Planeta karłowata – rodzaj obiektu astronomicznego, pośredni między planetami a małymi ciałami niebieskimi. Planety karłowate, wbrew nazwie, nie zaliczają się do planet.
Planetą karłowatą jest obiekt, który[2]:
Termin ten został przyjęty przez Zgromadzenie Generalne Międzynarodowej Unii Astronomicznej (IAU) w Pradze 24 sierpnia 2006[3]. Został on zdefiniowany jedynie dla Układu Słonecznego[2], jednak czasem jest używany również dla obiektów pozasłonecznych.
Jak dotąd za planety karłowate IAU oficjalnie uznała pięć ciał niebieskich[4]:
Spośród nich jedynie Ceres krąży w pasie planetoid między orbitami Marsa i Jowisza. Pozostałe krążą poza orbitą Neptuna; do określenia tej grupy używany jest także termin plutoidy.
Nazwa | Zdjęcie | H [mag] |
Średnica [km] |
Masa [kg] |
Półoś wielka [au] |
Okres orbitalny [lata] |
Inklinacja [°] |
Mimośród | Księżyce |
---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
Ceres | 3,33 | 939,4[7] | 9,4 ×1020 | 2,767 | 4,6 | 10,59 | 0,0789 | 0 | |
Pluton | -0,45 | 2375 | 1,303 ×1022[8] (1,457 ×1022[a][9]) |
39,59 | 249 | 17,15 | 0,2518 | 5 | |
Haumea | 0,21 | ~1595 | 4,0 ×1021[10] | 42,89 | 281 | 28,21 | 0,1999 | 2 | |
Makemake | -0,21 | ~1430 | ~3,1 ×1021[11] | 45,29 | 305 | 29,03 | 0,1658 | 1 | |
Eris | -1,22 | 2326[12] | 1,66 ×1022[a][13] | 68,15 | 563 | 43,75 | 0,4323 | 1 |
Najprawdopodobniej w ciągu najbliższych lat do grona planet karłowatych zostaną zaliczone kolejne ciała. Obecnie znanych jest około 650 obiektów transneptunowych, branych pod uwagę jako możliwe planety karłowate[1]. Nie jest znany ich dokładny kształt, ale na podstawie ich średnic można przypuszczać (opierając się na obserwacji podobnych obiektów), że mają wystarczającą masę, by osiągnąć prawie kulisty kształt. Dla obiektów skalistych minimalna średnica, przy której ciało osiąga kształt odpowiadający równowadze hydrostatycznej, wynosi ok. 900 km, natomiast dla obiektów składających się w dużej części z lodu ta granica może wynosić 200 – 400 km[1]. Obserwacje spektroskopowe wskazują, że duże planetoidy krążące dalej niż Neptun składają się w znacznej części z lodu.
Poniższa lista obejmuje obiekty transneptunowe o absolutnej wielkości gwiazdowej poniżej 4[5]. Oszacowania dotyczące rozmiaru obiektów są bardzo różne, ale większość z nich może mieć średnicę powyżej 700 km. Najprawdopodobniej spełniają one kryterium równowagi hydrostatycznej.
