Spółgłoska szczelinowa z retrofleksją bezdźwięczna
Numer IPA 136
ʂ
Jednostka znakowa

ʂ

Unikod

U+0282

UTF-8 (hex)

ca 82

Inne systemy
X-SAMPA s`
Kirshenbaum s.
IPA Braille↗ ⠲⠎
Przykład
informacje • pomoc
Ta strona zawiera symbole fonetyczne MAF. Bez właściwego wsparcia renderowania wyświetlane mogą być puste prostokąty lub inne symbole zamiast znaków Unikodu.

Spółgłoska szczelinowa z retrofleksją bezdźwięczna – rodzaj dźwięku spółgłoskowego występujący w językach naturalnych. W międzynarodowej transkrypcji fonetycznej IPA oznaczana jest symbolem: [ʂ].

Artykulacja

W czasie artykulacji podstawowego wariantu [ʂ]:

Warianty

Można wyróżnić zasadniczo dwa typy retrofleksji:

  • artykulację apikalno-postalweolarną – koniuszek języka zostaje uniesiony ku górze i zbliża się (ew. styka) z obszarem tuż za dziąsłami,
  • artykulację subapikalno-prepalatalną – przód języka wygina się ku górze i do tyłu, tak że spodnia część języka zbliża się (ew. styka) z początkowym odcinkiem podniebienia twardego.

Przykłady

Polska i rosyjska spółgłoska zadziąsłowa [ʃ] jest często uznawana (przez lingwistów zachodnich, ale nie przez slawistów) za spółgłoskę laminalną z retrofleksją. Głoska ʃ jest też używana w Słowniku wymowy polskiej[1]. Jednakże, najnowsze badania artykulograficzne[2] i akustyczne[3] wykazują, że spółgłoska ta jest w języku polskim jest retrofleksyjna [ʂ].

Silke Hamann z uniwersytetu w Berlinie przeprowadziła w 2004 r. analizę różnic pomiędzy polskim i rosyjskim fonemem /ʂ/ a angielskim, czeskim i bułgarskim fonemem /ʃ/. Badania te, potwierdzone zdjęciami rentgenowskimi, udowodniły retrofleksję w języku polskim i rosyjskim (w rosyjskim głoska ta jest dodatkowo silnie welarna). Wymowa zbliżona do retrofleksyjnej występuje też w czeskim.
Badania przeprowadzono przy założeniu, że retrofleksja rozumiana jako silne zagięcie czubka języka ku tyłowi jest zjawiskiem marginalnym wśród języków naturalnych. Jako dowód Hamann podała język tamilski, w którym o ile zdjęcia rentgenowskie faktycznie pokazały owo zagięcie przy głosce /ɖ/, o tyle uważane za równie retrofleksyjne /ɖ/ w języku hindi nie wykazywały zagięcia. Podobnie, w samym języku tamilskim głoska /ʂ/ również jest pozbawiona owego zagięcia. Na tej podstawie uznano za „retrofleksyjne” głoski o bardziej płaskiej wymowie, i włączono do tej terminologii głoski występujące w języku polskim i rosyjskim. Zdjęcia udowodniły również, że głoska [ʃ] jest silnie podniebienna i właściwie mogłaby być oznaczana [ʃʲ], ale byłoby to nadmiarowe, gdyż przy przyjętej terminologii palatalność jest inherentną cechą głosek alweopalatalnych, a nie jest możliwa dla głosek retrofleksyjnych. Dlatego zmiękczone głoski spotykane w polskim masz je [mɑʃ(j)je] i Shiva(j)jiʋɑ] oraz rosyjskim щи (szczi) [ʃ(j)ːi] „kapuśniak” są już alweopalatalne[4].

Terminologia

Spółgłoskę [ʂ] zalicza się do spółgłosek syczących, czyli sybilantów. Oprócz tego, zamiast terminu „spółgłoska z retrofleksją” można stosować nazwy „spółgłoska szczytowa” lub „cerebralna”

Zobacz też

  • dźwięczny odpowiednik spółgłoski [ʂ]: [ʐ]

Przypisy

  1. Mieczysław Karaś, Maria Madejowa: Słownik wymowy polskiej. (red.). Warszawa, Kraków: PWN, 1977.
  2. Anita Lorenc, Articulatory Characteristics of Polish Retroflex Sibilants. Analysis Using Electromagnetic Articulography, „Logopedia”, 47-2, 2018.
  3. Marzena Żygis, Dlaczego polskie sybilanty š i ž są retrofleksami?, „Logopedia”, 2004.
  4. Hamann, Silke. 2004. „Retroflex fricatives in Slavic Languages.” Journal of the International Phonetic Association 34,1: 53–67. http://www.fon.hum.uva.nl/silke/articles/Hamann_2004.pdf [dostęp 16 sierpnia 2014].

Witaj

Uczę się języka hebrajskiego. Tutaj go sobie utrwalam.

Źródło

Zawartość tej strony pochodzi stąd.

Odsyłacze

Generator Margonem

Podziel się