Pałac Dembińskich w Szczekocinach
Symbol zabytku nr rej. Zespół nr 402/67 z 21.06.1967 oraz 231/76/A z 1.02.1978, pałac nr 35 z 30.06.1947
Ilustracja
Pałac Dembińskich w Szczekocinach
Państwo

 Polska

Miejscowość

Szczekociny

Typ budynku

Pałac

Styl architektoniczny

wczesnoklasycystyczny

Architekt

Jan Ferdynand Nax

Inwestor

Franciszek Dembiński, Urszula Dembińska

Kondygnacje

2

Ukończenie budowy

1794

Pierwszy właściciel

Urszula Dembińska

Położenie na mapie Szczekocin
Mapa konturowa Szczekocin, blisko centrum u góry znajduje się punkt z opisem „Pałac Dembińskich w Szczekocinach”
Położenie na mapie Polski
Mapa konturowa Polski, na dole znajduje się punkt z opisem „Pałac Dembińskich w Szczekocinach”
Położenie na mapie województwa śląskiego
Mapa konturowa województwa śląskiego, u góry po prawej znajduje się punkt z opisem „Pałac Dembińskich w Szczekocinach”
Położenie na mapie powiatu zawierciańskiego
Mapa konturowa powiatu zawierciańskiego, u góry po prawej znajduje się punkt z opisem „Pałac Dembińskich w Szczekocinach”
Położenie na mapie gminy Szczekociny
Mapa konturowa gminy Szczekociny, w centrum znajduje się punkt z opisem „Pałac Dembińskich w Szczekocinach”
Ziemia50°37′39″N 19°49′31″E/50,627500 19,825278

Pałac Dembińskich w Szczekocinach – wybudowany w 1780 r., w miejscowości Szczekociny[1].

Pałac jest częścią zespołu pałacowego, w skład którego wchodzą jeszcze: park, dwie oficyny zbudowane po 1780 r., dwie kordegardy i ogrodzenie z trzema bramami z pierwszej poł. XIX w., obora z XVIII/XIX w. oraz stajnie z XVIII/XIX wieku[2].

Historia

Od 1709 roku właścicielem dóbr w Szczekocinach była rodzina Dembińskich z Dembian herbu Rawicz. Wówczas w Szczekocinach istniał jeszcze drewniany dwór wybudowany przez wcześniejszych właścicieli wsi - rodzinę Korycińskich. Decyzję o budowie nowej siedziby podjęli Franciszek i Urszula Dembińscy około 1775 r. Po śmierci Franciszka w 1776 roku budowę kontynuowała Urszula[3]. Według Władysława Tatarkiewicza projektantem pałacu był Jan Ferdynand Nax[4]. Budowę pałacu zakończono w 1794 roku[5]. Równocześnie powstały dwie oficyny, dwie galerie łączące pałac z oficynami oraz ogród w stylu geometrycznym. Na początku XIX wieku wybudowano ogrodzenie i dwie kordegardy przy głównym wejściu, a także rozbudowano folwark[5].

Po II wojnie światowej w pałacu mieściła się szkoła[5].

W 1980 w wyniku pożaru zniszczeniu uległy dach oraz konstrukcja więźby. W latach 80. XX wieku w pałacu prowadzono prace remontowe planując stworzyć w nim centrum kultury. Od 1990 pałac jest nieużytkowany[5]. Pałac jest w bardzo złym stanie (m.in. uszkodzony wystrój elewacji, sztukaterie, instalacje, kafle)[6].

Układ kompozycyjny założenia

Założenie pałacowo-parkowe w Szczekocinach należy do najwcześniejszych kompozycji w stylu krajobrazowym w Polsce. Oparte jest na dwóch osiach kompozycyjnych: oś główna o kierunku wschód-zachód (wyznaczona kolejno przez drogę dojazdową, dziedziniec zamknięty pałacem i ogród w typie swobodnym) oraz oś poprzeczną, na której po stronie południowej znajdował się ogród geometryczny, a po stronie północnej folwark[3]. Po obydwu stronach pałacu wybudowano symetryczne oficyny połączone z pałacem parterowymi galeriami na rzucie ćwierćkoła[5]. W części południowo-zachodniej zasadzono sad.

