Sándor Márai
Ilustracja
Data i miejsce urodzenia

11 kwietnia 1900
Koszyce

Data i miejsce śmierci

22 lutego 1989
San Diego

Narodowość

węgierska

Język

niemiecki, węgierski

Dziedzina sztuki

literatura piękna

Ważne dzieła
podpis

Sándor Márai, właśc. Sándor Károly Henrik Grosschmid de Mára (ur. 11 kwietnia 1900 w Koszycach, zm. 21 lutego 1989 w San Diego) – węgierski prozaik, poeta, publicysta, autor licznych powieści i prowadzonego od 1943 do samobójczej śmierci Dziennika (1985, 1997)[1].

Życiorys

Sándor Márai w wieku 4 lat

Pochodził ze starej rodziny saskich osadników[2]. Jego ojciec Géza Grosschmid (1872–1934) był adwokatem. Dzieciństwo spędził w Koszycach. Tam również rozpoczął edukację w szkole średniej, którą kontynuował następnie w Preszowie i Budapeszcie, gdzie też rozpoczął studia.

Pierwsze wiersze i artykuły opublikował w piśmie Czerwony Sztandar. Po upadku Węgierskiej Republiki Rad w obawie przed represjami białego terroru wyemigrował do Niemiec[1]. Tam ukończył studia dziennikarskie[2]. Napisał sztukę teatralną po niemiecku, współpracował też z niemiecką prasą[2]. Swoją poezję jednak tworzył już tylko po węgiersku. W pierwszych latach twórczości podróżował sporo po Europie, odwiedził np. Frankfurt, Berlin, Paryż.

Ożenił się z Iloną Metzner (Lolą)[2], rok od niego starszą, również pochodzącą z Koszyc. Przeżyli razem 62 lata[2]. W 1928 razem z żoną powrócił na Węgry i osiadł w Budapeszcie[2]. W 1930 rozpoczął pisać w stylu realistycznym. Był pierwszym autorem tłumaczącym dzieła Kafki oraz publikującym teksty krytyczne na temat jego dorobku literackiego. W krótkim czasie osiągnął literacki sukces, a jego dzieła zostały przetłumaczone na angielski, francuski, włoski, hiszpański, portugalski, fiński, chorwacki, czeski, turecki, szwedzki i duński. Był krytycznie nastawiony zarówno do autorytarnych rządów admirała Horthyego, jak i sowiecko-komunistycznej dyktatury. Jego teść – Żyd, zginął w 1944 w niemieckim obozie zagłady Auschwitz[2]. Pisarz pomagał w ukrywaniu żydowskich dzieci.

W swojej twórczości często poruszał temat zmierzchu świata mieszczańskiego i kryzysu kultury europejskiej[1]. Po wojnie, w latach 1945–1948, pisarz wydał osiem książek. Jego wydawca został jednak wkrótce upaństwowiony i już zapowiedziana nowa powieść Máraiego trafiła na przemiał, jedynie kilka egzemplarzy ocalili drukarze. Brat pisarza, reżyser filmowy Géza von Radványi, po światowym sukcesie swojego filmu Gdzieś w świecie, nie otrzymał zgody na realizację na Węgrzech nowego obrazu Cyrk Maximus, stracił również stanowisko wykładowcy w szkole filmowej, którą sam zakładał. Obaj bracia wyemigrowali. Sándor Márai w 1948[1] wyjechał z Węgier z żoną[3] i ośmioletnim adoptowanym synkiem Janosem[2]. Do kraju nigdy już nie wrócił.

Do 1952 Márai mieszkał we Włoszech, potem przeniósł się do Stanów Zjednoczonych[1], gdzie w Nowym Jorku pracował w Radiu Wolna Europa[2]. W 1956, na wieść o wybuchu powstania przyleciał do Europy, ale w Monachium zdążył jedynie nagrać monologi uciekinierów na taśmę magnetofonową. W 1968 przeszedł na emeryturę[2] i przeprowadził się do Włoch, do Salerno[4]. W 1980 wrócił do USA, zamieszkał w San Diego w Kalifornii.

Bardzo ciężko przeżył śmierć żony[2], która 4 stycznia 1986 zmarła na raka gardła[2]. 27 listopada 1986 zmarł w Budapeszcie jego brat Géza, 23 kwietnia 1987, kilka miesięcy później, niespodziewanie zmarł w wieku 47 lat jego przybrany syn Janos, który mieszkał z żoną i trzema córeczkami w okolicach San Diego[3]. 22 lutego 1989 pisarz popełnił samobójstwo[1], odbierając sobie życie strzałem z pistoletu[3]. W 1990 otrzymał pośmiertnie najwyższą węgierską nagrodę w dziedzinie kultury i sztuki – Nagrodę Kossutha.

Sándor Márai – pomnik w Koszycach
Szkoła, do której uczęszczał Sandor Marai. Koszyce
Dom, w którym mieszkał Sandor Marai. Budapeszt

W Koszycach zachował się rodzinny dom Máraiego na ulicy Mäsiarskiej. Na niedalekim skwerze znajduje się oryginalny pomnik pisarza, dzieło Pétera Gáspára. W mieście tym imię Máraiego noszą również szkoła podstawowa i gimnazjum z węgierskim językiem nauczania.

