Ta strona zawiera symbole fonetyczne MAF. Bez właściwego wsparcia renderowania wyświetlane mogą być puste prostokąty lub inne symbole zamiast znaków Unikodu.
Nazwa „kiswahili” pochodzi od liczby mnogiej arabskiego słowa sāhil ساحل (wybrzeże), w liczbie mnogiej sawāhil سواحل, używanego jako przymiotnik określający mieszkańców wybrzeża oraz ich język (przedrostek ki- w języku suahili służy do oznaczania języków).
System fonologiczny
Samogłoski
Standardowa forma suahili posiada pięć samogłosek:
Język suahili jest językiem tonicznym, w którym akcent zaznacza się nie siłą wymowy, lecz podniesionym tonem sylaby akcentowanej[2].
Morfologia
Rzeczowniki
Podobnie jak w innych językach bantu, rzeczowniki podzielone są na liczne klasy, a liczba mnoga traktowana jest jako osobna klasa:
klasa
prefiks
liczba pojedyncza.
tłumaczenie
klasa
liczba mnoga
tłumaczenie
1
m-/mu-, wa-
mtu
człowiek
2
watu
ludzie
3
m-/mu-, mi-
mti
drzewo
4
miti
drzewa
5
Ø/ji-, ma-
jicho
oko
6
macho
oczy
7
ki-, vi-
kisu
nóż
8
visu
noże
9
Ø/n-, Ø/n-
ndoto
sen
10
ndoto
sny
11
u-
ua
kwiat
14
utoto
dzieciństwo
Przymiotniki, zaimki i liczebniki zaliczane są pod względem morfologicznym do grupy rzeczowników. Przynależność do danej klasy jest głównie formalno-gramatyczna, w znacznie mniejszym stopniu jest oparta na kryterium semantycznym. Mimo to da się wyróżnić pewne tendencje:
klasa 1 i 2 grupują rzeczowniki oznaczające ludzi;
klasa 3 i 4 – obiekty traktowane jak ożywione: rośliny, ogień, las, księżyc, czy obejmujące przestrzeń lub czas, np. miasto, rzeka, rok itd.;p
klasa 5 i 6 – rzeczy, które mogą być traktowane pojedynczo, ale też jako zbiorowość, lub występujące parami: zęby, liście, owoce, kamienie, płyny itd.; wklasie tej znajdują się również zgrubienia, nazwy pokrewieństwa i tytuły;
klasa 7 i 8 – obejmują rzeczowniki nieożywione i zdrobnienia;
klasa 9 i 10 – zawiera wiele nazw zwierząt, owoców, przedmiotów codziennego użytku i zapożyczeń;
klasa 14 – rzeczowniki abstrakcyjne i nazwy krajów.
Składnia
Charakterystyczną cechą składni języka suahili jest tzw. kongruencja, czyli związek zgody, polegający na dostosowaniu formy gramatycznej określeń rzeczownika oraz orzeczenia do prefiksu (przedrostka) danej klasy rzeczownikowej. Przykłady:
mtoto mmoja mzuri „jedno ładne dziecko” (mtoto „dziecko” – klasa 1);
watoto watatu wazuri „troje ładnych dzieci” (watoto „dzieci” – klasa 2);
kitabu kimoja kizuri „jedna ładna książka” (kitabu „książka” – klasa 7);
vitabu vitatu vizuri „trzy ładne książki” (vitabu „książki” – klasa 8).
Słownictwo
Zasadniczy zasób leksykalny języka suahili opiera się na słownictwie bantu (72%), istnieje również spory procent naturalizowanych zapożyczeń z języka arabskiego (23%), a także w mniejszym stopniu z innych języków: angielskiego (2%), perskiego (1,6%), portugalskiego (1%) i hindustani (1%)[3].
Kilka słów (wymowa: y jak j, j jak dż, w jak ł, poza tym jak po polsku):
ja – mimi
ty – wewe
on – yeye
my – sisi
oni – wao
co? – nini?
kto? – nani?
który? – ipi?
dokąd? – wapi?
kiedy? – hini?
jak? – vipi?
dlaczego? – kwanini?
gdzie? – mahali gani?
