin — пинь ping — пин po — по pou — поу
pu — пу
Q
qi — ци qia — ця qian — цянь qiang — цян
qiao — цяо qie — це qin — цинь qing — цин
qiong — цюн qiu — цю qu — цюй quan — цюань
que — цюэ qun — цюнь
R
ran — жань rang — жан rao — жао re — жэ
ren — жэнь reng — жэн ri — жи rong — жун
rou — жоу ru — жу ruan — жуань rui — жуй
run — жунь ruo — жо
S
sa — са sai — сай san — сань sang — сан
sao — сао se — сэ sen — сэнь seng — сэн
si — сы song — сун sou — соу su — су
suan — суань sui — суй sun — сунь suo — суо
SH
sha — ша shai — шай shan — шань shang — шан
shao — шао she — шэ shei — шэй shen — шэнь
sheng — шэн shi — ши shou — шоу shu — шу
shua — шуа shuai — шуай shuan — шуань shuang — шуан
shui — шуй shun — шунь shuo — шуо
T
ta — та tai — тай tan — тань tang — тан
tao — тао te — тэ ten — тэнь teng — тэн
ti — ти tia — тя tian — тянь tiang — тян
tiao — тяо tie — те ting — тин tiu — тю
tong — тун tou — тоу tu — ту tuan — туань
tui — туй tun — тунь tuo — туо
W
wa — ва wai — вай wan — вань wang — ван
wei — вэй wen — вэнь weng — вэн wo — во
wu — у
X
xi — си xia — ся xian — сянь xiang — сян
xiao — сяо xie — се xin — синь xing — син
xiong — сюн xiu — сю xu — сюй xuan — сюань
xue — сюэ xun — сюнь
Y
ya — я yan — янь yang — ян yao — яо
ye — е yi — и yin — инь ying — ин
[yo – ё] yong — юн you — ю yu — юй
yuan — юань yue — юэ yun — юнь
Z
za — цза zai — цзай zan — цзань zang — цзан
zao — цзао ze — цзэ zei — цзэй zen — цзэнь
zeng — цзэн zi — цзы zong — цзун zou — цзоу
zu — цзу zuan — цзуань zui — цзуй zun — цзунь
zuo — цзо
ZH
zha — чжа zhai — чжай zhan — чжань zhang — чжан
zhao — чжао zhe — чжэ zhei — чжэй zhen — чжэнь
zheng — чжэн zhi — чжи zhong — чжун zhou — чжоу
zhu — чжу zhua — чжуа zhuai — чжуай zhuan — чжуань
zhuang — чжуан zhui — чжуй zhun — чжунь zhuo — чжо

Palladyzmy, czyli niepoprawne sinicyzmy w tekstach polskich

Z języka rosyjskiego, poprzez transkrypcję o. Palladiusza, trafiła do języka polskiego seria błędnych sinicyzmów (niezgodnych z rzeczywistą fonetyką języka chińskiego), m.in. żeńszeń (zamiast poprawniejszego: żenszen, pinyin: renshen), Tiańszań (wyparte dziś przez poprawne Tienszan, pinyin: Tian Shan), hunwejbini (zamiast poprawniejszego: hungwejpingowie, pinyin hongweibing), chunchuz, czy nawet koreańskie Phenian (zamiast poprawnego: Pjongjang, czytane: "pchiong-jang" – NB. czytanie: "fenian" jest podwójnym błędem – interpretowania że ph należy czytać jak francuskie "ph", tymczasem język koreański w ogóle nie posiada dźwięku f).

Na przełomie XIX i XX wieku korzystanie z niej było popularne wśród polskich autorów piszących o Chinach, którzy wiedzę często czerpali z drugiej ręki z rosyjskich źródeł. Na przykład częściowo na niej oparty jest zapis terminologii chińskiej (nazw własnych) w powieści przygodowej o Chinach Wacława Sieroszewskiego pt. "Zamorski diabeł (Jan-Gui-Tzy)". Także imiona chińskie w pracach o kulturze i filozofii Wschodu Stanisława Jedynaka – oparte w całości na literaturze rosyjskojęzycznej – są naszpikowane "palladyzmami", czyli takimi błędnymi spolszczeniami za pośrednictwem rosyjskiego. Palladyzmy mają się dobrze także w literaturze przełomu XX i XXI wieku, por. np. Konrad T. Lewandowski, Zderzenie z legendą, "Fantastyka – wydanie specjalne", nr 3 (20) 2008, s. 35-45.

Każdy system transkrypcji jakiegoś języka źródłowego (A) na jakiś język docelowy (B) jest systemem zamkniętym i specyficznym i nie da się go łatwo "przełożyć" na język trzeci (C) z użyciem normalnego systemu transkrypcji języka B na język C. Konwencje systemu transkrypcji często – aby oddać dźwięki niewystępujące w języku docelowym – są niezgodne z normalną ortografią języka docelowego lub przynajmniej wykorzystują zestawienia liter normalnie w języku B niewystępujące. Interpretowanie transkrypcji Palladiusza jak normalnej ortografii rosyjskiej i stosowanie do niej zwykłych zasad transkrypcji czy transliteracji języka rosyjskiego na język polski – jest wielkim nieporozumieniem; przy czym należy zwrócić uwagę, że jeszcze większe przekłamania mogą wystąpić w przypadku kalkowania zachodnich transliteracji z uwagi na większe różnice w brzmieniu pomiędzy językami francuskim czy angielskim i polskim.