Dzieła

  • 1928 Pierwsza miłość (Bébi, vagy az első szerelem; wyd. pol. 2007) – powieść
  • 1930 Zbuntowani (wyd. pol. 2009) – z cyklu Dzieło Garrenów (tom 1)
  • 1934 Wyspa (A sziget; wydanie pol. 2009) – powieść
  • 1934 Wyznania patrycjusza (Egy polgár vállomásai; wyd. pol. 2002) – powieść autobiograficzna
  • 1935 Rozwód w Budzie (Válás Budán, wyd. pol. 2019) – powieść
  • 1937 Zazdrośni (Féltékenyek; wyd. pol. 2010) – z cyklu Dzieło Garrenów (tom 2)
  • 1937 Obcy (Idegen emberek; wyd. pol. 2012) – z cyklu Dzieło Garrenów (tom 3)
  • 1938 Cztery pory roku (Négy évszak; wyd. pol. 2015) – miniatury
  • 1939 Dziedzictwo Estery (Eszter hagyatéka; wyd. pol. 2008) – powieść
  • 1940 Występ gościnny w Bolzano (Vendégjáték Bolzanóban; wyd. pol. 2005) – powieść
  • 1940 Sindbad powraca do domu (Szindbád hazamegy; wyd. pol. 2008) – powieść
  • 1941 Magia (Mágia; wyd. pol. 2008) – opowiadania
  • 1942 Żar ( A gyertyák csonkig égnek; wyd. pol. 2000) – powieść
  • 1942 Niebo i ziemia (Ég és föld; wyd. pol. 2011) – felietony
  • 1943 Księga ziół (Füves könyv; wyd. pol. 2003) – miniatury
  • 1946 Siostra (A Nővér, wyd. pol. 2017) – powieść[5][6]
  • 1947 Znieważeni (Sértődöttek; wyd. pol. 2012) – z cyklu Dzieło Garrenów (tom 4)
  • 1948 Maruderzy (Jelvény és jelentés; Utóhang; Sereghajtók; wyd. pol. 2013) – z cyklu Dzieło Garrenów (tom 5)
  • 1952 Pokój na Itace (Béke Ithákában; wyd. pol. 2009) – powieść
  • 1957 Krew świętego Januarego (San Gennaro vére; wyd. pol. 2007) – powieść
  • 1970 Sąd w Canudos (Itélet Canudosban, wyd. pol. 2013) – powieść
  • 1972 Ziemia! Ziemia!… Wspomnienia (Föld, föld!…; wyd. pol. 2005) – powieść autobiograficzna, 3 cz. Wyznań patrycjusza
  • 1975 Pokrzepiciel (Erősitő; wyd. pol. 2010) – powieść
  • 1983 Trzydzieści srebrników (Harminc ezüstpénz; wyd. pol. 2016) – powieść
  • 1988 Dzieło Garrenów (A Garrenek műve) – cykl 5 powieści wydanych w latach 1930-1948: Zbuntowani, Zazdrośni, Obcy, Znieważeni, Maruderzy
  • W podróży (A negy evszak, Tajak varosok, emberek; Musoron kivul; Kitepett noteszlapok; Vasarnapi kronika, Az irastudo; wyd. pl. 2011) – relacje z podróży

Márai był też autorem dramatów: Przygoda (premiera w listopadzie 1940), Obywatele koszyccy (premiera w grudniu 1942), Czar (premiera 1946) oraz Przybysz w Wenecji (1960) – przeróbka powieści Występ gościnny w Bolzano. Pisał także wiersze. Do najpopularniejszych należą:

  • Mowa żałobna (Halotti beszéd) – pokazuje, jak traci się narodowość na emigracji.
  • Aniele z nieba (Mennyből az angyal) – opowiada o dramatycznych wydarzeniach 1956 na Węgrzech; tytuł wiersza nawiązuje do pierwszych słów popularnej kolędy.

Wiersze (Összegyűjtött verse) Maraiego ukazały się w Polsce w 2016 w wyborze, przekładzie i opracowaniu Jerzego Snopka. Dwujęzyczny wybór wierszy (27 utworów) wydało wydawnictwo Pogranicze w Sejnach w ramach obchodów Roku Kultury Węgierskiej 2016-2017.

Utwory Máraiego tłumaczyli na język polski Teresa Worowska i Feliks Netz[7] oraz Irena Makarewicz.

Dziennik pisarza

Od 1943 aż do śmierci (1989) pisał również Dziennik (A teljes Napló), który stanowi ważną część jego spuścizny intelektualnej (wyd. pol. Dziennik. Fragmenty – 2006, 2007, 2008, 2009, 2013; Dziennik 1943–1948 – 2016; Dziennik 1949–1956 – 2017, Dziennik 1957–1966 – 2018; Dziennik 1967–1976 – 2019; Dziennik 1977–1989 – 2020) w tłum. i z posłowiem Teresy Worowskiej). Rozpoczęcie pracy nad Dziennikiem wiązało się również z zaprzestaniem pracy dziennikarskiej i publicystycznej. Dziennik opublikowano na emigracji w sześciu tomach. W 1990 został on wydany również na Węgrzech. W 1991 ukazały się również te fragmenty Dziennika, które sam autor we wcześniejszym wydaniu pominął (Ami a naplóból kimaradt – Zapiski wyłączone). Dziennik uznawany jest za jedno z najważniejszych dzieł Máraiego.