Nazwa | H [mag] |
Kategoria[6] | Średnica[6] [km] |
Masa [1020 kg] |
Półoś wielka [au] |
Okres orbitalny [lata] |
Księżyce[6] |
---|---|---|---|---|---|---|---|
Sedna | 1,52 | obiekt dysku rozproszonego, sednoid | ~995 | ~9,9[14] | ~541,6 | ~12 600 | 0 |
Gonggong | 1,85 | obiekt w rezonansie orbitalnym 3:10 z Neptunem |
~1230 | 3,5[14] | 67,19 | 551 | 1 |
Orkus | 2,18 | plutonek | ~910 | 6,41 ± 0,19[15] | 39,15 | 245 | 1 |
Quaoar | 2,42 | cubewano | ~1070 | 13,9[16] | 43,31 | 285 | 1 |
(532037) 2013 FY27 | 3,12 | obiekt dysku rozproszonego | ~740 | ? | 58,59 | 448 | 1 |
Varda | 3,46 | obiekt transneptunowy | ~740 | 2,65 ± 0,04[17][a] | 45,69 | 309 | 1 |
Iksjon | 3,47 | plutonek | ~617 | ? | 39,53 | 249 | 0 |
(55565) 2002 AW197 | 3,47 | obiekt transneptunowy | ~768 | ? | 46,98 | 322 | 0 |
2014 UZ224 | 3,48 | obiekt dysku rozproszonego | ~635 | ? | ~109,5 | ~1146 | 0 |
Gǃkúnǁʼhòmdímà | 3,50 | obiekt dysku rozproszonego | ~638[18] | ? | 74,19 | 639 | 1 |
(55636) 2002 TX300 | 3,52 | rodzina planetoidy Haumea | 286 | ? | 43,61 | 288 | 0 |
2021 DR15 | 3,61 | obiekt dysku rozproszonego | ~716 | ? | 67,39 | 553 | 0 |
(307261) 2002 MS4 | 3,62 | obiekt transneptunowy | ~800 | 6,4[14] | 41,78 | 270 | 0 |
(145452) 2005 RN43 | 3,69 | obiekt transneptunowy | ~679 | ? | 41,80 | 270 | 0 |
(208996) 2003 AZ84 | 3,77 | plutonek | ~723 | ? | 39,41 | 247 | 1 |
(303775) 2005 QU182 | 3,77 | obiekt dysku rozproszonego | ~416 | ? | 114,18 | 1220 | 0 |
Waruna | 3,79 | obiekt transneptunowy | ~678 | ? | 42,94 | 281 | ? |
(55637) 2002 UX25 | 3,85 | obiekt transneptunowy | ~665 | ? | 42,99 | 282 | 1 |
(523692) 2014 EZ51 | 3,86 | obiekt transneptunowy | ~700 | ? | 51,94 | 374 | 0 |
(589683) 2010 RF43 | 3,87 | obiekt dysku rozproszonego | ~635 | ? | 49,59 | 349 | 0 |
(574372) 2010 JO179 | 3,91 | obiekt dysku rozproszonego | ~621 | ? | 77,62 | 684 | 0 |
(202421) 2005 UQ513 | 3,92 | obiekt transneptunowy | ~498 | ? | 43,65 | 288 | 0 |
(84522) 2002 TC302 | 3,92 | obiekt w rezonansie orbitalnym 2:5 z Neptunem |
~524 | ? | 55,77 | 416 | 0 |
2018 VG18 | 3,94 | obiekt w rezonansie orbitalnym 2:9 z Neptunem |
~589 | ? | ~81,96 | 742 | 0 |
(84922) 2003 VS2 | 3,99 | plutonek | ~524 | ? | 39,62 | 249 | 0 |
(90568) 2004 GV9 | 3,99 | obiekt transneptunowy | ~680 | ? | 41,75 | 270 | 0 |
Status planety karłowatej mogłyby uzyskać ponadto trzy inne planetoidy pasa głównego (Pallas, Westa i Hygiea), o ile udałoby się stwierdzić, że spełniają kryterium równowagi hydrostatycznej. Obserwacje sondy Dawn wykazały jednak, że najmasywniejsza z nich Westa nie jest obecnie w równowadze hydrostatycznej[19].
Pierwsze sondy kosmiczne dotarły w pobliże planet karłowatych w 2015 roku, były to misje amerykańskiej agencji NASA: Dawn i New Horizons. W marcu sonda Dawn weszła na orbitę wokół Ceres[20], a w lipcu sonda New Horizons przeleciała obok Plutona[21].
Uczę się języka hebrajskiego. Tutaj go sobie utrwalam.
Zawartość tej strony pochodzi stąd.