System Palladiusza posiada wiele specyficznych konwencji, niezgodnych z normalną ortografią rosyjską (np. чж, цз, юй). Dodatkowo jedna z nich została zlikwidowana wskutek reformy ortografii rosyjskiej z 1918, poprzez likwidację pisania tzw. twardego znaku kończącego słowa, wprowadzając w ten sposób ułomność (asymetrię) do oryginalnej koncepcji Palladiusza. Chodzi o różnicowanie chińskiego -ng i -n przy pomocy odpowiednio rosyjskiego -нъ i -нь (język rosyjski nie zna dźwięku [ng]) – co dziś jest oddawane przez i -нь.

Poprawne polskie sinicyzmy (zapożyczenia z języka chińskiego w języku polskim) powinny być jakimś kompromisem między fonetyką chińską a fonetyką polską, bez interwencji języka pośredniczącego. "Palladyzmy" (podobnie jak "wade-giles-izmy") tego kryterium nie spełniają.

Typowe palladyzmy

Typowe skutki błędnej interpretacji transkrypcji Palladiusza to:

  • używanie spółgłosek dźwięcznych na chińskie nieprzydechowe a bezdźwięcznych na chińskie przydechowe (np. stosowanie b i p zamiast odpowiednio p i p’, stosowanych w transkrypcjach polskiej, angielskiej czy francuskiej) – można to dzisiaj – w kontekście coraz powszechniejszego stosowania transkrypcji pinyin uznać za poprawne;
  • używanie nieznanego językowi chińskiemu dźwięku [ń] w wygłosie (zamiast poprawnego n; u Palladiusza -нь) i w zamian stosowanie n zamiast ng w wygłosie (u Palladiusza oryginalne -нъ, współczesne )
  • pisanie ch zamiast h w nagłosie;
  • interpretowanie л jak polskiego ł (teatralnego lub kresowego), zaś л przed я, ю, е czy ё – jak l (rozróżnienie nieznane językowi chińskiemu), czyli pisanie łao w miejsce Palladiusza лао zamiast poprawnego lao, oraz pisanie lao w miejsce Palladiusza ляо, zamiast poprawnego liao;
  • pisanie -y w miejsce -i po spalatalizowanej spółgłosce c’ (pinyin: q, PAU: ts’ lub k’ [zależnie od etymologii]) – wskutek interpretowania litery и po ц jako odpowiadającej polskiej głosce y, zgodnie z normalną wymową (i ortografią) rosyjską, nie zauważając, że u Palladiusza – wbrew ortografii rosyjskiej – występuje też kombinacja цы;
  • pisanie je/ie w miejsce jo/io (wskutek zapisywania oryginalnego ё Palladiusza jak е, czyli opuszczając dwie kropki, zgodnie z normalną, codzienną praktyką języka rosyjskiego – przykładem palladyzm: Phenian);
  • pisanie sylab ly (lub ły), dy i ny zamiast poprawnych le, de i ne w sytuacjach sylab nieakcentowanych, beztonowych (u Palladiusza odpowiednio: лы, дыi ны);
  • używanie zbitki czż (ros. чж), zamiast poprawniejszego cz lub (PAU: cz, pinyin: zh);
  • używanie zbitki cz (c+z; ros. цз; skutkującej interpretowaniem tego przez czytelnika jako polskie cz [č] !), zamiast poprawniejszego c lub dz (PAU: ts, pinyin: z), względnie zamiast poprawniejszego ć lub (PAU: ts lub k przed -i lub , pinyin: j);
  • stosowanie -j- w środku wyrazu, zamiast zmiękczającego -i- przed samogłoską, jako interpretacja rosyjskich samogłosek prejotowanych, np. Palladiusza сяо pisane po polsku sjao zamiast siau (PAU: siao lub hiao [zależnie od etymologii]; pinyin: xiao);
  • pisownia hoj lub choj zamiast poprawniejszego chuj (PAU: huei; pinyin: hui) [w tym wypadku zarówno хой Palladiusza jak i huei PAU służą unikania skojarzeń z wulgaryzmem];
  • pisanie juj zamiast , -ju zamiast (u Palladiusza: -юй, pinyin lub -u zależnie od kontekstu);
  • niepisanie nagłosowej spółgłoski w (ang. w = pol. ł potoczne) przed u (u Palladiusza у, pinyin i PAU: "wu").

Przypisy

  1. a b c W sylabach nieakcentowanych, beztonowych.
  2. Dwie pierwsze wersje eufemistyczne, gdyż trzecia (prawidłowa) jest w języku rosyjskim wulgaryzmem. Z podobnych względów w polskiej transkrypcji PAU używa się wariantu huei.

Bibliografia

  • Witold Jabłoński, Polska transkrypcja pisma chińskiego, „Rocznik Orientalistyczny” X (1934), s. 81–121.
  • Klaus Kaden, Die wichtigsten Transkriptionssysteme für die chinesische Sprache, VEB Enzykopädie Verlag, Leipzig 1975, 1983.
  • Mieczysław Jerzy Künstler, Uwagi tłumacza do przekładu, [w:] Stephan Schumacher, Gert Woerner (red.), Encyklopedia mądrości Wschodu: buddyzm, hinduizm, taoizm, zen, Warszawski Dom Wydawniczy, Warszawa 1997, s. VIII–XI.



Witaj

Uczę się języka hebrajskiego. Tutaj go sobie utrwalam.

Źródło

Zawartość tej strony pochodzi stąd.

Odsyłacze

Generator Margonem

Podziel się