Przypisy

  1. a b c d e f Márai Sándor, [w:] Encyklopedia PWN [dostęp 2016-10-26].
  2. a b c d e f g h i j k l Feliks Netz: Filemon i Baucis. Tygodnik Powszechny. [dostęp 2016-10-26]. (pol.).
  3. a b c Małgorzata Baranowska: Dzienniki, Márai, Sandor. Gazeta Wyborcza. [dostęp 2016-10-26]. (pol.).
  4. Daniel Warmuz. Gustaw Herling-Grudziński i Sándor Márai u wrót plutonium. Rozważania emigranta-intelektualisty o kondycji cywilizacji europejskiej. „Źródła Humanistyki Europejskiej”. 8, s. 77, 2015. 
  5. Teresa Kruszona: „Zeszyty Literackie” nr 137: nieznany wiersz Miłosza, Márai i Estérházy. [w:] Gazeta Wyborcza nr 101 Kultura [on-line]. 2017-05-02. s. 14. [dostęp 2018-01-13]. [zarchiwizowane z tego adresu (2018-01-13)]. (pol.).
  6. Piotr Gajdowski: Choroba jako dar. Sándor Márai: „Siostra”. Zeszyty Literackie. [w:] Newsweek Polska nr 39 [on-line]. 2017. [dostęp 2018-01-13]. [zarchiwizowane z tego adresu (2018-01-13)]. (pol.).
  7. Feliks Netz nie żyje. Angelus. [dostęp 2016-10-26]. (pol.).

Bibliografia

  • John Maxwell Coetzee, Sándor Márai, „Zeszyty Literackie” 2006, nr 4, s. 31–44.
  • Tibor Klaniczay, József Szauder, Miklós Szabolcsi, Historia literatury węgierskiej, Warszawa: Wiedza Powszechna, 1966, s. 201–202.
  • Andrzej Sieroszewski, Sándor Márai, [w:] Mały słownik pisarzy węgierskich, Warszawa: Wiedza Powszechna, 1977, s. 98–99.
  • Teresa Worowska, Wielki nieznajomy, [w:] Sándor Márai, Wyznania patrycjusza, wyd. 2, Warszawa: Czytelnik, 2005, s. 497–518.
  • „Zeszyty Literackie” 2006, nr 4 (96). – numer monograficzny poświęcony Sándorowi Máraiemu.
  • Zwolińska Barbara, Pisać to znaczy żyć. Szkice o prozie Sándora Márai, Gdańsk: Wydawnictwo Uniwersytetu Gdańskiego, 2011.

Linki zewnętrzne

  • Sándor Márai – prorok totalitaryzmu. Dwójka – Program 2 Polskiego Radia, 2013-12-17. [dostęp 2013-12-18].
  • Sándor Márai – biografia
  • Feliks Netz, "Życie w micie".
  • Maciej Mzurkiewicz, Sándor Márai (1900–1989) – świadek wieku totalitaryzmów.
  • Ewa Popławska, Sándor Márai – mistrz węgierskiej prozy.
  • Sándor Márai – wiersz Aniele z nieba (wersja dwujęzyczna)
  • Konrad Ludwicki, Sándor Márai – antropolog, emigrant, humanista (rozważania o istocie pisarstwa Máraiego na przykładzie „Dziennika”).
  • Europy w Europie już nie ma. Rozmowa z Teresą Worowską.
  • Krisztina Bába, Przygoda Máraiego z teatrem.. teatr-pismo.pl. [zarchiwizowane z tego adresu (2020-06-28)].
  • Marek Radziwon, „I stare koronki” – adaptacja "Żaru" Sándora Máraiego w Teatrze Narodowym [online], teatr-pismo.pl [dostęp 2021-03-07] [zarchiwizowane z adresu 2020-10-21].
  • Sándor Márai, „Teatr nie zna półtonów” – Sándor Márai pisze o ludziach teatru.. teatr-pismo.pl. [zarchiwizowane z tego adresu (2020-06-28)].
  • Barbara Zwolińska, Na peryferiach wielkich miast – casus Sándora Máraia, literata i podróżnika.
  • Barbara Zwoilńska, Sándora Máraia widzenie miast (rekonesans).
  • Barbara Zwolińska, Tożsamość w ruchu (w) przestrzeni Berlina i Budapesztu (na podstawie W podróży Sándora Máraia oraz Pamięci Pétera Nádasa").
  • Knopf
  • Hunlit

Witaj

Uczę się języka hebrajskiego. Tutaj go sobie utrwalam.

Źródło

Zawartość tej strony pochodzi stąd.

Odsyłacze

Generator Margonem

Podziel się