Pieniądze łódzkiego getta – banknoty i monety wprowadzone na terenie getta w Łodzi decyzją niemieckiej administracji w 1940 i funkcjonujące do 1944 roku. Poza gettem nie miały żadnej wartości.

Geneza emisji pieniędzy w łódzkim getcie

Po odizolowaniu Litzmannstadt Ghetto z dniem 30 kwietnia 1940 r. Niemcy zarządzili w tydzień później wprowadzenie wewnętrznej waluty getta w postaci „pokwitowań” (Quittung), nawiązujących w nazewnictwie i funkcji do oficjalnej waluty, czyli marek niemieckich. Celem ich wprowadzenia był prosty i skuteczny sposób grabieży majątku więźniów łódzkiego getta oraz dodatkowa izolacja getta od świata zewnętrznego, w tym likwidacji zjawiska szmuglu z i do getta, ponieważ poza gettem ta waluta nie miała żadnej wartości. Inicjatywa ta wymagała akceptacji Ministerstwa Finansów III Rzeszy oraz Banku Rzeszy. Zajął się tym osobiście Friedrich Übelhör – ówczesny prezes rejencji łódzko-kaliskiej, otrzymując zgodę 24 czerwca 1940 r. na emisję wewnętrznej waluty getta[1]. Pieniądze dla getta zaprojektowali łódzcy graficy Ignacy Gutman i Pinkus Szwarc. Po zatwierdzeniu projektów przez niemiecki zarząd getta, Szwarc niezwłocznie przystąpił do wykonania giloszy i przygotowania do druku w drukarni S. Manitiusa. Zaprojektował także monety o nominałach 5 i 10 marek.[2]

W ramach stworzonego systemu pieniężnego drukowano banknoty oraz bito bilon. Było to jedyne getto na terenie okupowanej Polski, które emitowało własną walutę. Innym gettem, które również emitowało własne banknoty, było getto w Terezinie, na terenie ówczesnego Protektoratu Czech i Moraw.

Obwieszczenia nr 70 i 71 Chaima Rumkowskiego, wzywające ludność getta do zamiany banknotów i bilonu Rzeszy na kwity markowe, ukazały się 24 czerwca 1940 roku[3]. Pieniądze te były w getcie popularnie nazywane „rumkami” lub „chaimkami” od nazwiska szefa żydowskiej administracji getta – Chaima Mordechaja Rumkowskiego. Za posiadanie innych, oficjalnych, pieniędzy (marki niemieckie, dolary itp.) groziły surowe kary.

W okresie funkcjonowania tej waluty getta były podejmowane próby jej fałszowania. Największa inicjatywa w tym zakresie została wykryta w maju 1941 roku. Fałszerzem był litograf – Moszek Rauchwerger, zamieszkały przy Sattlergasse (ob. Wawelska) 27. Podczas przesłuchań przyznał się do wyprodukowania około 5 tys. sztuk banknotów o nominale 2 marek w okresie od jesieni 1940 do czerwca 1941. 14 listopada 1941 r. w wyniku procesu został skazany na rok ciężkiego więzienia i 500 marek grzywny, z zamianą na dwa miesiące więzienia[4]. Większość fałszywych banknotów odnaleziono i wycofano z obrotu perforując je dziurkaczem oraz stemplując pieczątką „Entwertet” i po jakimś czasie, wobec dotkliwego braku waluty w getcie, ponownie wprowadzono do obrotu. Matryce litograficzne, które posłużyły do tego fałszerstwa zachowały się i znajdują się w zbiorach Yad Vashem[5].

W wyniku żywego zainteresowania kolekcjonerskiego pieniędzmi łódzkiego getta, które powstało na przełomie XX i XXI w. na rynku numizmatycznym można spotkać (nabyć) współczesne falsyfikaty zarówno banknotów, jak i monet.

Rodzaje banknotów i monet

Zlecenie na druk banknotów otrzymała drukarnia Zygmunta Manitusa przy ulicy S. Żeromskiego 87 w Łodzi. Druk banknotów pierwszej emisji odbył się nieprzerwanie od 5 czerwca do 16 lipca 1940. Na potrzeby wymiany nowej waluty, 26 czerwca 1940 roku został powołany Bank Emisyjny, który pierwotnie znajdował się przy ulicy Marysińskiej 71, a jego filia przy ulicy Limanowskiego 56. Emisja banknotów rozpoczęła się 27 czerwca 1940. Dotychczasowa waluta (marki niemieckie) miała funkcjonować do 8 lipca. Po tym terminie obowiązywały wyłącznie „pokwitowania markowe”. Emitentem pieniędzy łódzkiego getta był Przełożony Starszeństwa Żydów w Łodzi – Chaim Rumkowski[6].