Jedzenie:
maziwa – mleko
chai – herbata
mkate – chleb
nyama – mięso
pombe – alkohol
siagi – masło
kahawa – kawa
baridi – zimne
moto – gorące
samaki – ryba
chakula – jedzenie
chumvi – sól
sukari – cukier
Zwierzęta:
simba – lew
duma – gepard
twiga – żyrafa
punda milia – zebra
nyani – małpa
tembo – słoń
kuku – kurczak, kura
mbwa – pies
Liczebniki:
moja – jeden
mbili – dwa
tatu – trzy
nne – cztery
tano – pięć
sita – sześć
saba – siedem
nane – osiem
tisa – dziewięć
kumi – dziesięć
kumi na moja – jedenaście
kumi na mbili – dwanaście
ishirini – dwadzieścia
ishirini na moja – dwadzieścia jeden
thelathini – trzydzieści
arobaini – czterdzieści
hamsini – pięćdziesiąt
mia moja – sto
elfu moja – tysiąc
Inne:
leo – dzisiaj
kesho – jutro
sasa – teraz
pole-pole – spokojnie, wolno
haraka – szybko
-enda – iść
-la – jeść
-ja – przyjść
kununua – kupić
kuuza – sprzedać
-nywa – pić
kulala – spać
kusimama – zatrzymać
barabara – droga
duka – sklep
fedha/pesa – pieniądze
hoteli – hotel
chumba – pokój
kitanda – łóżko
hospitali – szpital
polici – policja
bwana – pan
bibi – pani
bi – kobieta niezamężna
Zwroty w swahili:
jambo – cześć [czyt. dżambo]
hakuna matata – nie martw się
una karibishwa – witam
habari? – jak się masz?
nzuri tu – nawet dobrze
na wewe, je? – a ty?
mbaya – źle/zły
tafadhali – proszę
asante [sana] – dziękuję [bardzo]
samahani – przepraszam
vipi? – cześć / co u Ciebie?
nzuri – dobrze (najczęstsza odpowiedź)
asabuhi njema – dzień dobry
habari ya asubuhi – dzień dobry (do 12.00)
habari ya mchana – dzień dobry (po 12.00)
habari ya jioni – dobry wieczór
kwaheri – do widzenia
lala salama – dobranoc
karibu ndani tafadhali – proszę wejść
keti tafadhali – proszę usiąść
umekuja kutoka wapi? – skąd pochodzisz?
nimetoka... – pochodzę z...
jina lako nani? – jak masz na imię?
jina langu ni... – na imię mam...
waweza kuongea Kiswahili? – mówisz w suahili?
ndiyo – tak
hapana – nie
kidogo tu – tylko trochę
waonaje...? – jak ci się podoba w...?
hapa napenda – podoba mi się
hewa hapa in joto, sivyo? – jest gorąco, prawda?
ndiyo, kidogo – tak, owszem
una kwenda wapi? – dokąd idziesz/jedziesz?
nakwenda... – idę/jadę do...
geuka kulia – skręcić w prawo
geuka kushoto – skręcić w lewo
enda moja kwa moja – iść prosto
simama hapa tafadhali – proszę, zatrzymaj się tutaj
ngapi? – ile?
inagharimu pesa ngapi? – ile to kosztuje?
waweza kupunguza – drogo
nita nunva – kupię to
sawa – ładny
ngoja kidogo – poczekaj chwilę
nibadilishe pesa kwanza – muszę rozmienić pieniądze
wapi choo? – gdzie jest toaleta?
naweza kupata wapi kinywaji? – gdzie mogę się czegoś napić?
kikombe kimoja cha kahawa – filiżanka kawy
hoteli iko wapi? – gdzie jest hotel?
njia hii ina-enda wapi? – dokąd prowadzi ta droga?
tafadhali nisaidie kusukuma gari – proszę mi pomóc popchnąć samochód
tafadhali badilisha gurudumu hili – proszę zmienić koło
↑R. Ohly, I. Kraska-Szlenk, Z. Podobińska: Język suahili. Warszawa: Dialog, 1998, s. 135. ISBN 83-86483-87-3.
Bibliografia
RajmundR.OhlyRajmundR., IwonaI.Kraska-SzlenkIwonaI., ZofiaZ.PodobińskaZofiaZ., Język suahili, Warszawa: Wydawnictwo Akademickie „Dialog”, 1998, ISBN 83-86483-87-3, OCLC 749320123.brak strony (książka)