Pępawa zielona (Crepis capillaris (L.) Wallr.) – gatunek rośliny należący do rodziny astrowatych. Występuje w Europie Zachodniej i Środkowej, a jako gatunek introdukowany także w Północnej oraz na innych kontynentach. W Polsce jest często spotykany z wyjątkiem północno-wschodniej części kraju. Rośnie w zbiorowiskach trawiastych, na przydrożach i odłogach. W uprawach i na łąkach bywa chwastem.
W Polsce gatunek jest pospolity w południowej części kraju, poza tym dość rozpowszechniony z wyjątkiem części północno-wschodniej, skąd znany jest z rozproszonych stanowisk[6].
Morfologia
Pokrój
Roślina żywozielona[7][8], w dole zwykle naga i tu czerwono nabiegła[7], w górze (rzadko cała) jest owłosiona, w tym z gruczołami[9]. Korzeń palowy jest wrzecionowaty, cienki[7] i krótki[9]. Pęd zwykle pojedynczy, czasem z kilkoma łodygami[9]. Łodyga zwykle prosto wzniesiona, czasem łukowato podnosząca się, nierozgałęziająca się lub tylko w dole[7]. Roślina osiąga od 10[9]–20 do 100, rzadko 120 cm wysokości[7].
Skupione w odziomkową rozetę i łodygowe, osiągają od 5 cm (górne) do 30 cm długości (dolne)[9]. Górne są siedzące, a dolne ogonkowe. Blaszka liści jest płaska (nie podwinięta na brzegu), lancetowata do równowąsko lancetowatej. Uszkowata nasada górnych liści jest wyraźnie pierzasto dzielna, z nierównej długości, zwykle jednak okazałymi ząbkami. Liście na brzegach są ostro ząbkowane lub nierówno, pierzasto klapowane (zwłaszcza dolne)[7][9].
Zebrane w liczne koszyczki (często ponad 10) tworzące baldachopodobnewiechy złożone[9]. Koszyczki osiągają 10–15 mm średnicy, przy okrywie długości 5–7 mm[8], kształtu dzwonkowatego lub walcowatego[7][9]. Zewnętrzne jej listki w liczbie 7–9 zwykle są przylegające[8], owłosione i przynajmniej częściowo ogruczolone[7]. W koszyczkach znajduje się od 20 do 60 kwiatów języczkowatych[9], o złocistożółtych koronach, od spodu często czerwono nabiegłych[7][9]. Szyjki słupków są także żółte[8].
Brązowożółte niełupki od 1,5 do 2,5 mm długości z 10 żebrami, zaostrzone na końcach, ale bez dzióbka[8][9]. Puch kielichowy miękki, biały ok. 3–4 mm długości[9].
Gatunki podobne
W Europie Środkowej wyróżnia się od rocznych i dwuletnich (pozbawionych kłącza) innych pępaw żywozielonymi i płaskimi liśćmi (liście szarozielone o podwiniętych brzegach ma rosnąca także na siedliskach ruderalnych pępawa dachowaCrepis tectorum) oraz stosunkowo niewielką okrywą (do 7 mm długości), o zewnętrznych jej listkach przylegających, koszyczkach do 15 mm średnicy i owocach do 2,5 mm długości[8].
Rośnie na polach, odłogach, przydrożach, w zaroślach[7], na trawnikach i w miejscach ruderalnych[9]. Na obszarach górskich w Polsce sięga do nieco ponad 1000 m n.p.m.[7]
Systematyka i zmienność
W obrębie gatunku wyróżnia się co najmniej dwie odmiany[11]:
var. capillaris – pęd z kilkoma lub licznymi łodygami, bez wyraźnego pędu głównego; listki okrywy długości od 4,5 do 6 mm,
var. agrestis (Waldst. & Kit.) Dalla Torre & Sarnth. – pęd pojedynczy lub z kilkoma łodygami, ale boczne cienkie, wyraźnie ustępujące wielkością pędowi głównemu; listki okrywy długości od 7 do 9 mm.
Gatunek jest niezbyt pospolitym chwastem na polach i łąkach, zwalczanym za pomocą starannej uprawy mechanicznej[10].
Przypisy
↑Michael A.M.A.RuggieroMichael A.M.A. i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS One”, 10 (4), 2015, art. nr e0119248, DOI: 10.1371/journal.pone.0119248, PMID: 25923521, PMCID: PMC4418965 [dostęp 2021-06-18](ang.).
↑ abCrepis capillaris (L.) Wallr.. [w:] Germplasm Resources Information Network (GRIN-Taxonomy) [on-line]. USDA, Agricultural Research Service, National Plant Germplasm System. [dostęp 2021-06-18].
↑Atlas rozmieszczenia roślin naczyniowych w Polsce, AdamA.Zając, MariaM.Zając (red.), Kraków: Pracownia Chorologii Komputerowej Instytutu Botaniki Uniwersytetu Jagiellońskiego, 2001, s. 179, ISBN 83-915161-1-3, OCLC 831024957.
↑ abcdefghijklmMaria Sychowa: Crepis L., Pępawa. W: Bogumił Pawłowski, Adam Jasiewicz (red.): Flora polska. Rośliny naczyniowe Polski i ziem ościennych. T. XIII. Warszawa, Kraków: PAN, PWN, 1972, s. 120.
↑ abcdefghiLucjan Rutkowski: Klucz do oznaczania roślin naczyniowych Polski niżowej. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 2004, s. 516. ISBN 83-01-14342-8.
↑ abcdefghijklmCrepis capillaris (Linnaeus) Wallroth. [w:] Flora of North America [on-line]. eFloras.org. [dostęp 2021-06-18].
↑ abJakub Mowszowicz: Krajowe chwasty polne i ogrodowe. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Rolnicze i Leśne, 1955, s. 476.
↑PeterP.SellPeterP., GinaG.MurrellGinaG., Flora of Great Britain, Ireland, Isle of Man, and the Channel Islands, Cambridge, Eng. 1996, s. 206-207, ISBN 978-1-107-08892-4, OCLC 864938363.
↑E. B. Babcock, J. L. Collins. Interspecific Hybrids in Crepis. I. Crepis capillaris (L) Wallr. × C. tectorum L.. „Proc Natl Acad Sci USA”. 6, 11, s. 670–673., 1920. DOI: 10.1073/pnas.6.11.670.
.jpg)
.jpg)
.jpg)