Dwukrotnie wyemitowano również 10-fenigowe kwity Urzędu Pocztowego[7]. Monety wytwarzano w dwóch miejscach na terenie getta (przy ulicy Zgierskiej 56 i Łagiewnickiej 63)[8][9]. Waluta getta była w obiegu do końca jego istnienia, 29 sierpnia 1944 roku.

  • Pokwitowania pocztowe: 10 fenigów 1942 i 10 fenigów 1944.
  • Banknoty: 50 fenigów, 1, 2, 5, 10, 20 i 50 marek[7].
  • Monety: 10 fenigów, 5, 10 i 20 marek[10].
Monety Getta w Łodzi[10][9]
Wizerunek Nominał Metal Średnica Masa (zależna od grubości blachy) Rant Nakład Rok Data wycofania
10 fenigów – typ I Mg 21,2 0,94 gładki nieznany 1942 29 sierpnia 1944
10 fenigów – typ II Mg 19,1 0,76 gładki nieznany 1942
5 marek AL 22,5 1,57 gładki nieznany 1943
5 marek Mg 22,7 1,03 gładki nieznany 1943
10 marek AL 28,3 3,4 gładki nieznany 1943
10 marek Mg 28,3 3,4 gładki nieznany 1943
20 marek AL 33,45 6,98 gładki nieznany 1944
 Zobacz też kategorię: Monety_getta_łódzkiego_(1942–1943).
Banknoty Getta w Łodzi
Awers Rewers Nominał Rozmiar Seria Numer Data emisji Data wycofania
50 fenigów 88 x 56 mm brak 6 cyfr 27.06.1940 29 sierpnia 1944
1 marka 120 x 64 mm brak 6 cyfr
1 marka 120 x 64 mm brak 7 cyfr
1 marka 120 x 64 mm A 6 cyfr
2 marki 124 x 69 mm brak 6 cyfr
5 marek 129 x 73 mm brak 6 cyfr
10 marek 150 x 75 mm brak 6 cyfr
20 marek 160 x 80 mm brak 6 cyfr
50 marek 167 x 84 brak 6 cyfr

Zobacz też

Przypisy

  1. ↑ Arch. Państwowe w Łodzi, zespół Przełożonego Starszeństwa Żydów, mikrofilm L-21696, k. 563.
  2. ↑ Muzeum Narodowe w Kielcach [online], mnki.pl [dostęp 2019-04-15].
  3. ↑ M. Miller, Europa wg Auschwitz. Litzmannstadt Ghetto (2009), s. 109.
  4. ↑ Kronika getta łódzkiego, t. I, s. 239–240; Arch. Państwowe w Łodzi, zespół PSŻ, mikrofilm L-18785, k. 60.
  5. ↑ Sarosiek J., op. cit., s. 49-51, 58.
  6. ↑ Sarosiek Jacek, Banknoty getta łódzkiego 1940-1944, Białystok, 2012.
  7. ↑ a b Andrzej Mikołajczyk: Leksykon Numizmatyczny. Warszawa – Łódź: Wydawnictwo Naukowe PWN, 1994, s. 116. ISBN 83-01-09710-8.
  8. ↑ Jerzy Chałupski: Monety łódzkiego getta. e-numizmatyka.pl. [dostęp 2012-09-28].
  9. ↑ a b Jacek Sarosiek, Monety getta łódzkiego 1940-1944, 2016, ISBN 978-83-935318-1-3.
  10. ↑ a b Czesław Kamiński: Ilustrowany Katalog Monet Polskich 1916–1987. Warszawa: Krajowa Agencja Wydawnicza, 1988, s. 43–45. ISBN 83-03-02641-0.

Bibliografia

  • Stanisław Bulkiewicz, Pieniądz getta łódzkiego, 1940-1944. Piła 1993.
  • Jacek Sarosiek, Banknoty getta łódzkiego, 1940-1944. Białystok 2012.

Linki zewnętrzne

Witaj

Uczę się języka hebrajskiego. Tutaj go sobie utrwalam.

Źródło

Zawartość tej strony pochodzi stąd.

Odsyłacze

Generator Margonem

Podziel się