 Piet Mondrian (1922) | |
| Imię i nazwisko |
Pieter Cornelis Mondriaan |
|---|---|
| Data i miejsce urodzenia |
7 marca 1872 |
| Data i miejsce śmierci |
1 lutego 1944 |
| Narodowość |
holenderska |
| Dziedzina sztuki | |
| Epoka | |
| Muzeum artysty |
Mondriaanhuis |
| Ważne dzieła | |
| |
| |
Piet Mondrian, właśc. Pieter Cornelis Mondriaan[1] (ur. 7 marca 1872 w Amersfoort, Holandia, zm. 1 lutego 1944 w Nowym Jorku, Stany Zjednoczone) – malarz holenderski, współzałożyciel grupy artystycznej De Stijl (1917), uważany, obok Kandinskiego i Malewicza, za jednego z prekursorów abstrakcjonizmu.
Twórca neoplastycyzmu – jednego z najwcześniejszych kierunków postulujących w malarstwie abstrakcję geometryczną, charakteryzującego się użyciem linii pionowych i poziomych, które nachodząc na siebie, dzieliły płaszczyzny na kwadraty i prostokąty, oraz stosowaniem trzech barw podstawowych (żółtej, niebieskiej i czerwonej) i trzech tzw. nie-kolorów (czerni, bieli i szarości). Wywarł wpływ na rozwój abstrakcji w malarstwie i na architekturę XX w.
Piet Mondrian urodził się 7 marca 1872 roku w Amersfoort jako Pieter Cornelis Mondriaan – drugie z pięciorga dzieci Pietera Cornelisa Mondriaana (1839–1915), dyrektora szkoły podstawowej i Johanny Christiny de Kok (1839–1909)[2][1]. W 1880 roku rodzina Mondriaanów przeprowadziła się do Winterswijk, niedaleko granicy niemieckiej, gdzie ojciec podjął pracę nauczyciela rysunku[2]. Matka Mondriana często chorowała i najstarsza siostra Christina, już w wieku ośmiu lat, musiała zajmować się domem. Ojciec, zagorzały kalwinista, często wyjeżdżał służbowo w ramach działalności kościelnej.
Od roku 1886 Mondrian uczył się rysunku u ojca oraz wuja, Fritza Mondriaana (ucznia Willema Marisa (1844–1910)), który był już uznanym pejzażystą Szkoły Haskiej[3]. Zgodnie z wolą ojca, Piet Mondrian miał również zostać nauczycielem rysunku[3]. Nabył prawa do wykonywania tego zawodu i podjął pracę nauczyciela w szkole podstawowej, lecz nie czuł się do tego powołany. Dzięki wsparciu finansowemu przyjaciela rodziny[1], w 1892 roku wstąpił na Akademię Sztuk Pięknych w Amsterdamie (hol. Amsterdamse Hogeschool voor de Kunsten), gdzie naukę ukończył w 1897 roku[2]. W 1893 roku jego prace zostały po raz pierwszy wystawione na wystawie w Utrechcie[3].
W działalności artystycznej Mondriaana można wyróżnić cztery charakterystyczne okresy[2].
Prace z tego okresu to głównie pejzaże, przedstawiające rodzime krajobrazy, wiatraki, rzeki i pola, w stylu impresjonizmu holenderskiego. Są to obrazy realistyczne, w których widać wpływ ówczesnych nurtów malarskich, takich jak pointylizmu i fowizmu.
W latach 1890–1904 Mondrian utrzymywał się, wykonując rysunki do podręczników szkolnych, rysunki naukowe dla bakteriologa Reindera Pietersa van Calcara (1872–1957) oraz kopie obrazów dla Rijksmuseum[2].
W 1908 roku Mondriaan namalował obraz Bosch: Las w pobliżu Oele (nid. Bosch: Bos bij Oele), gdzie przedstawił las ze zdeformowanymi drzewami, używając kolorów fioletowego, żółtego, pomarańczowego i czerwono-brązowego – widać tu wpływ norweskiego ekspresjonisty Edvarda Muncha (1863–1944)[2][3]. Zerwał tym samym z tradycyjnym malarstwem holenderskim[3].
