Przegłos lechicki (przegłos polski) – proces fonetyczny (przegłos), spowodowany zmniejszeniem znaczenia opozycji samogłoska przednia – samogłoska tylna po palatalizacji spółgłosek. Według chronologii bezwzględnej, opartej na źródłach filologicznych, miał on miejsce w wieku IX i X, a w pierwszej połowie XII wieku był już zakończony. Chronologia względna, oparta na rekonstrukcji i metodzie historycznoporównaczej, sytuuje go około X wieku. Przegłos miał miejsce w dialektach lechickich, to jest: polsko-pomorsko-połabskich.
Przegłos lechicki polega na stwardnieniu (dyspalatalizacji) fonemów sylabotwórczych miękkich, tzn. samogłosek przednich *e, *ě, *ę (ale nie samogłosek wysokich *i oraz *ь) i sonantów zgłoskotwórczych: *l̥´ i *r̥´. Na skutek przegłosu znacznemu osłabieniu uległa opozycja samogłosek twardych (palatalnych) i miękkich (niepalatalnych).
Przegłosowi uległy samogłoski: *e, *ě, *ę, które przed spółgłoskami przedniojęzykowymi twardymi (tzn. t, d, n, s, z, r, ł) przekształciły się odpowiednio w: o, a, ǫ; z kolei miękkie sonanty zgłoskotwórcze: *l̥´ i *r̥´ przeszły w *l̥ i *r̥. Przykłady: *žena > żona, *lěsъ > las.
Przegłos nie zachodził przed innymi spółgłoskami, w tym zmiękczonymi, stąd polskie oboczności typu żona – żeński, las – w lesie.
Ostatnia z tych zmian, obejmująca *e, jest charakterystyczna tylko dla języka polskiego.
Na skutek wyrównywania tematów w odmianie rzeczowników czy czasowników, a także innych zjawisk fonetycznych (częściowo nie do końca wyjaśnionych), pojawiły się między innymi następujące typy form nieregularnych z historycznego punktu widzenia:
Konsekwencją przegłosu jest zniesienie zasady korelacji miękkości pomiędzy spółgłoską a następującą po niej samogłoską. W wyniku przegłosu po miękkiej (palatalnej) spółgłosce mogły się odtąd pojawiać także samogłoski tylne (niepalatalne), np. kwiat ([v´] – [a]), las (funkcjonalnie miękkie [l] – [a]), wiodę ([v´] – [o]), biały ([b´] – [a]). Spółgłoski palatalne usamodzielniły się przez to jako odrębne fonemy.
Proces zachodził zależnie od otoczenia, więc w języku polskim pojawiły się na skutek przegłosu alternacje samogłoskowe e:a oraz e:o, które widoczne są w odmianie wyrazów, np. las : lesie, wieźć : wiozę, widział : widzieli. Ich powstanie przebiegało następująco:
Przegłos lechicki opisywany jest najczęściej jako jeden proces. Składały się na niego jednak dwie fazy: wcześniejsza dotyczy całej grupy polsko-pomorsko-połabskiej (wszystkich dialektów lechickich) i obejmuje swym zasięgiem *ě, *ę, *l̥´, *r̥´ (przegłos lechicki w węższym znaczeniu); późniejsza faza dotyczy tylko języka polskiego i obejmuje samogłoskę *e (przegłos polski).
Uczę się języka hebrajskiego. Tutaj go sobie utrwalam.
Zawartość tej strony pochodzi stąd.