Wymowa restytuowana łaciny zwana też restitutą (łac. pronuntiatio restituta) nawiązująca do zwyczajów artykulacyjnych epoki klasycznej (I w. p.n.e.I w. n.e.) została ustalona na podstawie badań lingwistyki porównawczej, inskrypcji (zwłaszcza wielojęzycznych), świadectw starożytnych gramatyków oraz analizy tekstów literackich.

Wymowa restytuowana jest niemal całkowicie zgodna z obecnie używaną łacińską pisownią (która, trzeba nadmienić, jest również restytuowana). Trzeba jednak zauważyć, że ponieważ alfabet został odziedziczony, a nie stworzony przez Rzymian, niektóre dźwięki są notowane tylko w przybliżeniu.

Wymowę restytuowaną definiuje się zazwyczaj jako reguły stanowiące zbiorek odstępstw od wymowy tradycyjnej. Dlatego niektóre z jej przepisów mogą się wydawać zbędne, szczególnie w tych miejscach, gdzie podkreślana jest – pozornie niepotrzebnie – jej zgodność z pisownią.

Wymowa

Samogłoski

Samogłoski 'a', 'e', 'i', 'o', 'u' wymawia się tak, jak w języku polskim. Samogłosek długich i krótkich albo nie odróżnia się wcale (co jest odstępstwem od zwyczajów klasycznych) albo, jeśli się je odróżnia, powinny się różnić od swych krótkich odpowiedników wyłącznie długością, a nie barwą. 'y' wymawiamy jak niemieckie 'ü' (u umlaut, IPA [y]). Jest to dźwięk wymawiany jak 'i', ale z wargami zaokrąglonymi jak do 'u'.

Dwugłoski

Dwugłoski 'ae', 'oe', 'au', 'eu', 'ei', 'ui' wymawiać należy tak, żeby były słyszalne obydwa elementy i w tej kolejności, w jakiej są napisane. W praktyce dwugłoski 'au', 'eu', 'ei', 'ui' wymawia się tak, jak (odpowiednio) polskie 'ał', 'eł', 'ej', 'uj'.

Trudniejsze w artykulacji są dwugłoski 'ae' i 'oe'. Wymawia się je odpowiednio w sposób zbliżony do polskiego aj i oj, bardziej jak niemieckie ei (w wyrazie leider) oraz niemieckie eu (w wyrazie Europa) – chodzi o rozszerzenie drugiego elementu dyftongu w kierunku 'e'.

Trzeba zaznaczyć, że wymowa 'ae' i 'oe' jako czysto polskiego 'aj' i 'oj' jest dopuszczalna, ale archaizująca (nawiązuje do artykulacji II w. p.n.e. i czasów wcześniejszych).

Półsamogłoski

  • 'i' na początku wyrazu przed samogłoską oraz w pozycji interwokalicznej wymawiamy jak 'j' ('iam' wym. [jam], 'maior' wym. [major]); w starannej wymowie 'i' w pozycji interwokalicznej powinno brzmieć jak 'jj' ('maior' > [majjor]).
  • 'u' (V) wymawiamy jak 'ł' (we współcześnie dominującej wymowie języka polskiego, czyli jako „u” niezgłoskotwórcze) przed samogłoską, albo jak 'u' w pozostałych przypadkach.

Spółgłoski

W łacinie klasycznej nie występowały następujące dźwięki:

  1. spółgłoski zwarto-szczelinowe (c, cz, dż)
  2. spółgłoski szczelinowe dźwięczne (z, ż)
  3. spółgłoska szczelinowa, wargowo-zębowa, dźwięczna 'w'
  • C wymawiamy w każdej pozycji jak polskie 'k' (twardo, np. centum = kentum, nie centum, czentum czy sentum).
  • F wymawiamy dwuwargowo (bardziej archaicznie) albo wargowo-zębowo.
  • H jest zbliżone do polskiego 'h' (gardłowego, dźwięcznego), ale słabsze.
  • NGU przed samogłoską wymawiamy 'ngł'.
  • QU wymawiamy jak pol. 'kł'
  • S wymawiamy zawsze jak 's' (causa wym. kausa, nie kauza)
  • SU przed samogłoską wymawiamy jak 'sł'.
  • TI wymawiany zawsze jak 'ti' (ratio wym. rati(j)o, nie racjo)
  • X wymawiamy zawsze jak polskie 'ks' (examen wym. eksamen, nie egzamen)

W transkrypcji wyrazów greckich (i bardzo sporadycznie – pisowni wyrazów rodzimych) spotykamy też następujące połączenia:

  • CH wymawiamy jak przydechowe 'k' (greckie 'chi' – Χ, х)
  • PH wymawiamy jak przydechowe 'p' (greckie 'phi' – Φ, φ)
  • TH wymawiamy jak przydechowe 't' (grecka 'theta' – Θ, θ)
  • Z wymawiamy jak polskie 'dz' (grecka 'dzeta' – Ζ, ζ)

W praktyce spółgłoski aspirowane ('ch', 'ph', 'th') mogą być dla polskiego ucha trudno odróżnialne od nieaspirowanych [k], [p] i [t]. Dlatego dla podkreślenia przydechu dopuszczalna jest wymowa [kch], [pch] i [tch].

Postawiona za spółgłoską samogłoska 'i' nie zmiękcza jej i nie jest znakiem zmiękczenia. Innymi słowy układ 'spółgłoska + i' zawsze tworzy sylabę, inaczej niż w języku polskim (np. ratio dzieli się na sylaby ra-ti-o, a 't' należy tu wymawiać twardo).

Spółgłoski podwojone (tzw. geminaty) zawsze wymawiany podwójnie, a ściślej to z przytrzymaniem, tak jak w polskim 'wiNNy': accola wym. akkola (z akcentem na ak).

W wymowie restytuowanej nazwisko Cezara (Caesar) wymawia się kajsar; od tego właśnie wyrazu pochodzi zresztą niemieckie Kaiser.

Akcent

Taki sam, jak w łacinie klasycznej.

Zobacz też


Witaj

Uczę się języka hebrajskiego. Tutaj go sobie utrwalam.

Źródło

Zawartość tej strony pochodzi stąd.

Odsyłacze

Generator Margonem

Podziel się