W tym samym roku Mondriaan poznał postimpresjonistę Jana Sluytersa (1881–1957) i symbolistę Jana Tooropa (1858–1928), przedstawiciela luminizmu[3] i za ich sprawą zetknął się z nowym podejściem do koloru i światła[2]. W 1908 roku, podczas pobytu w Domburgu, zaczął pracować nad obrazem Wieczór; Czerwone drzewo (nid. Avond: De rode boom), kontrastując czerwone drzewo z niebieskim tłem[4]. W 1909 roku luministyczne prace Mondriana zostały wystawione na dużej wystawie grupowej w amsterdamskim Stedelijk Museum, a sam artysta został uznany za czołowego przedstawiciela holenderskiej awangardy[3].
W tym samym roku Mondrian wstąpił do amsterdamskiego Towarzystwa Teozoficznego, którego członkowie wierzyli w harmonijny kosmos, gdzie duch jednoczy się z materią[3]. Idee te zaczęły przenikać do sztuki Mondriana[3].
W 1910 roku namalował obrazy Latarnia morska w Westcapelle (nid. Vuurtoren van Westcapelle) i Młyn; Czerwony młyn (nid. Molen; De rode molen), używając jaskrawych, ostrych barw[2].
,_oil_on_canvas,_70_x_99_cm,_Gemeentemuseum_Den_Haag.jpg)
W latach 1910–1911 stworzył tryptyk Ewolucja (nid. Evolutie) przedstawiający trzy postacie kobiece: postaci ludzkie i obiekty architektoniczne wyglądają tu zaskakująco podobnie – Mondrian skupił się bardziej na formach i rytmach wizualnych niż na naturze[3]. Według jednej z interpretacji żeńskie postacie uosabiają różne etapy rozwoju człowieka: od niższego, fizycznego do wyższego, duchowego, a trójkątne sutki i pępki kobiet po lewej i prawej stronie to znaki duchowej i ziemskiej orientacji[5]. Kobieta w środkowej części tryptyku patrząca z szeroko otwartymi oczami przypomina przedstawienia „nagiej prawdy”[5]. Według innej interpretacji postać kobiety to nawiązanie do tradycji greckiej, w której kobietom przypisywano zdolność komunikowania się z boskością[6].
,_1911.jpg)
W 1910 roku Mondriaan współtworzył amsterdamski Moderne Kunstkring (tłum. „Koło Sztuki Nowoczesnej”)[2]. W tym samym roku jego prace luministyczne wzbudziły zainteresowanie podczas wystawy w Amsterdamie[3].
W 1911 roku Mondrian przeniósł się do Paryża[a] i zamieszkał w tym samym domu w dzielnicy Montparnasse, gdzie swoje pracownie mieli Conrad Kickert (1882–1965) i Lodewijk Schelfhout (1881–1943)[2]. Zmienił nazwisko z „Mondriaan” na „Mondrian”, zrywając w ten sposób z holenderską przeszłością i integrując się z paryską awangardą[8].
W obrazach z tego okresu widoczne są wpływy kubistów Pabla Picassa[2] i Georges'a Braque'a[3]. Na przełomie 1911 i 1912 roku namalował dwie wersje Martwej natury ze słoikiem imbiru (nid. Stilleven met gemberpot) – w pierwszej wersji przedmioty to rozpoznawalne obiekty z życia codziennego, w drugiej – to struktury prawie abstrakcyjne[3].
Jego obrazy drzew i fasad powstawały przy zastowaniu palety kolorów kubistów – ochry, brązu i szarości, tak by nie przeszkadzać formie, coraz bardziej redukowanej[3]. W 1912 roku stworzył serię studium drzewa – drzewa były stopniowo redukowane do szkieletów: pierwotnej formy pnia i pionowych i poziomych gałęzi[2].
Z czasem zaczął stosować kubistyczny schemat kompozycji, wykorzystując podziały geometryczne i skupiając kompozycje w centrum obrazu, a pozostawiając wolne rogi płótna[3]. Kompozycje z tego okresu miały charakterystyczny owalny kształt[3]. Wyszedł poza kubizm analityczny, rozbierający obiekty na ich części składowe, ewoluując od 1913 roku w stronę czystej abstrakcji[3].