Centralnym punktem założenia, gdzie krzyżowały się dwie osie kompozycyjne, jest dziedziniec. Pierwotnie urządzony w stylu angielskiego parku swobodnego z podjazdem pod pałac. Obecny jego wygląd pochodzi z XX wieku[3].

Przedłużeniami głównej osi założenia pałacowego są: droga (obecnie ul. Senatorska) i znajdujący się na jej zamknięciu kościół pw. św. Bartłomieja (przebudowany w 1782 przez Urszulę Dembińską w stylu klasycystycznym)[3].

Pałac

Pałac w stylu wczesnoklasycystycznym, nawiązujący do francuskiej odmiany klasycyzmu[7], jest zbudowany na rzucie prostokąta, posiada dach mansardowy z lukarnami. Fasada jest symetryczna z umieszczonym pośrodku 3-kondygnacyjnym ryzalitem, w którego zwieńczeniu jest attyka z tarczą zegarową, a nad nią kartusz z dwoma herbami: Leliwa (po lewej) rodziny Morstinów i Pobóg (po prawej) z dwiema postaciami rycerzy po bokach. W skrajnych częściach ryzalitu, na attyce, umieszczone są rzeźby przedstawiające Florę i Pomonę. W parterze ryzalitu znajduje się arkadowe podcienie. Elewację od strony ogrodu ozdabia ryzalit zwieńczony trójkątnym tympanonem, na którym przedstawiona jest płaskorzeźbiona scena z Metamorfoz Owidiusza przedstawiająca Dianę i Akteona. W zwieńczeniu umieszczony jest herb Leliwa, po którego bokach znajdują się dwie rzeźby kobiet[8].

Oficyny

Parterowe oficyny połączone były z budynkiem pałacu przejściami w arkadowej galerii. Możliwe było również przejście po dachach galerii pełniących funkcję tarasu. W północnej oficynie mieściły się pomieszczenia kuchenne, w południowej (tzw. ogrodowej) znajdowały się pokoje gościnne[3].

Kordegardy

Wybudowane w latach 20. XIX wieku po obu stronach głównej bramy mieściły pomieszczenia dla służby i dozorcy[3].

Przypisy

  1. Rejestr zabytków nieruchomych woj. śląskiego. Narodowy Instytut Dziedzictwa. [dostęp 2015-11-23].
  2. Papoń Krzysztof, Rejestr zabytków [online], www.wkz.katowice.pl [dostęp 2018-01-19] (pol.).
  3. a b c d e f Martyna Walker, Wczesnoklasycystyczne założenie rezydencjonalne w Szczekocinach, [w:] Teresa Dudek-Bujarek (red.), Rezydencje, pałace i dwory epoki nowożytnej na obszarze obecnego województwa śląskiego, Katowice 2019, ISBN 978-83-953155-2-7.
  4. Władysław Tatarkiewicz, O sztuce polskiej XVII i XVIII wieku, Warszawa 1966, s. 252.
  5. a b c d e Zespół pałacowo-parkowy, Szczekociny - Zabytek.pl [online], zabytek.pl [dostęp 2019-11-15] (pol.).
  6. Sypek 2014 ↓, s. 242.
  7. Sypek 2014 ↓, s. 239.
  8. Sypek 2014 ↓, s. 245.

Bibliografia

  • Anna Sypek, O pałacu w Szczekocinach, [w:] Redaktor naukowy: Aneta Borowik, Dom - zabytkowa architektura mieszkalna., Katowice 2014, ISBN 978-83-939745-0-4, OCLC 962078048.

Witaj

Uczę się języka hebrajskiego. Tutaj go sobie utrwalam.

Źródło

Zawartość tej strony pochodzi stąd.

Odsyłacze

Generator Margonem

Podziel się