W 1914 roku Mondrian wrócił do Holandii, by odwiedzić chorego ojca[2]. Z powodu wybuchu I wojny światowej pozostał tam aż do 1919 roku[2]. Zamieszkał w Laren, gdzie poznał teozofa M.H.J. Schoenmaekersa (1875–1944)[3]. W tym czasie odnowił także kontakt z Tooropem[2]. Zafascynowany wydmami, morzem i niebem Mondriaan starał się zredukować je do najbardziej podstawowych form, linii poziomych i pionowych[2].
Mondriaan zaprzyjaźnił się z kolekcjonerem sztuki Salem Slijperem (1884–1971), który zebrał ponad 200 prac Mondriana z okresu przed 1914 rokiem[2]. Zafascynowany był mistycznymi ideami teozofa M.H.J. Schoenmaekersa[2], którego później uważał za szarlatana[9]. Prace Schoenmaekersa na temat symboliki linii i matematycznej konstrukcji kosmosu miały wpływ na postrzeganie i tworzenie sztuki przez Mondriana[3].
W 1917 roku wraz z Theo van Doesburgiem (1883–1931) założył w Lejdzie ugrupowanie artystyczne De Stijl[10][b] Grupa skupiała się wokół czasopisma wydawanego przez van Doesburga w latach 1917–1931[12], w którym jej członkowie publikowali i którego tytuł De Stijl stał się formalną nazwą grupy[10][c][d].
Na łamach De Stijl Mondrian opublikował w 1917 roku serię artykułów, w których wyłożył swoje poglądy na sztukę, definiując neoplastycyzm (nid. De Nieuwe Beelding – pol. „tworzenie nowego obrazu”[9])[2].
Mondrian konsekwentnie stosował stworzony przez siebie styl, coraz bardziej go upraszczając[2]. Jego pierwsze neoplastyczne kompozycje składały się z prostokątów wypełnionych podstawowymi kolorami, bez linii, na białym tle[3]. W 1918 roku wprowadził linie – łaczył kolorowe płaszczyzny ze sobą i z tłem przy pomocy licznych poziomych i pionowych czarnych linii[3]. W latach 1918–1919 stworzył serię kompozycji romboidalnych, podzielonych na kwadraty, wyróżnione czarnymi liniami różnej grubości[3]. W 1919 roku powstały również dwie wersje kompozycji warcabowej – jedna w jasnych a druga w ciemnych kolorach[3]. Tytuły jego prac – kompozycje – zaczęły odzwierciedlać przejście w stronę abstrakcji[3]. W 1919 roku Mondrian wrócił do Paryża[3]. W 1920 roku wydał broszurę Le Néo-plasticisme[3].
Od 1921 roku zaczął tworzyć kompozycje z dużych prostokątów i kwadratów, o silnie zaznaczonym na czarno konturze, których jednobarwne pola wypełniały kolory czerwony, żółty i niebieski[2]. W 1921 roku powstała Kompozycja w czerwieni, żółci i błękicie[14].
W 1923 roku Mondrian zaprzyjaźnił się z belgijskim malarzem Michelem Seuphorem (1901–1999), który stał się jego powiernikiem i biografem[2].
W 1924 roku Mondrian odszedł z De Stijl i zerwał z van Doesburgiem. Bezpośrednim powodem miało być wprowadzenie przez van Doesburga linii ukośnych (van Doesburg stworzył nowy kierunek – elementaryzm) i odejście od kąta prostego[6].
Od 1930 roku należał do międzynarodowej grupy abstrakcjonistów Cercle et Carré, a od roku 1931 do grupy Abstraction-Création[14].
W 1932 roku przyjaciele Mondriana zorganizowali mu w Amsterdamie wystawę retrospektywną z okazji jego 50. urodzin[3].
We wrześniu 1938 roku, w obliczu narastającej groźby wybuchu wojny Mondrian przeniósł się do Londynu, gdzie zaprzyjaźnił się z brytyjskim abstrakcjonistą Benem Nicholsonem (1894–1982) i rzeźbiarką Barbarą Hepworth (1903–1975)[2]. Nicholson przekonał Mondriana do wydania jego pierwszego eseju w języku angielskim – Plastic Art and Pure Plastic Art (pol. „Sztuka plastyczna i czysta sztuka plastyczna”)[3].
Po bombardowaniu Londynu w 1940 roku wyjechał do Stanów Zjednoczonych, gdzie został przyjęty w Nowym Jorku m.in. przez amerykańskiego abstrakcjonistę Harry'ego Holtzmana (1912–1987), którego poznał w 1934 roku[3], Peggy Guggenheim (1898–1979) i Jamesa Johnsona Sweeneya (1900–1986)[3]. Pod wpływem pulsującego życiem miasta i muzyki amerykańskiej odszedł od czarnych linii, zastępując je najpierw kolorowymi pasami, a później liniami składającymi się z kolorowych kwadracików[3]. Jednymi z jego ostatnich dzieł były New York City I (1941) i Broadway Boogie Woogie (1942), które trafiły na wystawę autorską w 1943–1944[3]. W 1942 roku zaczął obraz Victory Boogie Woogie, którego nie udało mu się ukończyć[3].
Zmarł na zapalenie płuc 1 lutego 1944 roku[2] i został pochowany na cmentarzu Cypress Hills na nowojorskim Brooklynie[15].
Mondrian uznawany jest, obok Kandinskiego (1866–1944) i Malewicza (1879–1935), za jednego z prekursorów abstrakcjonizmu[14]. Sam uważał, że sztuka powinna być odnaturalizowana, czysto abstrakcyjna, pozbawiona relacji z rzeczywistością[9]. Jego prace zapowiadały rozwój sztuki abstrakcyjnej w latach 40. i 50. XX wieku[3].
Mondrian początkowo malował w duchu holenderskiego naturalizmu i symbolizmu, następnie w jego obrazach widać wpływy fowizmu i impresjonizmu[14]. Później zainteresował się kubizmem i stopniowo eliminował przypadkowość koloru i formy, redukując obiekty do abstrakcyjno-geometrycznego schematu[14]. W końcu zaczął tworzyć zrównoważone kompozycje, złożone z układów pionów i poziomów, podporządkowanych regularnej siatce geometrycznych podziałów[14]. W procesie uproszczania podziałów i ograniczania ilości pól malował kompozycje o dużych, pustych polach, ograniczonych czarnymi liniami i niewielkimi, kolorowymi polami[14]. Następnie tworzył obrazy z dwoma prostopadłymi liniami; później pionową linię przecinały dwie poziome, dalej ograniczył kolorystykę do trzech barw podstawowych – najpierw na szarym, a później na białym tle[14]. W ostatnim okresie twórczości czarne linie zastąpił liniami składającymi się z kolorowych kwadracików[14].
.jpg)
Jego prace mialy wpływ na architektów takich jak Jacobus Johannes Pieter Oud (1890–1963) i Gerrit Rietveld (1888–1964) oraz na malarzy, m.in. na Friedricha Vordemberge-Gildewarta (1899–1962) i Césara Domelę (1900–1992)[2]. Pod wpływem Mondriana tworzył polski konstruktywista Henryk Stażewski (1894–1988)[14].
Mondrian inspirował również projektantów mody, m.in. Anne Klein (sukienki, 1961), Sally Victor (kapelusz, 1962) i Yves Saint Laurenta, który w 1965 roku zaprojektował kolekcję sukienek koktajlowych La robe Mondrian[16]. Dzieła malarza zainspirowały również projektanta Christiana Louboutina – autora modelu butów Mondriana powstałego w ramach kolekcji z 2007 roku[17].
Prace Mondriana znajdują się przede wszystkim w zbiorach Kunstmuseum w Hadze, Kröller-Müller Museum w Otterlo, Stedelijk Museum w Amsterdamie i Museum of Modern Art w Nowym Jorku[2].
Nazwano po nim dwa języki programowania: Piet (ezoteryczny)[38] i Mondrian (skryptowy)[39].
Uczę się języka hebrajskiego. Tutaj go sobie utrwalam.
Zawartość tej strony pochodzi stąd.
